گروه نفت و انرژي - رامین عبدالله شاهی - سال‌ها از اکتشاف میدان مشترک گازی آرش در پیچیده‌ترین جغرافیای سیاسی جهان می‌گذرد و حل اختلاف‌های مرزی، نیازمند کمان دیپلماتیک ایرانی و نگاه برد-برد است تا «میدان آرش» آرش بماند. میدان مشترک گازی آرش در شمال خلیج فارس، در پیچیده‌ترین جغرافیای سیاسی دریایی جهان میان کشورهای ایران و کویت واقع شده است.
پيروز مجتهدزاده، کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با اشاره به نام و میزان گاز میدان آرش، تصریح کرد: عرب‌ها به میدان آرش، الدوره می‌گویند که میدان گازی بسیار بزرگی است و در ابتدای اکتشافات و بر اساس بررسی‌های به عمل آمده تکنیکی میزان ذخایر گاز آن ۳۶۵ تریلیون فوت مکعب بود؛ مسلماً با پیشرفت تکنولوژی امروز ذخایر این میدان به مراتب بیشتر تخمین زده می‌شود. هرچند رقم اولیه هم بسیار بزرگ است.
وی ادامه داد: همچنین ذخیره ثروتی عظیم این چنینی مورد توجه همسایگانی واقع می‌شود که مرزهای آنها با این حوزه با میدان نفتی تداخل پیدا می‌کند. این دولت‌ها عبارتند از دولت ایران، کویت و عربستان سعودی که البته دعوای اصلی میان دولت ایران و کویت است، اما چون جنوب کویت یک منطقه بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد که وسعت آن تقریباً معادل خود کشور کویت است. در نتیجه آن، کویت و عربستان دارای حاکم مشترک هستند به همین دلیل پای عربستان هم به میدان گازی آرش باز شده است.
مجتهدزاده با بیان آنکه فاصله میدان گازی آرش با ۳ کشور ایران کویت و عربستان تقریباً در یک فاصله قرار دارد، گفت: البته این یکسان بودن فاصله تحقیقاً نیست و ماجراهای بسیاری پشت سر این موضوع تحقیقاً وجود دارد.
وی ادامه داد: در آن سالی که کویت در این میدان دست به اقدام اکتشافی زد همچنان تحت الحمایه بریتانیا بود و طبق قوانین بریتانیا آب‌های ساحلی کویت به پهنای سه مایل اندازه‌گیری می‌شد. همان زمان دولت ایران آب‌های ساحلی خود را در فاصله شش مایلی در نظر می‌گرفت. این موضوع موجب نزدیک شدن حاکمیت این دو کشور بر سر میدان گازی آرش و اثرگذاری است که البته به سود ایران بود. در نتیجه کویت بعداً تصمیم گرفت آب‌های ساحلی خود را به ۱۲ مایل رسانده و محاسبه کند. بعد از آن ایران هم محاسبه آب‌های ساحلی خود را بر اساس قوانین جهانی به ۱۲ مایل از خط ساحل در نظر گرفت و افزایش داد. این موضوع موجب ایجاد پیچیدگی‌های جدیدی شد به گونه‌ای که برای حل این پیچیدگی‌ها باید مطالعات فنی در هر دو کشور صورت می‌گرفت اما این مطالعات هیچ گاه به صورت مشترک و کامل صورت نپذیرفت، زیرا هنوز توافقی صورت نگرفته است.

