دکتر احمد بازماندگان‌خمیری، حافظ میراث قشم و جنوب درگذشت
​​​​​​​گروه فرهنگ دریاپایه- سعید قلیچی - در جنوب ایران، در حاشیه نوار شمالی خلیج‌فارس، آنجا که بادهای موسمی بوی تاریخ و فرهنگ کهن را با خود حمل می‌کند، روز گذشته خبر تلخ درگذشت دکتر احمد بازماندگان‌خمیری منتشر شد. پژوهشگری که سال‌ها از میان اسناد و خاطرات، روایت‌های فراموش‌شده خلیج‌فارس را زنده کرده بود، حالا خود به بخشی از همان تاریخ تبدیل شده است. مرگ او نه‌فقط فقدان یک استاد دانشگاه یا پژوهشگر ساده، بلکه از دست رفتن یکی از معدود صداهای تحلیلگر و ژرف‌نگر درباره ساختار سیاسی، تجاری و فرهنگی جنوب ایران است؛ صدایی که با خاموشی‌اش خلائی در مطالعات منطقه‌ای پدید خواهد آمد.
به گزارش «سرآمد»، احمد بازماندگان‌خمیری، پژوهشگر برجسته مطالعات خلیج‌فارس، رئیس تازه‌منصوب‌شده دانشگاه پیام‌نور مرکز بین‌الملل قشم بود که بسیاری او را به‌عنوان مورخ نامدار «جزیره کشم» می‌شناختند. «کشم» نامی بود که او در اکثر آثار و سخنرانی‌های خود درباره جزیره قشم با تاکید استفاده می‌کرد. «بازماندگان‌خمیری» البته تنها یک چهره دانشگاهی و آکادمیک نبود، نام او در همیاران ژئوپارک جهانی یونسکو جزیره قشم نیز مطرح بود. سال‌ها بود که او یک پای ثابت حضور در برنامه‌های فرهنگی و تاریخی جزیره قشم و بخش‌های مختلف استان هرمزگان بود و دائم از دانسته‌های پژوهشی و تاریخی خود برای معرفی بهتر این منطقه بهره می‌برد.
کمتر از یک‌ماه پیش بود که دکتر احمد بازماندگان‌خمیری در آستانه روز کتاب و کتابخوانی (جمعه ۲۳آبان) دچار سکته مغزی شد و سرانجام پس از گذراندن چندین روز اغما در بیمارستان پیامبر اعظم (ص) شهر قشم، بامداد روز سه‌شنبه یازدهم آذرماه درگذشت. اسفندماه پارسال بود که نام «بازماندگان‌خمیری» در محافل فرهنگی و پژوهشی کشور درخشید.
روزهای پایانی سال گذشته کتاب «سیاست و تجارت در فارس از برافتادن صفویان تا برآمدن زندیان» تألیف دکتر احمد بازماندگان‌خمیری، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه پیام‌نور قشم کشور، موفق به کسب جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. این اثر به بررسی تحولات سیاسی و اقتصادی فارس از زمان سقوط دولت صفویه تا استقرار کامل حکومت کریم‌خان زند در شیراز (۱۱۰۱ تا ۱۱۳۷خورشیدی) می‌پردازد. نویسنده با تکیه بر منابع معتبر تاریخی، تلاش کرده است رابطه سیاست و تجارت را در یکی از حساس‌ترین دوره‌های تاریخ ایران تحلیل
 کند.

