به گزارش اقتصاد سرامد، مالیات یک نوع هزینه است که توسط دولت به افراد و شرکت ها تحمیل می شود و در قبال دریافت آن، دولت ها موظف هستند به شکل بهینه درآمدهای حاصل از مالیات را صرف رفاه و آسایش مردم کنند.
به طور کلی، هر چقدر سهم مالیات از بودجه دولت، افزایش پیدا کند دولت موظف به پاسخگویی است و بدون پاسخگویی، دولت نمی تواند مالیات مورد نظر را از مردم دریافت کند.
در ارتباط با مسائل و مشکلات اخذ مالیات و این که بنا به چه دلایلی هر بار شایعاتی در حوزه اخذ مالیات مطرح می شود و در عمل، همیشه به وجود پدیده فرار مالیاتی اشاره می شود، پایگاه خبری صفحه اقتصاد با دکتر «شهاب نادری»، نماینده سابق مردم پاوه، جوانرود، ثلاث باباجانی و روانسر در مجلس شورای اسلامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس دهم و عضو فعلی هیأت مستشاری امور مالیاتی، گفتگوی اختصاصی کرده است که در زیر آن را می خوانید.


در کشورهای توسعه یافته، سهم مالیات از کل بودجه در حد بالایی بوده و مالیات بخش مهمی از منابع مورد نیاز دولت های آن کشورها را تامین می کند. در حالی که سهم مالیات از بودجه کشور ما، در حد بالایی نبوده و پایین بودن سهم مالیات از کل بودجه دولت، همواره مورد انتقاد بوده است.
به نظر شما که پیش از این نماینده مجلس بوده و در حال حاضر، در دولت حضور دارید، دلایل رقم خوردن چنین وضعی چه بوده است؟
-در ارتباط با پایین بودن سهم مالیات در بودجه کشور باید بگویم بودجه کشور ما بر اساس درآمدهای نفتی تهیه شده و در چند دهه اخیر، ما نتوانسته ایم آنچنان که شایسته و بایسته این کشور باشد، مالیات وصول کنیم و در بودجه مورد استفاده قرار بگیرد.
کلید طلایی بودجه کشورهای توسعه یافته، مالیات است ولی ما در برنامه ریزی های کلان، به دنبال افزایش سهم مالیات در بودجه نبوده ایم. چون درآمدهای نفتی را داشته ایم ولی الان درآمدهای نفتی ما، جوابگو نیست و در نتیجه مدتی است که به گرفتن مالیات بیش تر، روی آورده ایم.
مالیات جزو واجبات است و هر فرد مشمول باید مالیات خودش را پرداخت کند.از طرفی هم، فرار از مالیات، جرم است. در کشورهای اروپایی از جمله دانمارک، سهم مالیات در بودجه، دو رقمی است و حدود ۴۶ درصد از تولید ناخالص داخلی دانمارک، از مردم مالیات وصول می شود. به دلیل این که از مردم، مالیات وصول شده و در بخش های آموزش و عمرانی هزینه می شود، مردم نسبت به پرداخت مالیات رضایت دارند.
ما به همراه رئیس سازمان امور مالیاتی کشور، سفری به اروپا داشتیم و شاید محبوب ترین سازمان در کشورهای اروپایی، سازمان مالیاتی شان باشد. مردم این کشورها از سازمان مالیاتی خودشان رضایت دارند و در برخی کشورها بیش از ۲۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می کنند ولی در ایران که ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده می گیریم، مردم ناراضی هستند.
به هر حال، تحقق امنیت پایدار و توسعه پایدار، بستگی به وصول مالیات دارد. کل درآمدهای کشور ما از محل مالیات های مستقیم حدود ۷۰ هزار تومان است و کل درآمد حاصل از مالیات بر ارزش افزوده در چند سال اخیر ۸۷ هزار میلیارد تومان شده بود.
در مجموع، بودجه کشور ما باید بر اساس مالیات، تدوین شود و هم مردم در پرداخت مالیات، راضی باشند و هم این که مالیات مناسبی وصول کنیم.
مردم ما علاقه مند هستند که مالیات پرداخت کنند ولی مردم ما نسبت به مالیاتی که امروزه و با روش فعلی وصول می کنیم، رضایت نداشته و آن را را ناعادلانه می دانند. در حالی که نباید این طور باشد و اصولاً مالیات، حق است.