نقش جزایر خارک و فیکله بر سرنوشت میدان مشترک آرش
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با بیان یکی دیگر از پیچیدگی‌های جغرافیایی منطقه، گفت: از طرفی دیگر دولت ایران مدعی شد مطابق مقررات بین‌المللی، خط ساحلی و کرانه‌های آن را به طرف دریا از ساحل جزیره خارک در نظر می‌گیرد. در واقع طبق مقررات بین‌المللی اگر کشورهایی در این وضعیت قرار گرفته باشند و دارای جزایری در پیش کرانه خود باشند یا به عبارتی جزایری در داخل ۱۲ مایل آب‌های سرزمینی خود داشته باشند یا قسمتی از آن جزیره یا حتی مماسی از جزیره با آب‌های ساحلی آن کشور بوده و دارای اشتراک باشد و در آن ۱۲ مایل قرار بگیرد کل آن جزیره جز خاک اصلی آن کشور در نظر گرفته می‌شود و از نظر حقوقی باید ۱۲ مایل جلوتر از ساحل آن جزیره محاسبه شود که در نتیجه حق حاکمیت ایران را خیلی بیشتر به طرف مرکز این میدان گازی نزدیک می‌کند.
مجتهدزاده ادامه داد: بعد از آن و در مقابل دولت کویت هم ادعا کرد که باید خط ساحلی آب‌های ساحلی کویت از خط ساحلی جزیره فیکله آنان محاسبه شود. در نتیجه یک مشکل جدید و بزرگ به وجود آورد زیرا این جزیره در داخل ساحل اصلی آب‌های سرزمینی کویت قرار ندارد و حتی مماس بر آن نیست، اما به هر صورت این ادعا برای پیش بردن آن چیزی که مورد نظر دولت کویت بود مطرح شد.

اثرات منطقه بی‌طرف میان کویت و عربستان بر پیچیدگی‌های شمال خلیج فارس
این استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی در ادامه بیان کرد: بالاخره بعد از مذاکره‌های خیلی زیاد طرفین تصمیم گرفتند که نصف آن محدوده ۱۲ مایلی آب‌های ساحلی جزیره خارک را قبول کنند. یعنی ۶ مایل از خط ساحلی سواحل خارک را در نظر بگیرند، اما زمانی که قرار بود ایران و کویت توافق رسمی را امضا کنند، عربستان سعودی اعتراض کرد و توافق امضا نشد. استدلال آنها این بود که این توافق می‌تواند محدوده آب‌های ساحلی عربستان را در منطقه بی طرف جنوب کویت تقلیل دهد.
مجتهدزاده افزود: این آب‌های ساحلی مربوط به منطقه بی طرف جنوب کویت است که در گذشته به واسطه اینکه دولت انگلستان قدرت چیره و مسلط در خلیج فارس بود برای رفع اختلاف سعودی‌ها با کویت طراحی شد. منطقه‌ای که هم به کویت و هم به عربستان تعلق دارد.
مجتهدزاده با بیان راه کار طرح موضوع اختلاف و ارجاع به محاکم بین‌المللی تاکید کرد: شاید طرف‌ها بخواهند به سمت وساطت بین‌المللی حرکت کنند در این صورت لذا اگر شکایتی به دادگاه‌های بین‌المللی صورت بگیرد که خود به خود آن شکایت به دادگاه لاهه یا همان ICJ ارجاع خواهد شد. مانند نمونه‌های دیگر که در منطقه خلیج فارس وجود داشته است و بر اساس حکمی که دادگاه ارائه کرد و طرف‌های درگیر آن را پذیرفتند.

دادگاه لاهه هم نمی‌تواند مشکل میدان آرش را بسادگی حل کند
وی افزود: من گمان می‌کنم تصمیم در این خصوص و در این منطقه حتی برای دادگاه بین‌الملل هم بسیار دشوار خواهد بود. مگر آنکه طرف‌های مورد اختلاف با یکدیگر همکاری‌های مشترکی را با دادگاه داشته باشند و بپذیرند هر چه دادگاه حکم دهد قبول کنند، در این صورت بهتر است خودشان مسائل فی‌مابین را حل کنند و این کار را خود انجام دهند.

لزوم تشکیل کمیسیون فنی مشترک
 همراه خود گذشتگی
این استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی با تاکید بر لزوم تشکیل یک کمیسیون فنی مشترک میان طرفین، اذعان داشت: لازم است طرف‌ها یک کمیسیون فنی از طرف نمایندگان و کارشناسان ذی ربط تشکیل دهند و به این کمیسیون اختیارات کامل بدهند و از خودگذشتگی‌های لازم را در اختیار آنها بگذارند.

