به گزارش اقتصادسرآمد، مرتضی فاخری، پژوهشگر ارشد علوم راهبردی در نوشتاری با نگاهی به خاستگاه و جایگاه جهانی اتاق بین‌المللی کشتیرانی در نظام حکمرانی دریایی به بررسی نقش این نهاد جهانی در استانداردسازی ایمنی، عملیات و آموزش در حوزه تجارت دریایی جهان پرداخته است. نگارنده در بخشی از این مطلب درباره اهمیت، فرصت‌ها و الزامات اتاق بین‌المللی کشتیرانی برای ایران و ناوگان منطقه‌ای نیز مواردی را مطرح کرده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
اتاق بین‌المللی کشتیرانی‌(ICS) دقیقاً در همین نقطه قرار دارد: نقطه اتصال میان سیاست‌گذاری و عملیات، میان قانون‌گذاری و اجرای میدانی و میان منافع ملی دولت‌ها و ضرورت‌های جهانی اقتصاد. این سازمان به نمایندگی از بخش خصوصی کشتیرانی، از طریق تدوین اسناد فنی، ارائه پیشنهادهای تخصصی و مشارکت فعال در تصمیم‌سازی‌های سازمان بین‌المللی دریانوردی، مسیر حرکت صنعت را تعیین و از یکپارچگی استانداردهای جهانی حفاظت می‌کند.
اهمیت ICS تنها در حوزه تکنیکی خلاصه نمی‌شود؛ این نهاد در واقع صحنه‌ای به‌ ظاهر پنهان، اما بسیار اثرگذار از پشت‌صحنه تجارت دریایی را آشکار می‌کند؛ جایی که مقررات، توافق‌ها و استانداردها پیش از آنکه به ابلاغیه‌های رسمی تبدیل شوند، در قالب تحلیل‌های کارشناسی و رایزنی‌های تخصصی شکل می‌گیرند. نقش ICS در این فرایند، تضمین‌اش آن است که تصمیمات بین‌المللی نه‌تنها مبتنی بر اصول علمی، ایمنی و حفاظت محیط‌زیست باشند، بلکه با واقعیت‌های عملیاتی ناوگان جهانی نیز همخوانی داشته باشند.
در نتیجه، ICS را باید نه‌فقط یک نهاد صنفی، بلکه یک بازیگر کلیدی در امنیت تجارت جهانی، توسعه فناوری‌های نوین دریایی و مدیریت ریسک‌های بین‌المللی دانست. نقش ICS در این میان، ترسیم چارچوبی است که نه‌تنها مسیر استانداردسازی و ایمنی ناوگان جهانی را مشخص می‌کند، بلکه برای کشورهایی مانند ایران که بخش قابل‌توجهی از مبادلات اقتصادی خود را از راه دریا انجام می‌دهند، اهمیتی حیاتی و راهبردی دارد.

خاستگاه و جایگاه جهانی ICS در نظام حکمرانی دریایی
اتاق بین‌المللی کشتیرانی در سال ۱۹۲۱ و در دوره‌ای شکل گرفت که جهان به‌تازگی از یک جنگ جهانی و به‌تبع آن از بی‌نظمی شدید در ساختار تجارت و حمل‌ونقل رهایی یافته بود. افزایش حجم مبادلات دریایی و تفاوت قابل‌توجه میان مقررات، استانداردها و الزامات عملیاتی کشورهای مختلف، ضرورت ایجاد یک نهاد هماهنگ‌کننده را برجسته می‌کرد؛ نهادی که بتواند منافع مشترک مالکان کشتی را نمایندگی کند و زبان واحدی برای تعامل با دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی فراهم آورد.
