گروه اقتصاد- امید ایرانی - تنگه هرمز، این گذرگاه باریک اما حیاتی در منطقه خلیج‌فارس، تنها یک آبراه جغرافیایی نیست، بلکه شاهراه انرژی جهان و یکی از پرتنش‌ترین نقاط ژئوپلیتیکی کره زمین است. این تنگه که در باریک‌ترین نقطه‌اش تنها ۳۳کیلومتر عرض دارد، محل عبور بیش از یک‌پنجم صادرات نفت جهان و درصد قابل‌توجهی از گاز طبیعی مایع است. نقشی که تنگه هرمز در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند، بسیار فراتر از آن چیزی است که در نقشه‌ها و کتاب‌های جغرافیا دیده می‌شود. در حقیقت، سرنوشت بسیاری از خانوارهای جهان، از پمپ‌بنزین‌های لس‌آنجلس گرفته تا کارخانجات چین، با این گذرگاه حیاتی گره خورده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، امید ایرانی، محقق و پژوهشگر در مطلبی برای این روزنامه به بررسی جایگاه استراتژیک و تاثیرگذار تنگه هرمز برای اقتصاد کشورهای مختلف و حیات اقتصادی ساکنان این کشورها پرداخته است. نگارنده تنگه هرمز را به عنوان شاهرگ حیاتی صادرات انرژی کشورهای حوزه خلیج‌فارس به سایر نقاط جهان معرفی کرده و با اشاره تولید حدود 30درصد نفت جهان توسط این کشورها، آورده است که کوچک‌ترین اختلالی در امنیت تنگه هرمز موجب زنجیره‌ای از تاثیرات در اقتصاد سایر کشورها خواهد شد. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:تنگه هرمز به ‌نوعی شاهرگ حیاتی صادرات انرژی کشورهای حوزه خلیج‌فارس از جمله ایران، عربستان سعودی، عراق، کویت، قطر و امارات متحده عربی است. این کشورها حدود ۳۰درصد نفت جهان را تولید می‌کنند. نفتکش‌هایی که از بنادر این کشورها خارج می‌شوند، ناگزیر باید از تنگه هرمز عبور کنند تا به بازارهای اروپا، آسیا و آمریکا برسند. به ‌همین ‌خاطر، کوچک‌ترین اختلال در امنیت این تنگه می‌تواند تأثیرات زنجیره‌ای عظیمی بر قیمت جهانی نفت، نرخ ارز، تراز تجاری کشورها و حتی شاخص‌های بورس داشته باشد.

اهمیت تنگه هرمز فراتر از عبور نفت
اهمیت تنگه هرمز، اما تنها در عبور نفت خلاصه نمی‌شود. صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) به‌ویژه از سوی قطر که بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول در جهان است، نیز وابسته به این تنگه است. این بدان معناست که صنایع پتروشیمی، نیروگاه‌های برق، خطوط تولید و سیستم گرمایش خانگی میلیون‌ها نفر در جهان، وابسته به آرامش نسبی در این گذرگاه کوچک دریایی هستند.
قدرت‌های جهانی نیز با دقت و نگرانی ویژه‌ای تحولات پیرامون این تنگه را زیر نظر دارند. ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، چین، ژاپن و هند همگی در مقاطعی پای ناوهای جنگی خود را به این منطقه باز کرده‌اند؛ چراکه در صورت بروز بحران، بهای نفت و گاز به ‌سرعت از کنترل خارج شده و اقتصاد جهان را دچار رکودهای شدید می‌کند. وابستگی جهان به نفت‌خام هنوز به پایان نرسیده و تنگه هرمز کانونی برای این وابستگی است.ایران به‌ عنوان یکی از کشورهایی که در ساحل شمالی تنگه قرار داشته و کنترل بخشی از آن را در اختیار دارد، همواره اعلام کرده است که در صورت تهدید امنیت ملی یا اعمال فشارهای خارجی، ممکن است به بستن این تنگه اقدام کند. اگرچه این تهدید بیشتر جنبه بازدارندگی دارد، اما همواره واکنش بازار جهانی نفت به چنین تهدیدهایی بسیار سریع و شدید بوده است. قیمت نفت در واکنش به چنین تنش‌هایی معمولاً چندین دلار افزایش یافته و در بعضی موارد تا ۳۰درصد نوسان داشته است.
در کنار مسائل انرژی، تنگه هرمز نقش مهمی در تجارت بین‌المللی ایفا می‌کند. کالاهای مصرفی، تجهیزات صنعتی و حتی موادغذایی که از آسیا به سمت اروپا یا از خاورمیانه به سوی جنوب و شرق آسیا در حرکت‌اند، از این تنگه عبور می‌کنند. بنابراین امنیت تنگه نه‌تنها برای صادرکنندگان نفت، بلکه برای واردکنندگان کالا نیز اهمیت
 دارد.