فقدان پژوهشگر و تاریخ‌نگاری
 از میان مردم
بازماندگان‌خمیری از آن دست پژوهشگرانی بود که تاریخ را نه در فاصله که در تنفس روزمره مردم جنوب می‌فهمید. او می‌دانست که هر موج خلیج‌فارس حامل داستانی است، هر اسکله نشانه‌ای، هر خانه گلی بندر روایتی از دادوستد و زندگی و هر نام فراموش‌شده یک پاره از حافظه جمعی. نگاهش به جنوب، نگاهی بیرونی نبود؛ از دل همان خاک، همان باد و همان فرهنگ بر می‌آمد. شاید به همین دلیل بود که آثارش بیش از آنکه صرفاً «کتاب» باشند، «شهادت‌نامه‌ای» درباره ریشه‌ها، تغييرات و تناقض‌های تاریخی این سرزمین محسوب می‌شدند. حالا در نبود او، نه‌فقط جامعه دانشگاهی که بسیاری از اهالی فرهنگ و حتی مردم عادیِ قشم با پرسشی بزرگ روبه‌رو شده‌اند: چه کسی قرار است روایت‌هایی را ادامه دهد که او می‌دانست اگر ننویسد، در ازدحام تحولات امروز فراموش خواهند شد؟
در میان پژوهشگرانی که با قلم و تحقیق، هویت جنوب ایران را از فراموشی نجات می‌دهند، نام دکتر احمد بازماندگان‌خمیری همچون نگینی درخشان می‌درخشد. این استاد دانشگاه و نویسنده برجسته هرمزگانی که به تازگی با دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش تاریخ مورد تقدیر قرار گرفته بود، نمادی از تعهد عمیق به کاوش ریشه‌های فرهنگی و اقتصادی خلیج‌فارس است. از تاریخ تجارت و ساختار اداری فارس و بنادر گرفته تا زندگی اجتماعی مردم جنوب، از نقش اقلیت‌های دینی در اقتصاد خلیج‌فارس تا مسیرهای دریایی حج و ارتباطات فرهنگی جزیره با جهان پیرامون؛ موضوعاتی که سال‌ها کمتر کسی به آن‌ها نزدیک شد و او با صبر، نگاه انتقادی و شیوه تحلیل‌محورش احیای‌شان کرد.
از خاک هرمزگان تا قله‌های دانش
دکتر احمد بازماندگان‌خمیری، متولد دهه 1350شمسی در یکی از روستاهای شهرستان خمیر استان هرمزگان، از کودکی با بوی نمک خلیج‌فارس و داستان‌های کهن بازرگانان پرتغالی و عرب بزرگ شد. خمیر- این بندر تاریخی در شمال جزیره قشم- که در دوران صفوی و زندیه مرکز تجارت ادویه، مروارید و کشتی‌سازی بود، زادگاه اوست. پدرش، بازماندگان‌خمیری، تاجری سنتی در تجارت خرما و ماهی بود که نخستین جرقه‌های علاقه به تاریخ اقتصادی را در ذهن جوان احمد افروخت. «خمیری» در مصاحبه‌ای با یکی از رسانه‌های محلی استان هرمزگان گفته بود: «جنوب ایران نه‌تنها جغرافیا، بلکه تقاطع تمدن‌هاست؛ من از کودکی شنیده‌ام که چگونه قشم پلی میان شرق و غرب بوده است.»
تحصیلات او در رشته تاریخ از دانشگاه شهیدبهشتی تهران آغاز شد؛ جایی که کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را با تمرکز بر تاریخ اقتصادی خلیج‌فارس به پایان رساند. در سال ۱۳۸۵، با دفاع از رساله دکترایش باعنوان «تجارت دریایی در تنگه‌هرمز: نقش جزایر قشم و هرمز در قرن هجدهم»، دکترای تاریخ را از دانشگاه تهران دریافت کرد. این رساله که بعدها به کتابی مستقل تبدیل شد، براساس اسناد آرشیو ملی بریتانیا و عثمانی نگاشته شده و برای نخستین‌بار نقش قشم را به‌عنوان «دروازه تجارت جنوب» برجسته کرد.