ICS در چنین بستری تأسیس شد و از همان آغاز کوشید تا با تکیه بر دانش فنی و بهره‌گیری از مشارکت انجمن‌های ملی کشتیرانی، مسیر یکپارچه‌سازی استانداردهای دریایی را هموار کند. در طول دهه‌های بعد، با قدرت‌گیری سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO)  و گسترش تجارت جهانی، نقش ICS نیز پررنگ‌تر و به‌عنوان مهم‌ترین نهاد بخش خصوصی در نظام حکمرانی دریایی جهان تثبیت شد. این نهاد امروز نماینده بیش از ۸۰درصد ناوگان تجاری جهان است و همین گستره نفوذ، آن را به بازیگری بی‌بدیل در سازوکار تصمیم‌سازی جهانی تبدیل کرده است.
جایگاه ICS در معماری حکمرانی دریایی تنها نتیجه گستره عضویت آن نیست، بلکه حاصل ساختاری است که این نهاد طی یک‌قرن شکل و توسعه داده است. ICS مجموعه‌ای از کمیته‌های تخصصی دارد که به‌طور مستمر موضوعاتی همچون ایمنی دریانوردی، محیط‌زیست، آموزش دریانوردان، بیمه، عملیات کشتی، فناوری‌های نو و مقررات جدید را بررسی و تحلیل می‌کنند.
خروجی این سازوکار متخصص‌محور، اسنادی است که در تعامل مستقیم با IMO، اتحادیه‌های منطقه‌ای، مؤسسات ثبت و دولت‌ها قرار می‌گیرد و در بسیاری موارد مبنای تنظیم مقررات جهانی می‌شود. اهمیت ICS دقیقاً از همین نقطه ناشی می‌شود: توانایی تبدیل دانش فنی و تجربه عملیاتی صنعت به سیاست‌گذاری قابل‌اجرا. بدین ترتیب، ICS ‌نه‌تنها در رأس نهادهای صنفی دریایی قرار گرفته، بلکه به‌عنوان «مغز متفکر» بخش خصوصی در حکمرانی جهانی دریاها عمل می‌کند؛ نهادی که تداوم امنیت، ایمنی و پایداری تجارت دریایی بدون نقش‌آفرینی فعال آن قابل‌تصور نیست.

نقش ICS در استانداردسازی ایمنی، عملیات و آموزش دریایی
اتاق بین‌المللی کشتیرانی در استانداردسازی ایمنی و عملیات دریایی نقشی محوری و بی‌بدیل ایفا می‌کند؛ نقشی که بر کل چرخه فعالیت‌های صنعت حمل‌ونقل دریایی، از طراحی کشتی تا بهره‌برداری عملیاتی و مدیریت ریسک، تأثیر مستقیم دارد. ICS از طریق کمیته‌های تخصصی خود، دستورالعمل‌ها و اسناد فنی دقیقی را تهیه می‌کند که به‌عنوان مرجع در جلسات سیاست‌گذاری سازمان بین‌المللی دریانوردی مورد استناد قرار می‌گیرند. این دستورالعمل‌ها شامل موضوعاتی همچون الزامات ایمنی بدنه و سازه کشتی، مدیریت بحران، آماده‌سازی برای شرایط اضطراری، کاهش سوانح دریایی و استانداردهای ایمنی کار در عرشه و موتورخانه است.
افزون بر این، ICS ‌نقشی تعیین‌کننده در توسعه چارچوب‌های مدیریت ریسک دارد و با ارائه مدل‌های ارزیابی ریسک، شیوه‌های مدیریت ناوگان، دستورالعمل‌های حمل بارهای خطرناک و مقررات مرتبط با عملیات لنگراندازی و پهلودهی، به ارتقای ایمنی عملیاتی و کاهش خطاهای انسانی کمک می‌کند. بخش مهمی از این استانداردها در قالب کتابچه‌های تخصصی ICS منتشر می‌شوند و مورد استفاده شرکت‌های کشتیرانی، مربیان دریایی و مؤسسات بازرسی قرار می‌گیرند؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری از موارد، این منابع به‌عنوان «کتابخانه مرجع ایمنی دریایی» شناخته می‌شوند. در حوزه آموزش دریانوردان نیز‌ICS تأثیر مستقیم و راهبردی دارد. این نهاد از یک‌سو، در توسعه استانداردهای بین‌المللی آموزش و صدور گواهینامه مشارکت فعال دارد و از سوی دیگر، با انتشار دستورالعمل‌های عملیاتی، سناریوهای آموزشی و بسته‌های مهارتی، به به‌روزرسانی محتوای آموزشی در دریانوردی کمک می‌کند. ICS با تأکید بر مهارت‌های عملیاتی، آشنایی با تجهیزات پیشرفته، مدیریت منابع پل فرماندهی، مدیریت منابع موتورخانه و اصول تصمیم‌گیری در شرایط پیچیده، تلاش می‌کند تا دریانوردان برای مواجهه با ریسک‌های نوظهور، محیط‌های فناورانه و مقررات سختگیرانه جدید آماده شوند.