تاثیر تنگه هرمز در اقتصاد مردم جهان
نکته مهم‌تر این است که اقتصاد مردم عادی، یعنی خانوارهایی که در نقاط دور از خلیج‌فارس زندگی می‌کنند، نیز از تنگه هرمز تأثیر می‌پذیرند. وقتی نفت گران می‌شود، قیمت بنزین در جایگاه‌ها افزایش می‌یابد، هزینه حمل‌ونقل بالا رفته و در نتیجه تورم بالا می‌رود. این یعنی خانواده‌ای در رم یا توکیو، بدون اینکه نام تنگه هرمز را شنیده باشند، هزینه بیشتری برای خرید موادغذایی، قبض برق یا رفت‌وآمد روزانه پرداخت می‌کنند. در واقع، امنیت تنگه هرمز، امنیت اقتصادی میلیون‌ها خانواده در سراسر جهان است.
تنگه هرمز به‌ صورت ضمنی به ابزاری برای چانه‌زنی دیپلماتیک نیز تبدیل شده است. قدرت‌هایی که در سواحل این تنگه حضور دارند، می‌توانند از این موقعیت برای به ‌دست آوردن امتیازهای سیاسی و اقتصادی استفاده کنند. مثلاً در جریان تحریم‌های شدید نفتی علیه ایران، این کشور بارها اعلام کرد که اگر فروش نفت ایران به صفر برسد، دیگر کشورها نیز نباید از امنیت عبور از تنگه بهره‌مند شوند. این پیام غیرمستقیم، هم برای دولت‌ها و هم برای بازارها، پیام روشنی است که ایران، ولو به‌صورت بالقوه، توان برهم زدن ثبات انرژی جهانی را دارد.چین و هند، به ‌عنوان واردکنندگان عمده نفت از خلیج‌فارس، به‌ شدت نگران اختلال در این مسیر هستند. هرگونه تنش در تنگه هرمز مستقیماً روی رشد اقتصادی این کشورها تأثیر می‌گذارد. به‌ همین دلیل است که این کشورها در سال‌های اخیر به دنبال متنوع‌سازی منابع انرژی، استفاده از مسیرهای جایگزین و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر رفته‌اند. بااین‌حال، وابستگی فعلی آن‌ها به این منطقه به حدی بالاست که نمی‌توانند در کوتاه‌مدت از آن صرف‌نظر کنند.
ایده‌هایی همچون استفاده از خطوط لوله برای دور زدن تنگه نیز بارها مطرح شده‌اند. عربستان سعودی و امارات متحده عربی اقدام به ساخت خطوط لوله‌ای کرده‌اند که نفت را از مسیرهای زمینی به دریای سرخ منتقل کند. بااین‌حال، حجم صادرات این خطوط هنوز قابل‌مقایسه با ظرفیت تنگه هرمز نیست. ضمن اینکه چنین پروژه‌هایی هزینه‌بر، زمان‌بر و در معرض تهدیدات دیگری هستند.

جایگاه حقوقی و رسانه‌ای تنگه هرمز
از نظر حقوق بین‌الملل نیز تنگه هرمز جایگاه ویژه‌ای دارد. براساس کنوانسیون حقوق دریاها‌ (UNCLOS)، کشتی‌ها حق عبور بی‌ضرر از تنگه‌های بین‌المللی را دارند، اما ایران که عضو این کنوانسیون نیست، شرایط خاص خود را دارد و همین مسئله به پیچیدگی‌های حقوقی و سیاسی منطقه می‌افزاید. چالش‌هایی از این دست، باعث می‌شود هرگونه منازعه در این منطقه، به‌ سرعت به بحران جهانی تبدیل شود.نباید از نقش رسانه‌ها و تحلیلگران اقتصادی نیز غافل شد. هربار که خبری از توقیف یک نفتکش، پرواز پهپاد یا درگیری‌های موضعی در نزدیکی تنگه هرمز منتشر می‌شود، تیتر اول بسیاری از رسانه‌های جهان به آن اختصاص می‌یابد و شاخص‌های بازارهای جهانی بلافاصله واکنش نشان می‌دهند. این یعنی تنگه هرمز نه‌تنها یک موضوع راهبردی، بلکه یک عامل روانی در بازارهای مالی نیز به‌شمار می‌رود.در مجموع، تنگه هرمز یک نقطه ژئوپلیتیکی است که آینده آن در گرو توازن میان دیپلماسی، قدرت نظامی، حقوق بین‌الملل و منافع اقتصادی است. ادامه صلح و ثبات در این منطقه نیازمند گفت‌وگو، همکاری‌های منطقه‌ای، احترام به حقوق متقابل و جلوگیری از تنش‌زایی است. جهان امروز بیش از هر زمان دیگر، به امنیت و ثبات نیاز دارد و تنگه هرمز یکی از حساس‌ترین حلقه‌های این زنجیره جهانی است.در دورانی که اقتصاد جهان به هم تنیده و جهانی‌سازی به اوج رسیده است، نمی‌توان تنگه هرمز را صرفاً یک مسئله منطقه‌ای دانست. این گذرگاه، قلب تپنده‌ انرژی جهان است و هر ضربه به آن، لرزه‌ای بر اندام اقتصاد جهانی می‌اندازد. لذا حفظ امنیت آن، نه فقط مسئولیت کشورهای منطقه، بلکه مسئولیت مشترک جامعه جهانی است.

میانگین روزانه عبور نفت و گاز از تنگه هرمز (بر حسب میلیون بشکه در روز - mb/d)
سال    عبور نفت خام    درصد از کل 
صادرات نفت جهان    صادرات 
گاز طبیعی مایع  (LNG)    کشورهای اصلی صادرکننده
2019    21.0    21٪    3.5    قطر، امارات، ایران
2020    18.5    20٪    3.2    قطر، امارات، ایران
2021    18.9    20٪    3.4    قطر، امارات، ایران
2022    20.5    21٪    3.6    قطر، امارات، ایران
2023    21.2    22٪    3.8    قطر، امارات، ایران
2024 (برآورد)    21.6    22.5٪    4.0    قطر، امارات، ایران

توضیحات تکمیلی:
-بیش از ۷۵٪ صادرات نفت عربستان سعودی، کویت، عراق و امارات از طریق این تنگه انجام می‌شود.
-قطر به‌ تنهایی حدود ۷ میلیون تن LNG در سال صادر می‌کند که بیش از ۸۰٪ آن از طریق تنگه هرمز عبور می‌کند.
-در سال ۲۰۲۳، حدود ۵هزار نفتکش و کشتی حامل LNG از تنگه عبور کرده‌اند.