گروه نفت و انرژی -فاطمه کریمی - کشتی شبح به کشتی‌هایی گفته می‌شود که مالک و حرکات خود را به منظور تسهیل نقض تحریم‌ها پنهان می‌کنند. همین شبکه از کشتی‌ها هستند که تجارت نفت ایران و ونزوئلا را امکان‌پذیر می‌کنند.
به گزارش اقتصادسرآمد، مدت کوتاهی پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در اوایل سال میلادی گذشته، صدها نفتکش فرسوده توسط گروهی از تاجران، واسطه‌ها و سرمایه‌گذاران ناشناس خریداری شدند تا جریان صادرات نفت روسیه را حفظ کنند. بر اساس برخی برآوردها، این نفتکش‌ها، به کشتی‌هایی اضافه شدند که پیش از این، نفت ونزوئلا و ایران حمل را می‌کردند.
بر اساس گزارش بلومبرگ، یک منطق ایمنی قوی برای اقدام به استفاده از کشتی‌های جوان‌تر وجود دارد. در جریان بازرسی انجام گرفته در ماه مه در چین، یک نفتکش قدیمی بیش از ۲۰ ایراد داشت. بسیاری از نفتکش‌های مسن که می‌توانند همچنان فعالیت داشته باشند، پیش از این خریداری شده اند.
با این حال تعدای از نفتکش‌هایی که نفت تحریم شده روسیه را در سرتاسر جهان حمل می‌کنند، روند چند ماهه استفاده از قدیمی‌ترین و خطرناک‌ترین کشتی‌های جهان را معکوس کرده و در حال جوان‌تر شدن هستند.
طبق آمار شرکت وسلز ولیو (VesselsValue Ltd) که در خصوص قراردادهای کشتیرانی تحقیق می‌کند، اکنون میانگین سنی کشتی‌های خریداری شده، کاهش پیدا کرده است. دو مدیر صنعتی اظهار کردند که پس از سیل توقیف‌ها در ماه‌های اخیر به دلیل مسائل ایمنی، مقابله با نفتکش‌های فرسوده در آسیا، احتمالا در این مسئله تعیین کننده بوده است.
چین که یکی از بزرگترین مشتریان نفت روسیه و ایران است، اخیرا بازرسی‌ها از نفتکش‌های قدیمی‌تر را در بندر کینگدائو افزایش داده و تعدادی از این کشتی‌ها را وادار کرده است بیش از یک ماه برای تخلیه محموله‌های خود معطل بمانند. نگرانی در مورد کشتی‌های قدیمی در پی انفجار یک کشتی ۲۶ ساله در آب‌های مالزی در ماه مه، تشدید شد.
سنگاپور هم تعداد زیادی نفتکش‌ را به دلیل اهمال در بازرسی‌های ایمنی، در ماه‌های اخیر توقیف کرده است. اگر کشتی‌های جدیدتر خوب نگهداری شوند، به رفع نگرانی بعضی از واردکنندگان نسبت به قابلیت دریانوردی آنها کمک خواهند کرد. با این حال، ناوگان نفتکش‌های حامل نفت روسیه، همچنان مملو از کشتی‌های قدیمی است.
ربکا گالانوپولوس جونز، تحلیلگر ارشد شرکت VesselsValue در این باره گفت: نگرانی‌های ایمنی پیرامون کشتی‌های قدیمی‌تر، یکی از دلایلی است که باعث شده است خریداران، کشتی‌های جدیدتر را انتخاب ‌کنند.
طبق گزارش این شرکت، میانگین سنی نفتکش‌هایی که به خریداران ناشناس فروخته می‌شوند، ماه جاری به ۱۵ سال کاهش یافت در حالی که در اکتبر، ۱۹ سال بود.
مشخصات نفتکش‌های ناوگان شبح، متفاوت است؛ با این حال، اغلب آنها کشتی‌های قدیمی بدون بیمه استاندارد صنعتی یا سایر خدمات غربی هستند و ردیابی مالکان آنها دشوار است. این کشتی‌ها نزدیک یا بالای ۲۰ سال سن دارند. در این سن معمولا کشتی‌ها اسقاط می‌شوند.
بعضی از کشورها رویکرد سخت گیرانه‌ای نسبت به کشتی‌های قدیمی دارند. علاوه بر بازرسی چینی‌ها، هند اوایل سال میلادی، ورود کشتی‌های بالای ۲۵ سال به بنادر خود را ممنوع اعلام کرد.
در روزهای نخست تجارت نفت روسیه، خرید کشتی‌های قدیمی منطقی به نظر می‌رسید. این کشتی‌ها، ارزان‌ترین کشتی‌هایی بودند که بدون خدمات غربی کار می‌کنند و این مسئله، آنها را قادر می‌کند تا بسیاری از تحریم‌هایی که علیه صادرات نفت روسیه وجود دارد از جمله سقف قیمت ۶۰ دلاری در هر بشکه نفت روسیه که توسط گروه هفت اعمال شده است را دور بزنند.