این سازمان با مشارکت در طرح‌های جهانی مرتبط با ایمنی بندری و تعاملات کشتی-بندر نیز نقش تسهیل‌گری برجسته‌ای دارد و استانداردهایی ارائه می‌دهد که منجر به هماهنگی بهتر میان اپراتورهای بندری و خدمه کشتی‌ها می‌شود. مجموعه این اقدامات نشان می‌دهد که ICS صرفاً یک نهاد مشورتی نیست، بلکه متولی اصلی ارتقای کیفیت عملیات دریایی و حافظ امنیت و کارآمدی ناوگان جهانی است؛ نهادی که بدون تولیدات تخصصی آن، اجرای منسجم و یکپارچه مقررات ایمنی و آموزشی در صنعت جهانی کشتیرانی ممکن نخواهد بود.

پشت صحنه مقررات‌گذاری دریایی: تعامل ICS با IMO و دولت‌ها
نقش اتاق بین‌المللی کشتیرانی در فرایند مقررات‌گذاری جهانی، نقشی پشت‌صحنه، اما تعیین‌کننده است؛ نقشی که از سطح یک نهاد صنفی فراتر رفته و آن را به شریک اصلی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در تصمیم‌سازی تبدیل کرده است.‌ICS در تعامل مستقیم با سازمان بین‌المللی دریانوردی، از طریق حضور در کمیته‌ها، کارگروه‌ها و نشست‌های تخصصی، پیشنهادهای فنی و تحلیلی خود را ارائه می‌دهد؛ پیشنهادهایی که بر پایه داده‌های عملیاتی ناوگان جهانی، تجربه شرکت‌های کشتیرانی و تحلیل ریسک تنظیم شده‌اند.
این اسناد شامل مدل‌های فنی، دستورالعمل‌های عملیاتی، ارزیابی پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی و تحلیل هزینه-فایده مقررات جدید است. IMO به‌عنوان نهاد قانون‌گذار بین‌المللی، برای تدوین مقرراتی جامع و قابل‌اجرا، نیازمند اطلاعات دقیق از فضای عملیاتی صنعت است و ICS این خلأ را پر می‌کند. در عمل، بسیاری از مقررات جهانی از استانداردهای ایمنی گرفته تا الزامات محیط‌زیستی مانند کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، در ابتدا به‌صورت پیشنهادهای ICS مطرح شده و سپس در فرایند مذاکرات دولتی به مقررات الزام‌آور تبدیل می‌شوند.
در سطح تعامل با دولت‌ها نیز ICS نقش میانجی و هماهنگ‌کننده دارد. این نهاد با انجمن‌های ملی کشتیرانی در کشورهای مختلف همکاری می‌کند تا دیدگاه‌های مشترک بخش خصوصی جمع‌آوری و به‌صورت یک صدای واحد در مجامع بین‌المللی ارائه شود. این رویکرد باعث می‌شود صنعت کشتیرانی در برابر مقرراتی که می‌تواند از نظر عملیاتی، اقتصادی یا فناورانه چالش‌برانگیز باشد، موضعی هماهنگ و مستدل داشته باشد. ICS همچنین از طریق انتشار تحلیل‌های سیاستی و ارائه مشاوره‌های فنی به دولت‌ها، به آنان کمک می‌کند پیامدهای تصمیمات خود را در سطح عملیاتی ارزیابی کنند.