الان کارکنان دولت، هنوز حقوق ماهیانه خودشان را دریافت نکرده اند ولی مالیات آن کسر می شود، اما گروهی از اصناف، وکلا و پزشکان، تمایل به استفاده از دستگاه کارتخوان نداشته و به دنبال این هستند که مالیات پرداخت نکنند. هر چند که این اقشار جامعه، درآمد خوبی دارند.
به هر حال، امروزه کشور ما به مالیات احتیاج دارد و کلید بودجه کشور ما، باید مالیات باشد تا منابع حاصله صرف پروژه های عمرانی شود. در حال حاضر، بخش زیادی از منابع حاصل از مالیات بر ارزش افزوده که در هر استان جمع آوری می شود به دهیاری ها، شهرداری ها و استانداری ها تحویل داده می شود.
در حال حاضر، به هر روستا که برویم اقداماتی برای توسعه پایدار آنها انجام شده و بخشی از مانع تخصیص یافته به روستاها، ناشی از مالیات بر ارزش افزوده است.
در حال حاضر، یک عده فرار مالیاتی دارند و در چارچوب اقتصاد زیرزمینی، رقم های نجومی و بزرگ جا به جا می شود. در حالی که مالیات آن را پرداخت نمی کنند.
البته ما به دنبال این نیستیم که دست در جیب مردم کنیم ولی مردن باید به این نتیجه برسند و اقناع شوند که همین مالیاتی که گرفته می شود، در بخش های عمرانی و آموزشی کشور هزینه می شود.
*در زمانی که جنابعالی به عنوان نماینده در مجلس حضور داشتید بارها نسبت به عملکرد سازمان امور مالیاتی کشور انتقاد کردید. بعد از نمایندگی مجلس، به عنوان رابط پارلمانی سازمان امور مالیاتی فعالیت داشته اید و قاعدتاً در حوزه اجرایی، معضلات و مشکلات را می دانید.
به نظر شما، چگونه است که نمی شود یک نظام مالیاتی و منسجم را به سرعت اجرایی کنیم؟
-اگر ما به عملکردها انتقاد داشته ایم، بر مبنای طرح تکریم ارباب رجوع بوده است. در حوزه وصول مالیات، انتقاد ما این بوده که چرا بعضی ها از مالیات دادن فرار کرده و بعضی ها مالیات خودشان را به موقع پرداخت می کنند.
در حال حاضر، قصد این است که نظام مالیاتی کشورمان را به سمت انسجام ببریم و همه ممیزهای مالیاتی (رسیدگی کننده به صورت های مالی)، سرممیزها، ممیزکُل ها، رئیس سازمان امور مالیاتی و معاونان آن، در تلاش هستند یک سازمان منسجم داشته باشیم.
در این چارچوب، برنامه این است که بر اساس کد ملی و برای هر شخص و کارگاه، وضعیت پرداخت مالیات شفاف باشد و در عین حال، هیچ اقدام به ناحق انجام نشود. امروزه در برخی حوزه های مرتبط با مالیات، به برخی افراد ظلم می شود چرا که بر اساس خوداظهاری که مؤدی و ارباب رجوع دارد، عمل می شود ولی در این میانه، بعضی ها فرار مالیاتی دارند و اطلاعات واقعی خودشان را در اظهار نامه ها اعلام نمی کنند.
تاکید سازمان امور مالیاتی بر این است که همه شرکت ها، مالیات خودشان را به موقع پرداخت کنند و فرار مالیاتی نداشته باشند. متاسفانه الان بعضی سازمان ها مالیات نمی دهند و قانون را دور می زنند. به هر حال، اگر هر شخص، شرکت و ارگانی، مالیات خودش را به موقع پرداخت کند، بسیاری از مشکلات موجود کشور برطرف می شود.
تا جایی که من خبر دارم بر اساس اظهار نظر معاونان و رئیس سازمان امور مالیاتی کشور، بین ۹۰ تا ۹۸ درصد هم وصول درآمدهای مالیاتی داشته ایم و اکثریت مردم ما، مالیات خودشان را پرداخت می کنند.
فقط یک گروه خاص هستند که فرار مالیاتی دارند و مالیات خودشان را به موقع پرداخت نمی کنند. در صورتی که پرداخت مالیات، در توسعه کشور نقش دارد و موجب افزایش اشتغال می شود.
برای مثال، قانون مالیات بر ارزش افزوده، یک قانون خوب است و مالیات به طور غیر مستقیم از مصرف کننده گرفته می شود. این نوع مالیات که با استفاده از تجربه کشورهای اروپایی، در کشور ما هم اخذ می شود در بخش عمران و آبادانی کشور مورد استفاده قرار می گیرد.

