دکتر محسن بهاروند
هیچ جنگی تا ابد ادامه نمی‌یابد. پایان جنگ نهایتاً دیپلماسی و مصالحه است. در آغاز هر جنگ باید برای پایان آن آماده شد. باید بتوانی دستاورد‌هایی داشته باشی که هنگام گفتگو آن را روی میز گذاشته و اراده خود را تحمیل کنی. هیچ جنگی را نباید با شکست کامل طرف مقابل به پایان برد. شکست ملت‌ها در دراز مدت هزینه بیشتری بر طرف پیروز تحمیل خواهد کرد. اگر دشمنت قرار است شکست بخورد باید بتواند آبروی خود را حفظ کند تا توافقات پایدار باشند وگرنه زخم‌های عمیق بناچار سر باز خواهند کرد.
فرض کنیم به پایان جنگ در اوکراین رسیده‌ایم. روسیه چه دارد که بر سر میز بگذارد؟ حمله روسیه به اوکراین یک خطای استراتژیک بود. روسیه خطای شوروی در حمله به افغانستان را تکرار کرد. جنگی که پایان آن جز شکست و سرافکندگی نخواهد بود. عدم پیروزی مقتدرانه در اوکراین روسیه را دچار تحولات سیاسی عمیقی خواهد کرد و همه چیز را زیر و رو خواهد کرد. رفتار روسیه در اوکراین رفتار طرف پیروز نیست. حمله‌های موشکی وسیع به زیرساخت‌ها و مناطق غیر نظامی اوکراین حاکی از ضعف روسیه در خط مقدم است. سلاح هسته‌ای روسیه بازدارندگی واقعی ایجاد نکرده است. روسیه در موضع تجاوزگر است. سربازان روس انگیزه کافی برای تجاوز به کشور همسایه را ندارند. ذخیره سلاح روسیه رو به اتمام است. جوانان روس تا بتوانند از سربازی فرار می‌کنند. روسیه از نظر اخلاقی و حقوقی و مشروعیت جنگ بشدت در موضع ضعف قرار دارد. بسیاری از طبقه الیت و مردم روسیه با این جنگ و هزینه‌هایش موافق نیستند. دوران آن گذشته است که حکام توتالیتر در دفاتر خود نشسته و بدون اقناع افکار عمومی و ملت خود تصمیمات غیر منطقی را اجرا کنند. امروز مردم به قدرت سخت کشور به مراتب کمتر از رفاه و پیشرفت اقتصادی بها می‌دهند. مردم جهان امروزه اول رفاه می‌خواهند و مردم روسیه هم مستثنا نیستند. آنچه که از جنس انگیزه، مشروعیت جنگ، تدارک جنگ‌افزار و... در روسیه دچار فقدان شده است در اوکراین موجود است. این مجموعه و شرایط موجود حاکی از این است که روسیه با بن بست مواجه خواهد شد و ناچار به شکست است.
از طرفی جهان غرب نه فقر برای اوکراین بلکه برای تفوق خود بر جهان در نظم جدید جهانی تلاش می‌کند، از این رو حاضر به مذاکره و مصالحه با روسیه نخواهد شد مگر اینکه روسیه به اندازه کافی ضعیف شده باشد که زخمی و منزوی از این پس توان عرض اندام در نظام بین‌الملل را نداشته باشد. مزیت روسیه در ارتش و نظامی‌گری آن است که اکنون ابهت آن بشدت فرو ریخته است و غرب عزم خود را جزم کرده است تا توان روسیه را چنان تحلیل ببرد که تا دهه‌ها فرصت و روحیه جبران آن را نداشته باشد. بنظر من روسیه در سال ۲۰۲۳ دچار یک تحول اساسی خواهد شد بنحوی که غرب تا سال‌ها از آن نگرانی نخواهد داشت و تمرکز خود را بر رقابتی سنگین با چین خواهد گذاشت. رقابتی که ایدئولوژیک، اقتصادی و تکنولوژیک خواهد بود و به موازات آن مطالبات حقوق بشری مردم چین را بشدت افزایش خواهد داد. ابعاد نظام جدید بین‌المللی بتدریج و آرام در حال روشن شدن است. به احتمال زیاد غرب به رهبری امریکا قدرت هژمون جهانی خواهد بود.
اما هر کشور دیگری باید نسبت خود با هر یک از طرفین منازعه بزرگ تعریف کند. روسیه بشدت در حال تضعیف شدن است و چین در ماهیت خود انگیره تقابل استراتژیک ندارد. چین ناچار خواهد شد که بدنبال یک شراکت اجباری با غرب باشد. سیستم چین برای تقابل و ایجاد هژمونی بین‌المللی طراحی نشده است و توان و لوازم آن را در اختیار ندارد.
شرقی که بتوان روی آن حساب کرد وجود خارجی ندارد. روسیه شاید تمایل دارد که جبهه تقابل سخت با غرب را تا خلیج فارس گسترش دهد. اینکه شکست برجام را موجب مسابقه تسلیحاتی بداند، یا بلندگوی باز سخن از پهپاد ایرانی به میان آید، یا خبر منتشر شود که هواپیمای پیشرفته جنگی در اختیار ایران قرار خواهد داد شاید نشان تلاشی باشد که تمرکز غربی‌ها را به جای دیگر نیز معطوف کند و جبهه جنوبی خود را چنین شکل دهد. البته کشور ما نیز سیاستمداران و دیپلمات‌های آگاهی دارند که طبق قانون اساسی ایران را جبهه جنوبی، شمالی یا شرقی و غربی کسی نخواهند دانست و سنت بیطرفی فعال را در منازعات مسلحانه رعایت خواهند کرد.
اکنون بنظر می‌رسد روسیه بین یک عقب نشینی آبرومندانه یا یک جنگ جهانی فعال یکی را انتخاب کند. البته تجربه نشان می‌دهد که گسترش منارعات از نظر کمی و کیفی یک بازی باخت - باخت خواهد بود. بنظر من بهترین روش برگزاری یک کنفرانس بین‌المللی صلح خواهد بود که می‌تواند با برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده شروع شود. برون داد چنین کنفرانسی قطعاً بنفع روسیه نیست ولی از زیان بیشتر روسیه ممکن است جلوگیری نماید. روسیه بخاطر شرایط سیاسی خود قادر نیست در مذاکره دوجانبه امتیاز دهی کند.
  سفیر سابق ایران در لندن