در مذاکراتی که موضوعاتی همچون کربن‌زدایی، سوخت‌های پاک، امنیت سایبری یا مقررات جدید بندری مطرح است، ICS ‌به‌عنوان بازیگری واقع‌گرا، تلاش می‌کند توازن میان حفاظت محیط‌زیست، ایمنی و قابلیت اجرای عملی مقررات را حفظ کند. این نقش دوگانه یعنی نمایندگی صنعت و همکاری با دولت‌ها سبب شده ICS ‌به یکی از مؤثرترین بازیگران حکمرانی دریایی تبدیل شود؛ نهادی که توانسته است مصالح صنعت، منافع عمومی و الزامات ایمنی جهانی را در مسیری مشترک هدایت کند و به شفافیت و کارآمدی نظام مقررات‌گذاری دریایی جهان شکل دهد.

چالش‌های عصر جدید و نقش ICS در آینده‌سازی تجارت دریایی
صنعت حمل‌ونقل دریایی در آستانه یکی از پیچیده‌ترین دوره‌های تحول خود قرار دارد؛ دوره‌ای که با گذار به سوخت‌های پاک، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، فشارهای فزاینده زیست‌محیطی، دیجیتالی‌سازی گسترده و ظهور تهدیدات امنیت سایبری شناخته می‌شود. اتاق بین‌المللی کشتیرانی در این میان نقش هدایت‌کننده‌ای دارد و تلاش می‌کند ضمن حفظ کارآمدی ناوگان جهانی، مسیر حرکت صنعت را با الزامات جدید هماهنگ سازد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، الزام IMO برای کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت سوخت‌های کم‌کربن یا بدون کربن است. ICS با مشارکت در طراحی نقشه راه کربن‌زدایی، ارائه ارزیابی‌های فنی و اقتصادی و پیشنهاد سازوکارهای مالی مانند صندوق تحقیق و توسعه دریایی، نقش کلیدی در تبیین راه‌حل‌های عملی دارد. این نهاد با بررسی قابلیت‌های سوخت‌های نوین از آمونیاک و متانول تا هیدروژن و سوخت‌های زیستی، تلاش می‌کند استانداردهایی ارائه دهد که هم با اصول ایمنی سازگار باشد و هم برای ناوگان جهانی قابل‌اجرا. در کنار این تحولات، روند دیجیتالی‌سازی نیز نیازمند زیرساخت‌های مقرراتی جدید است؛ ICS ‌از طریق انتشار دستورالعمل‌های مربوط به خودکارسازی کشتی‌ها، مدیریت داده، عملیات از راه دور و ارزیابی ریسک سامانه‌های هوشمند، نقش راهبردی در تدوین استانداردهای آینده ایفا می‌کند.
چالش دیگر، تهدیدات امنیت سایبری و کمبود دریانوردان ماهر است. با پیچیده‌ترشدن سامانه‌های دیجیتال کشتی‌ها و وابستگی عملیات به فناوری‌های هوشمند، ICS ‌دستورالعمل‌های امنیت سایبری را برای شرکت‌ها و خدمه تدوین کرده و تلاش می‌کند استانداردهای بین‌المللی در این حوزه به‌روز و منطبق با تهدیدات واقعی باشد. از سوی دیگر، کمبود نیروی کار ماهر و کاهش جذابیت مشاغل دریایی، آینده صنعت را تحت تأثیر قرار داده است. ICS با مطالعه روندهای بازار کار دریایی، تعریف مهارت‌های جدید، همکاری با مراکز آموزشی و ارائه الگوهای نوین آموزش و رفاه دریانوردان، به‌دنبال ایجاد تعادل میان تقاضای جهانی و عرضه نیروی انسانی متخصص است.