*جنابعالی نسبت به فعالیت برخی دستگاه های کارتخوان غیر مجاز هم انتقاد داشته اید.
-بله. انتقاد بنده این بود که در سراسر کشور، تعداد زیادی دستگاه های کارتخوان یا پوز به طور غیر مجاز فعال است. بنا به برخی آمارها در کشور تعداد ۶۷ هزار دستگاه پوز فعال بود ولی صاحبان آنها فوت شده بودند. البته تعداد زیادی از این دستگاه های پوز و کارتخوان، مسدود و جمع آوری شده اند.
الان ما می بینیم که اکثر پزشکان در تهران، پول ویزیت را به طور نقدی دریافت می کنند یا این که به اسم منشی و یک فرد ناشناس، دستگاه کارتخوان را دریافت کرده اند. قطعاً بانک ها باید در این زمینه به طور جدی ورود کنند و کارتخوان های غیر مجاز را مسدود کنند.

بر اساس تراکنش های انجام شده، این راه هم برای جلوگیری از فرار مالیاتی مسدود می شود. چرا که تراکنش ها بررسی شده و بر اساس این تراکنش ها معلوم می شود که صاحبان آنها چقدر درآمد داشته اند.
چشم انداز فعالیت سازمان امور مالیاتی کشور، مناسب بوده و ارزشمند است و البته مردم، اساس کار هستند. چرا که مردم هم باید راضی باشند و باید با مالیات دهندگان به شکل محترمانه و مناسب رفتار شود. به طور مشخص اجرای مناسب طرح تکریم ارباب رجوع، باید مورد توجه کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور باشد.
*در دهه ها و سال های اخیر، قوانین مختلفی توسط مجلس در حوزه مالیات تصویب شده. در سال های اخیر چه در قالب قوانین مالیاتی و چه در قالب قانون بودجه، اخذ مالیات از خانه های لوکس تصویب شده و مالیات ۷۰۷ میلیارد تومانی برای آن پیش بینی شده.

همچنین برای خانه خالی از سکنه، مالیات ۲ هزار میلیارد تومانی پیش بینی شده بود و برای خودروهای لوکس و گران قیمت، مالیات ۶ هزار میلیارد تومانی در نظر گرفته شده.
در عمل، تا مدتی قبل فقط ۵۰ میلیارد تومان از خانه های خالی از سکنه مالیات گرفته شده بود. به اعتقاد شما، مشکل اخذ این نوع مالیات ها به کجا برمی گردد که به مقدار پیش بینی شده مالیات اخذ نمی شود و آیا دلایل خاصی شناسایی شده که عدم تحقق این مالیات ها را توضیح بدهد؟
-به نظر من، مالیات عایدی بر مسکن، کار اشتباهی بود. چون کل مالیاتی که از طریق عایدی بر مسکن وصول می شود، زیاد نیست. در حالی که این مقدار مالیات، رقم بزرگی نیست و وجهه سازمان امور مالیاتی را تخریب می کند.
اخذ این مالیات، به خاطر کاهش دادن التهابات بخش مسکن بود و این که واحدهای مسکونی خالی از سکنه، اجاره داده شود.