پس از دکتری، «خمیری» به‌عنوان استادیار تاریخ دانشگاه پیام‌نور هرمزگان مشغول به‌کار شد و در سال ۱۳۹۵ به مرتبه استادی تمام رسید. او مدرس دانشگاه بود. مدتی قبل نیز به‌عنوان رئیس دانشگاه پیام‌نور واحد بین‌الملل قشم انتخاب شده بود. در سال‌های اخیر، با تأسیس «مرکز مطالعات خلیج‌فارس» در دانشگاه پیام‌نور بندرعباس، «خمیری» به تربیت نسل جدیدی از پژوهشگران جنوب پرداخته است. زندگی شخصی‌اش نیز آمیخته با جنوب است؛ او همسر و دو فرزند دارد و در تعطیلات، قایقی کوچک در آب‌های قشم برمی‌انگارد تا «نفس تاریخ» را حس کند.
مرحوم «بازماندگان‌خمیری» بیش از ۱۰کتاب و ۵۰مقاله علمی در مجلات معتبر مانند «فصلنامه تاریخ ایران» و «جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای قشم» منتشر کرده است. تمرکز اصلی آثارش بر جنوب ایران، به‌ویژه جزیره قشم است که به‌عنوان بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس، میراثی غنی از تمدن‌های هندی، پرتغالی و عمانی دارد. «تجارت دریایی در تنگه‌هرمز: نقش قشم در قرن هجدهم»، «سیاست و تجارت در فارس: از برافتادن صفویان تا برآمدن زندیان» (برنده جایزه کتاب سال ۱۴۰۲)، «میراث ژئوپارک قشم: تاریخ طبیعی و انسانی» و «بازماندگان خلیج: داستان‌های شفاهی از ماهیگیران قشم» نه‌تنها بخشی از تالیفات این پژوهشگر و تاریخ‌نگار جنوب کشور هستند که با رویکردی توصیفی، تحلیلی عمیق از تاریخ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگ ساکنان جنوب کشور ارائه می‌دهند.

خلائی که احساس خواهد شد
در دورانی که جنوب ایران با چالش‌هایی چون تغییرات اقلیمی، گردشگری ناپایدار و فراموشی میراث تاریخی روبه‌روست، آثار دکتر احمد بازماندگان‌خمیری همچون چراغی راهنما برای علاقه‌مندان و پژوهشگران این منطقه بود. قشم، با ژئوپارک جهانی یونسکو و جنگل‌های حرا، پتانسیل اقتصادی عظیمی دارد، اما بدون درک تاریخی، این پتانسیل به بهره‌برداری نادرست منجر می‌شود. مرحوم «خمیری» در تحلیل‌هایش، بر «اقتصاد مقاومتی مبتنی بر میراث» تأکید داشت تا جایی که بارها در صحبت‌های خود تاکید کرده بود که تجارت سنتی قشم می‌تواند الگویی برای گردشگری سبز باشد، جایی که بازدیدکنندگان نه‌تنها دره ستارگان را ببینند، بلکه داستان بازرگانان صفوی را بشنوند. از منظر فرهنگی، آثار او به هویت‌بخشی به جوامع محلی کمک کرده. برای نمونه، روایت‌های شفاهی در کتاب آخرش، صدای زنان و ماهیگیران قشم را که سال‌ها خاموش بود، زنده کرده است. 
در نهایت، دکتر احمد بازماندگان‌خمیری بیش از یک مورخ است؛ او پلی میان گذشته پرتلاطم جنوب و آینده‌ای پایدار است. با دریافت جایزه کتاب سال که توسط دانشگاه پیام‌نور هرمزگان جشن گرفته شد، «خمیری »به نسل جوان جنوب پیامی واضح داد: «تاریخ قشم، کلید توسعه ماست.» در روزهایی که جهان به خلیج‌فارس چشم دوخته، پژوهش‌های او یادآوری می‌کند که جنوب ایران، نه‌تنها پلی ژئوپلیتیک، بلکه گنجینه‌ای فرهنگی است که شایسته بازشناسی جهانی است.