پرستو خلعتبری - کیفیت هوای هر منطقه‌ای وابسته به منابع انتشار و موقعیت جغرافیایی آن منطقه است و در شهری مانند تهران که از سه طرف کوه دارد، امکان انتقال آلاینده‌ها در بیشتر مواقع سال وجود ندارد.
چند روز هوای پاک و تصاویر کارت پستالی تهران این سوال را در ذهن به وجود می‌آورد که چرا هوای تهران همیشه به این تمیزی باقی نمی‌ماند؟ آیا امکان پذیر نیست که همیشه باد و بارانی باشد و آلودگی‌ها را با خود ببرد؟ در این گزارش نگاهی مقایسه‌ای می‌کنیم بین پرباران‌ترین شهر ایران، پربادترین شهر و تهران تا ببینیم آیا می‌توان به باد و باران تهران برای رفع آلودگی‌ها اعتماد کرد یا نه.
کوها موانعی در برابر باد
تهران در دامنه جنوبی رشته کوه البرز واقع شده و این رشته کوه خود مانعی برای ورود جریان‌های باد است، در مقاله‌ای به این موضوع اشاره و عنوان شده بود که ایجاد نیروی گرادیان فشار ضمن ایجاد جریانات ضعیف در جنوب وجنوب غربی تهران، شدت بادهای داخلی تهران را محدود می‌سازد و باتوجه به وجود کوه‌ها که مانند سدی در مقابل این جریانات قرار گرفته‌اند و نیز وجود پایداری شدید جوی، آلاینده‌ها در یک لایه نازک سطحی بر روی شهر تهران انباشته می‌شوند.
تهران کاسه‌ای بزرگ
قله دماوند با ارتفاع ۵ هزار و ۶۲۸ متر از شمال و قله توچال با ارتفاع ۳ هزار و ۹۳۳ متر ارتفاع در شمال غربی تهران قرار دارد. کوههای جنوب و جنوب شرقی آن در حدود ۲ هزار متر ارتفاع دارند. ارتفاع مرکز تهران حدود یک هزار و ۲۰۰ متر و ناحیه شمیرانات حدود یک هزارو ۶۰۰ متر از سطح دریا است. شرق و غرب تهران نیز نسبت به مرکز آن مرتفع تر است و همین باعث شده است شهر تهران به کاسه ای نامنظم به مساحت ۷۰۷ کیلومتر مربعی شبیه شود که اکنون حامل هوای آلوده و پر از مشکلات تنفسی برای شهروندان است.با شروع روز و آغاز فعالیت های انسانی و مصرف سوخت، دمای هوای سطح زمین افزایش می یابد. این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جابه جایی به وسیله باد، با لایه‌ای هم دما از هوا که توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد کرده و این امر مانع صعود و تبادل هوا می‌شود که نتیجه آن تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه، مواد آلاینده تولید شده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی‌‎روند.
باد و باران ناچیز تهران
از طرفی سرعت باد در تهران با درنظر گرفتن همه این عوامل و اطلاعاتی که سازمان هواشناسی اعلام کرده حدود پنج کیلومتر بر ساعت است حالا این عدد را با منجیل شهر توربین‌های بادی مقایسه کنید که میانگین سرعت باد در آن شهر ۶۰ کیلومتر بر ساعت است؛ این مقایسه نشان می‌دهد که چندان نمی‌توان دل به سرعت باد تهران برای دفع مواد آلاینده اعتماد کرد.باران دومین امید مردم است اما تهران در سال ۳۰۰ میلیمتر باران دارد در حالی که انزلی یکی از شهرهای شمالی ایران ۱۸۰۰ میلیمتر باران در سال دارد پس این گزینه هم نمی‌تواند امیدی برای حل مشکل آلودگی هوای تهران باشد.
تهران تنها ظرفیت یک میلیون خودروی یورو چهار را دارد
محمد صادق حسنوند؛ عضو هیات علمی دانشکده بهداشت و رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز در خصوص نقش موقعیت جغرافیایی تهران در تشدید آلودگی گفت: کیفیت هوای هر منطقه‌ای وابسته به منابع انتشار و موقعیت جغرافیایی آن منطقه است و در شهری مانند تهران که از سه طرف کوه دارد، امکان انتقال آلاینده‌ها در بیشتر مواقع سال وجود ندارد و وارونگی هوایی هم که اتفاق می‌افتد این موضوع را تشدید می‌کند. براساس مطالعات انجام شده و موقعیت جغرافیایی تهران، ظرفیت این شهر برای داشتن کیفیت هوای مطلوب، ۷۰۰ هزار تا حداکثر یک میلیون خودروی یورو چهار است اما در حال حاضر چیزی حدود سه تا چهار میلیون خودرو که بخشی از آن‌ها هم فرسوده هستند در تهران وجود دارد و در کنار آن سه تا چهار میلیون موتور سیکلت وجود دارد که معادل ده خودروی یورو دو یا سه آلودگی ایجاد می‌کنند.او افزود: براساس مطالعاتی که ما در دانشگاه تهران و شریف داشتیم، در فصول سرد بیشترین آلودگی ناشی از خودروها است بنابراین در فصول سرد انتظار آلایندگی از سوی منابع طبیعی و کانون‌های گرد و غبار را نداریم. در فصول گرم طوفان‌های گرد و غباری که وارد شهر تهران می‌شوند و بخشی از آن ناشی از منابع داخلی و بخشی از برگرفته از منابع خارجی است، ۱۵ تا ۲۰ درصد در ایجاد آلودگی سهم دارند. البته برای شهرهایی مانند اهواز و کرمانشاه این سهم بسیار جدی‌تر می‌شود.
حسنوند درخصوص طرح‌هایی مانند بارور کردن ابرها و باران‌های مصنوعی توضیح داد: این کارها در حد مرهم لحظه‌ای و بسیار کوتاه هستند و علمی و عملیاتی نیستند. بهترین راهکار، کنترل آلودگی در منبع انتشار است؛ طرحی مانند بارور کردن ابرها و آب‌پاشی در شرایطی که ما ۲۴ ساعته با آلودگی مواجه هستیم، چه تاثیری دارد؟ این کار از نظر اقتصادی هم به صرفه  نیست و در دنیا منسوخ شده است.
بر اساس این گزارش، عیسی کلانتری رییس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست در گفت‌وگویی عنوان کرده بود که دولت چاره‌ای ندارد. اگر جلوی خودروها را بگیریم تا هوا را آلوده نکنند حمل و نقل از بین می‌رود. گازوئیل‌ها هم غیراستاندارد است. بالاخره باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کرد. باید دعا کنیم باد بیاید تا آلودگی‌ها را جابجا کند وگرنه می‌توانیم بدون خودرو و بدون سوخت زندگی کنیم؟
دعا برای باد و باران خوب است اما زمانی غیرمنطقی به نظر می‌رسد که مسئولان از انجام وظایف خود در این خصوص کوتاهی کنند، خودروهای فرسوده از چرخه خارج نشود، کیفیت سوخت بهبود پیدا نکند، آلایندگی کارخانه‌ها کنترل نشود و حمل و نقل عمومی گسترش پیدا نکند و بعد امید داشته باشیم که پنج کیلومتر باد و ۳۰۰ میلیمتر باران تهران به داد این حجم از آلودگی برسد.