*مالیات عایدی بر سرمایه شامل خودرو، طلا و ارز هم می شود و فقط بحث مسکن نیست.
-درست است ولی مسکن، یکی از مواردی است که مالیات از آن گرفته می شود. ما اگر برای اخذ مالیات شرکت ها و جاهای دیگر اقدام می کردیم، مناسب تر بود. چون مالیاتی که می توانیم از آنها بگیریم یک رقم سنگین بوده است ولی مالیات خانه های خالی از سکنه، یک رقم جزئی است. در این حالت، مردم فکر می کنند که ما به دنبال این هستیم که دست در جیب مردم کنیم.
*در بودجه سال گذشته ۶ هزار میلیارد تومان برای مالیات خودروهای لوکس و گران قیمت پیش بینی شده بود. از نظر شما این مبلغ ۶ هزار میلیارد تومان، مبلغ کلانی نیست و در مقابل، از شرکت ها و سازمان ها می توان مالیات بیش تر از این رقم را دریافت کرد؟

-بله. یک درصد از درآمدهای مالیاتی ما، از طریق مالیات عایدی بر مسکن بوده ولی این یک درصد از کل مالیات کشور، رقم بزرگی نیست. در حال حاضر، مالیات بر مشاغل، حدود ۶ درصد از کل مالیات کشور می شود.
مالیات حقوق بخش های دولتی ۱۳ درصد است و مالیات ارزش افزوده هم داریم. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد، سهم مالیات ارزش افزوده و اشخاص حقوقی است. به نظر من، این مقدار مالیاتی که از این طریق اخذ می شود زیاد نیست و با گرفتن مالیات از خانه های خالی از سکنه و خودروی لوکس، فقط باعث ترساندن مردم می شویم.
در مجموع، هر چقدر سهم مالیات بر ارزش افزوده و شرکت ها افزایش پیدا کند، بهتر است و این که بخواهیم مالیات بر عایدی مسکن بگیریم، وقت خودمان را هدر داده ایم.

*در کشورهای دیگر، از خودروهای موجود مالیات اخذ می شود. آیا به نظر شما، ضرورت ندارد از خودرویی که فرضاً ۵ میلیارد تومان ارزش دارد، مالیات بگیریم؟
-در شرایط فعلی، بعضی شرکت های دولتی و خصوصی هستند که یک درصد از مالیاتی که باید پرداخت کنند، صدها برابر این رقم است. چه لزومی دارد ما برگه تشخیص مالیاتی صادر کرده و هزینه هایی هم انجام بدهیم که این مالیات را بگیریم.

*البته در کشور تورم زیادی داریم و این تورم باعث شده، قیمت برخی خودروها فرضاً به ۵ میلیارد تومان برسد.
-بله. خانه های لوکس هم، همین شرایط را دارند و تحت تاثیر تورم، قیمت آنها بالا رفته است. در حال حاضر، میزان درآمدهای مالیاتی کشور حدود ۶ الی ۷ درصد تولید ناخالص داخلی کشور است ولی این مقدار سهم مالیات، سهم قابل توجهی نیست.
ما به دنبال این هستیم و شرایط کشور ما هم می طلبد که مالیات به موقع وصول شود ولی از اشخاصی که واقعاً مشمول مالیات هستند باید مالیات گرفته شود. کسانی که فرار مالیاتی دارند و حاضر نیستند مالیات بدهند، باید در تور مالیاتی قرار بگیرند.

*در هفته های اخیر، این بحث ها مطرح شده که از دستگاه های کارتخوان مالیات گرفته شود و طرح این موضوع، نگرانی هایی ایجاد کرده است. همین طور اخذ ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده تراکنش های بانکی مطرح شد ولی بعداً سازمان امور مالیاتی، آن را تکذیب کرد.
آیا بررسی ها برای اخذ مالیات، باید در قالب سازمان مالیاتی کشور به صورت منسجم انجام شود یا این که مجلس می تواند به سازمان امور مالیاتی کشور کمک کند تا تکلیف همه چیز مشخص شود؟
-قطعاً مجلس قانونگذار بوده و از منظر قانونگذاری می تواند کمک کند. همان مالیاتی هم که سازمان امور مالیاتی اخذ می کند، بر اساس قانون گرفته می شود و اگر قانونی نباشد نمی توانیم آن را وصول کنیم.
ما الان پدیده ای به نام «استرداد مالیاتی» داریم و در این حالت، سازمان امور مالیاتی کشور، مالیات مازاد را که دریافت کرده، باید برگرداند تا حقی از مالیات دهنده، ضایع نشود. اساساً سازمان امور مالیاتی نمی تواند به طور خودسرانه، قانون بگذراند و از مردم پول بگیرد.