پیشنهاد عقب نشینی ۱۰ کیلومتری هر ۳ کشور
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با ارائه پیشنهادی فنی برای حل مشکل میدان گازی آرش اظهار داشت: در صورتی که مذاکرات فنی صورت بگیرد و شاید اگر از بخش مرکزی میدان گازی آرش هر کدام از ۳ کشور ۱۰ کیلومتر از حدود مورد انتظار خود عقب نشینی کنند، بشود به یک توافق رسید. البته این کار به یک از خود گذشتگی، مساوی و عادلانه از سوی هر ۳ کشور موکول می‌شود و چنانچه نمایندگان طرفین تعامل و این گذشت‌ها را در نظر بگیرند، من فکر می‌کنم بدون دادگاه هم می‌توانند مسئله را حل بکنند، هر چند حل این مشکل هم به این سادگی‌ها نیست.

میرابیان‌: 
طرف مذاکره کننده ما کویت است نه عربستان
رضا میرابیان سفیر پیشین ایران در کویت در گفتگو با مهر و در خصوص اختلاف مرزی پیش آمده در میدان گازی آرش، گفت: اخیراً در موضع‌گیری سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اعلام شد که جمهوری اسلامی ایران با طرف کویتی مذاکره دارد و نه با طرفی دیگر. این بدان معنا است که اختلاف مطرح میان ایران و کویت است نه با ایران و کویت و عربستان.
وی افزود: در واقع کویت به دنبال آن است تا با کشاندن پای عربستان به مذاکرات موقعیت ثقل خود را به دو بر یک افزایش دهد که ایران این موضوع را نپذیرفته است. حالا اگر بخشی از این میدان گازی میان کویت و عربستان قرار دارد آن به ما ارتباطی ندارد و در این خصوص ما اختلافی با سعودی‌ها نداریم.

سعودی‌ها گفتند با ایران اختلافی در میادین مشترک نداریم
رضا میرابیان کارشناس مسائل منطقه با بیان نقل قولی از وزرای کشورمان تصریح کرد: نقل قولی از وزیر اقتصاد و دارایی ما شده است که حدود یک ماه پیش در جده حضور داشت. بر این اساس از طرف سعودی پرسیده شده بود که آیا ایران و عربستان میدان مشترک نفت و گاز دارند که در آن اختلاف داشته و آن موضوع حل نشده است، که سعودی‌ها گفته بودند که ما چنین میدانی نداریم.
سفیر پیشین ایران در کویت در خصوص اینکه طرف مقابل خواستار حل اختلاف در دادگاه لاهه است، تاکید کرد: ما چنین اعتقادی نداریم و تا زمانی که هر دو کشور هم نظر برای حضور در دادگاه لاهه نباشند همچنین موضوعی اتفاق نمی‌افتد. ضمن آنکه در آخرین دور مذاکرات میان ما و کویت صورت جلسه‌ای تنظیم شد که مذاکرات میان ایران و کویت ادامه پیدا کند. اما پس از آن کویتی‌ها در شرایطی که روابط ما و عربستان قطع بود با سعودی‌ها توافق کردند که بر اساس آن توافق آنها و سعودی‌ها یک طرف محسوب شوند و در مذاکرات با ایران آنها یکی باشند که ما آن‌را قبول نداریم.
میرابیان ادامه داد: ماه عسل روابط ما با عربستان تمام نشده است بلکه برخی مسائل است که قدری به اختلاف‌ها دامن می‌زند، هرچند سعودی‌ها در تلاش هستند تا این مسئله در روابط بهبود یافته آنها با ایران تأثیری نگذارد.
از سویی نکته دیگر آن است که خود دولت کویت از عقلانیت مناسبی برخوردار است بیشتر مسئله در میان مخالفان دولت کویت و در پارلمان این کشور شکل می‌گیرد و در آنجا توسط جریان‌های خاص عربی سلفی بیشتر به مسئله دامن می‌زنند.