این نهاد همچنین با رصد مقررات پیچیده و گاه متناقض کشورهای مختلف، به دولت‌ها هشدار می‌دهد که اتخاذ مقررات نامتوازن می‌تواند بر رقابت‌پذیری و کارآمدی تجارت دریایی اثر منفی داشته باشد. مجموعه این اقدامات نشان می‌دهد که ICS نه‌تنها به چالش‌های عصر جدید واکنش نشان می‌دهد، بلکه نقش فعالی در آینده‌سازی تجارت دریایی دارد؛ آینده‌ای که در آن فناوری‌های پاک، عملیات هوشمند، امنیت سایبری و سرمایه انسانی به‌عنوان اصول بنیادین صنعت شناخته می‌شوند.
اهمیت ICS برای ایران و ناوگان منطقه‌ای: فرصت‌ها و الزامات
اتاق بین‌المللی کشتیرانی برای کشورهایی مانند ایران که بخش قابل‌توجهی از تجارت و تبادلات اقتصادی خود را از مسیر دریا انجام می‌دهند، اهمیتی حیاتی دارد. عضویت فعال و تعامل مستمر با‌ ICS، امکان بهره‌گیری از استانداردهای جهانی، تجربیات عملیاتی و دستورالعمل‌های تخصصی این نهاد را فراهم می‌کند و ایران را قادر می‌سازد تا ناوگان خود را در چارچوب مقررات بین‌المللی مدیریت کند. پیروی از استانداردهای ICS و هماهنگی با توصیه‌های این سازمان، علاوه بر ارتقای ایمنی و کارآمدی عملیات دریایی، به افزایش قابلیت رقابت ناوگان ایران در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی کمک می‌کند. این نهاد با ارائه راهکارهای فنی و آموزشی، بهبود مدیریت ریسک، کاهش حوادث دریایی و بهره‌وری بهتر منابع انسانی و تجهیزات ناوگان را تسهیل می‌کند و در عین حال امکان دسترسی به تجربیات و دانش به‌روز جهانی را برای اپراتورها و دریانوردان ایرانی فراهم می‌آورد. همکاری با ICS همچنین زمینه تعامل مستقیم با سایر انجمن‌های ملی کشتیرانی و شرکت‌های فعال در سطح جهانی را ایجاد می‌کند که می‌تواند منجر به فرصت‌های مشارکت و سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های حمل‌ونقل و بندری شود.
علاوه بر مزایای عملیاتی، حضور فعال ایران در نظام استانداردسازی جهانی دریانوردی، پیامدهای راهبردی و دیپلماسی نیز دارد. از طریق تعامل با‌ ICS، ایران می‌تواند در فرایندهای تصمیم‌گیری بین‌المللی حضور یافته و دیدگاه‌ها و منافع ملی خود را به‌طور مستقیم به IMO و سایر نهادهای ذی‌ربط منتقل کند. این نقش فعال، کشور را در موقعیت بهتری برای انطباق با مقررات پیچیده زیست‌محیطی و ایمنی قرار می‌دهد و از تحمیل هزینه‌های غیرضروری و مقررات دست‌وپاگیر جلوگیری می‌کند.
به علاوه، استانداردسازی و آموزش مبتنی بر تجربه ICS می‌تواند نقش مهمی در توسعه نیروی انسانی ماهر، افزایش توان عملیاتی ناوگان منطقه‌ای و ارتقای کیفیت خدمات بندری ایفا کند. در نتیجه، استفاده از ظرفیت‌های ICS نه‌تنها به ارتقای ایمنی، کارآمدی و قابلیت رقابت ناوگان ایران کمک می‌کند، بلکه به بخشی از استراتژی کلان توسعه تجارت دریایی و نفوذ راهبردی کشور در سطح منطقه و جهان تبدیل می‌شود، امری که در بلندمدت می‌تواند اثرات مثبت قابل توجهی بر رشد اقتصادی، پایداری عملیات و امنیت لجستیکی ایران داشته باشد.