در ابتدا مجلس باید قانون وضع کند و حتی درصد مالیات را مشخص کند. در این حالت، سازمان امور مالیاتی و دولت، به عنوان مجری و اجرا کننده قانون، باید قانون را اجرا کند.
*هر چند وقت یکبار، بحث ها و شایعاتی در حوزه اخذ مالیات مطرح شده و بعد تکذیب می شود. برای مثال، مالیات گرفتن از تراکنش های بانکی، تکذیب شد. در مجموع، به نظر شما این است که مجلس و سازمان امور مالیاتی باید همکاری کنند تا به سرعت برای ایجاد یک نظام مالیاتی منسجم و مناسب اقدام کنیم و این نوع شایعات هم نتواند مطرح شود؟

-دقیقاً همین طور است و من نمونه آن را در کشورهای اسکاندیناوی دیده ام که کشورهای توسعه یافته هستند. در این نوع کشورها سهم مالیات نسبت به تولید ناخالص داخلی ۲۵ درصد است و ما هم باید ۲۵ درصد از تولید ناخالص کشور مالیات قانونی بگیریم. بخشی از مشکلات فعلی ما، ناشی از ضعف های قانونی است و این ایرادات قانونی باید اصلاح شود.
در حال حاضر، در حد ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده گرفته می شود ولی با این حال، مردم ما ناراضی هستند. در حالی که در برخی کشورهای اروپایی، چند برابر این مقدار، مالیات بر ارزش افزوده اخذ می شود.
من اعتقاد دارم که سازمان امور مالیاتی باید محبوب مردم و محبوب دل های مردم باشد. چون ما، از مردم مالیات می گیریم و بودجه کشور از این طریق تامین می شود. فرهنگ سازی، در این زمینه می تواند تاثیر زیادی داشته باشد و ما در حوزه وصول مالیات، نیاز به فرهنگ سازی داریم.
در کشور ما، افرادی هستند که فرار مالیاتی دارند و مالیات پرداخت نمی کنند. در شرایط فعلی کشور، سخت است که یک عده، مالیات پرداخت کنند و یک عده مالیات پرداخت نکنند. به هر حال، مالیاتی که اخذ می شود صرف اموری از قبیل آموزش و پروژه های عمرانی می شود.

ما الان شاهد این هستیم که مبالغی که از طریق مالیات بر ارزش افزوده جمع آوری می شود، به روستاها اختصاص پیدا کرده و این وضع، تاثیر مثبت خودش را می گذارد. مردم ما باید تاثیر عملی مالیات های پرداختی خودشان را ببینند.
برای مثال، در کشورهای اروپایی وقتی مردم مالیات پرداخت می کنند، آموزش شان رایگان بوده و بهداشت آنها رایگان است. الان خیلی از خدمات موجود در کشور ما، به طور رایگان ارئه نمی شود و مردم، تاثیر پرداخت مالیات را نمی بینند.
در کشورهای اروپایی، مردم می دانند مالیاتی که می دهند صرف پروژه های عمرانی و فعالیت های عمومی می شود. به همین دلیل، مردم این کشورها خودشان را در اداره کشورشان سهیم می دانند و مثلاً می گویند مالیات می دهیم و از طرفی، حق اعتراض هم داریم.
در کشور ما هم، بودجه کشور باید در جایی هزینه شود که مردم تاثیر عملی آن را ببینند. وقتی مردم ببینند مالیات های وصول شده، صرف امور آموزشی، عمرانی و بهداشتی می شود، قطعاً به خاطر پرداخت مالیات، ناراضی نخواهند بود، اما اگر این طور نباشد طبیعی است که مردم ما، ناراضی باشند.