شرکت کلارکسون ریسرچ سرویس در گزارشی آورده است: افزایش تقاضا برای این کشتی‌ها، فعالیت آنها فراتر از عمر مفیدشان را افزایش داده است.نفتکش‌ها همچنین مدت بیشتری را در ترانزیت سپری می‌کنند. خریداران نفت روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین، کاهش پیدا کرده‌اند و به این ترتیب، محموله‌هایی که سابق بر این، ظرف مدت چند روز از دریای بالتیک منتقل می‌شدند، اکنون چند هفته طول می‌کشد تا به چین و هند برسند.طولانی شدن ترانزیت نفت، درآمد نفتکش‌ها را در دو مورد از زمان آغاز جنگ اوکراین، به حدود ۱۰۰ هزار دلار در روز رساند، در حالی که میانگین درآمدشان از سال ۲۰۱۷، روزانه ۲۳ هزار دلار بوده است. خرید کشتی‌های جوان‌تر، این احتمال که نرخ کرایه نفتکش‌ها به سطح بالاتر برسد را افزایش می‌دهد زیرا موجود بودن کشتی‌ها برای تجارت مرسوم را کاهش می‌دهد.
پیشتر نیز با ادعای فایننشال تایمز، حداقل 16 کشتی که شبکه «شبح» را تشکیل می‌دادند و به ایران اجازه می‌داد تحریم‌های آمریکا را نقض کند، شروع به حمل نفت خام روسیه کرده‌اند.
شرکت‌های کشتیرانی و تحلیلگران می‌گویند روسیه که به دنبال مخفی کردن منبع اصلی درآمد صادراتی خود از آمریکا و اتحادیه اروپا است، مالکان و اپراتورهای نفتکش‌ها را با نرخ‌های بالا جذب می‌کند. بر اساس تخمین‌ها، درآمد صادرات نفت روسیه به میزان قابل توجهی نسبت به سطح قبل از جنگ کاهش یافته است.
سوتلانا لوباچیووا، تحلیلگر نفتکش در شرکت کارگزار کشتی گیبسون در لندن، گفت: «ما تعدادی کشتی درگیر در تجارت نفت روسیه مشاهده کرده‌ایم که قبلاً بشکه‌های ایران را جابجا می‌کردند.»
هزینه‌ای که روسیه برای انتقال نفت خود پرداخت می‌کند حداقل 50 درصد بالاتر از نرخ‌های عادی بازار است و در برخی موارد حتی می‌تواند بیش از 100 درصد باشد. این موضوع باعث می‌شود کمک به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها از نظر اقتصادی حتی از حمل نفت ایران هم برای مالکان این نفتکش‌های غیرقانونی جذاب‌تر باشد.
ایران در ماه‌های اخیر توانسته صادرات نفت خام خود را حفظ یا حتی افزایش دهد. تهران که در زمینه سیاست نفتی از طریق گروه اوپک پلاس با مسکو همکاری می‌کند، به ادعای این نشریه به عنوان حامی کلیدی  ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، محسوب می‌شود.
رقابت برای کشتی‌ها منبع احتمالی تنش در این رابطه است. با این حال، متیو رایت، تحلیلگر شرکت کپلر، یک شرکت تجزیه و تحلیل داده، می‌گوید: «به نظر می‌رسد افزایش تعداد کشتی‌ها در ناوگان شبح که متعلق به شرکت‌های مخفی در کشورهای مختلف هستند، به جلوگیری از مشکلات مرتبط با تامین نفتکش‌ها کمک کرده است.»
انتظار می رود که فشارها در بازار نفتکش‌ها در هفته‌های آینده تشدید شود. تحریم‌های اتحادیه اروپا و سقف قیمت G7 هر دو از روز یکشنبه گسترده‌تر شدند تا شامل صادرات سوخت‌های تصفیه‌شده روسیه مانند گازوئیل و بنزین بشوند.
پس از اجرای ممنوعیت واردات نفت خام روسیه از طریق دریا به اتحادیه اروپا در 5 دسامبر، روسیه مجبور شده است مقصد نفت خام خود را به آسیا تغییر دهد. اکنون که ممنوعیت مشابهی برای فرآورده‌های نفتی این کشور وجود دارد، احتمالاً نیاز دارد که گازوئیل و سایر سوخت‌های خود را نیز به مقاصد دورتری بفرستد.
تحریم‌های غرب علیه روسیه نسبت به تحریم‌های آمریکا علیه ایران سخت‌گیری کم‌تری دارد. سقف قیمت G7، تا حدی برای محدود کردن درآمدهای کرملین طراحی شده است، به طوری که همزمان میزان کافی از نفت روسیه در بازار باقی بماند تا از کمبود جلوگیری شود. دلالان کشتی می‌گویند این شرایط، کار با روسیه را جذاب‌تر از معامله با ایران یا سایر کشورهای تحت تحریم شدید مانند ونزوئلا کرده است.
تجزیه و تحلیل فایننشال تایمز نشان می‌دهد که حجم نفت خام صادراتی روسیه از طریق کشتی‌های ناوگان شبح، از کمتر از 3 میلیون بشکه در نوامبر به بیش از 9 میلیون بشکه در ژانویه افزایش یافته است.
یکی از دلالان کشتی گفت که در حالی که تعداد انگشت شماری از اپراتورهای نفتکش بزرگ همچنان از تجارت نفت روسیه اجتناب می‌کنند- مانند شرکت‌های بزرگ نفتی غرب و اپراتورهای کشتی آمریکایی- بسیاری دیگر با توجه به نرخ‌های پیشنهادی و آزادی عمل در قوانین، مایل به همکاری با مسکو هستند.