مروری بر دلایل شکل گیری اتحاد جدید در شاخ آفریقا
​​​​​​​گروه اقتصادبین الملل - توحیدورستان - در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۴، رهبران مصر، اریتره و سومالی اتحاد منطقه‌ای خود را با تمرکز بر مقابله با نفوذ اتیوپی در شاخ آفریقا تحکیم کردند. این اجلاس سه جانبه در راستای تحولات ژئوپلیتیکی آفریقای شرقی به ویژه با توجه به اقدامات اتیوپی مانند قرارداد اخیر بندر دریایی این کشور با سومالی لند در ژانویه ۲۰۲۴ است. این اتحاد پیامدهای مهمی برای چشم‌انداز امنیتی منطقه خواهد داشت، زیرا این سه کشور به دنبال اعمال اهرم‌های مشترک دیپلماتیک و نظامی خود برای مهار اتیوپی هستند.

دلیل نزدیکی سه کشور آفریقا 
در مقابل اتیوپی
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، «ژئوپلیتیکال مانیتور» در این باره آورده است: اتپوپی به دنبال دسترسی مستقیم خود به دریای سرخ بوده و این امر باعث نگرانی مصر، سومالی و اریتره است. برای مصر، نگرانی اصلی مناقشه آبی با محوریت سد بزرگ رنسانس اتیوپی (GERD) است که اهمیتی تقریباً وجودی برای قاهره دارد زیرا خطر مختل کردن جریان رودخانه نیل و تأثیر منفی بر کشاورزی و آب شیرین مصر را دارد. نارضایتی‌های اریتره از روابط تیره تاریخی ناشی می‌شود که به دهه ۱۹۵۰ بازمی‌گردد که برای اولین بار مبارزه برای کسب استقلال از اتیوپی را آغاز کرد و حتی پس از دستیابی نهایی به استقلال در سال ۱۹۹۳، دور دیگری از درگیری‌ها بین سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۰ شروع شد. اریتره از آن زمان مواضع محتاطانه خود را حفظ کرده است زیرا نفوذ سیاسی و نظامی اتیوپی در منطقه در چند سال گذشته افزایش یافته است. با توجه به نزدیکی اریتره به دریای سرخ و علاقه اتیوپی به توسعه قابلیت‌های دریایی و گسترش دسترسی به دریا، به‌ویژه از طریق قرارداد سومالی‌لند، این نگرانی‌ها اخیراً افزایش یافته و یکی از عوامل تعلیق اخیر پروازهای خطوط هوایی اتیوپی به اریتره است. ورود سومالی به این اتحاد، لایه دیگری از پیچیدگی ژئوپلیتیکی را اضافه می‌کند. از لحاظ تاریخی، سومالی روابط پرآشوبی با اتیوپی داشته که با اختلافات ارضی و جنگ‌های نیابتی مشخص شده است. با این حال، در سال‌های اخیر سومالی به دنبال بهبود روابط با همه همسایگان خود بوده و اتیوپی نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما این تلاش‌ها ظاهراً به دلیل تعامل فزاینده اتیوپی با سومالی‌لند، منطقه‌ای که سومالی به عنوان بخشی از قلمرو خود ادعا می‌کند، از مسیر خارج شده است. اما امضای قرارداد بندری بین اتیوپی و سومالی‌لند ادعاهای سومالی را در مورد حاکمیت زیر سوال برد. این معامله باعث شد تا موگادیشو را به مصر و اریتره نزدیکتر کند.

رسمی کردن اتحاد مصر، اریتره و سومالی
اجلاس سه جانبه شامل مصر، اریتره و سومالی گام مهمی در رسمیت بخشیدن به استراتژی جمعی آن‌ها بود و رویکرد مشترکی را برای مقابله با منافع اتیوپی تثبیت کرد. ایجاد کمیته مشترک سه جانبه متشکل از وزرای خارجه مصر، اریتره و سومالی یکی از نتایج اصلی این اجلاس بود. این کمیته بر همکاری‌های راهبردی در جبهه‌های نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی نظارت و ارتقا خواهد داد و ایجاد آن گویای آن است که سه کشور به دنبال رسمیت بخشیدن به ظرفیت ساختارمندتر برای اقدام جمعی هستند. به طور خاص، این امر شامل تلاش‌های دیپلماتیک برای فسخ قرارداد بندر اتیوپی و سومالی‌لند و حمایت از موضع قاهره در مورد سد رنسانس است. در بلندمدت، این ائتلاف به دنبال تقویت قابلیت‌های نظامی سومالی است که به‌دلیل سال‌ها درگیری داخلی و بی‌ثباتی به شدت از بین رفته است.

انگیزه‌ها و علایق قاهره
برای مصر، انگیزه اصلی این ائتلاف؛ تقویت حمایت دیپلماتیک و نظامی خود در درگیری آبی قاهره با آدیس آبابا است. این امر پس از یک دهه مذاکرات دیپلماتیک صورت می‌گیرد که در آن هر دو کشور نتوانسته‌اند به یک راه حل دیپلماتیک دست یابند. قاهره همواره نگرانی‌های خود را در مورد پتانسیل GERD برای کاهش چشمگیر سهم مصر از آب‌های نیل ابراز داشته است که خطرات منفی بر صنعت کشاورزی این کشور و محدود کردن دسترسی به آب آشامیدنی را دارد. در پس زمینه این تلاش‌های دیپلماتیک، تنش‌ها همچنان افزایش یافته و مصر اکنون فعالانه در حال ایجاد اتحادهای منطقه‌ای است تا اتیوپی را وادار کند که موضع مطلوب‌تری در مورد توافق‌های منطقه‌ای تقسیم آب اتخاذ کند. همچنین، معامله بندر دریایی بین اتیوپی و سومالی‌لند یکی دیگر از نگرانی‌های اصلی است، زیرا دسترسی اتیوپی به دریای سرخ منافع مصر در منطقه را به چالش می‌کشد. اقتصاد مصر به شدت به کانال سوئز متکی است (این کانال بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ حدود ۹.۴ میلیارد دلار درامد ایجاد کرد)، و درپی کنترل رقبا در مسیرهای دریای سرخ است.

اریتره به دنبال چیست؟
مشارکت اریتره در این اتحاد ناشی از ترکیبی از نارضایتی‌های گذشته و منافع استراتژیک است. با وجود توافقنامه صلح رسمی در سال ۲۰۱۸، روابط بین اریتره و اتیوپی همچنان بی‌ثبات است. به ویژه، چشم‌انداز ایجاد بندر اتیوپی در سومالی‌لند نگرانی‌ها را بیشتر کرده است. اریتره، واقع در ساحل غربی دریای سرخ، این دریا را برای امنیت ملی خود ضروری می‌داند و هرگونه گسترش نفوذ اتیوپی در منطقه تهدیدی مستقیم برای کنترل اریتره بر مسیرهای کلیدی دریایی است و اهرم استراتژیک آن را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، اریتره اتحاد خود با مصر و سومالی را فرصتی راهبردی برای ارتقای جایگاه نظامی و دیپلماتیک خود در منطقه می‌داند. اریتره با همسویی با مصر می‌تواند موقعیت خود را در برابر اتیوپی و سایر بازیگران منطقه‌ای تقویت کند. این اتحاد فرصتی به اریتره برای ایفای نقش فعال‌تر در مسائل امنیتی دریای سرخ و شاخ آفریقا می‌دهد.

دفاع از تمایمنت ارضی سومالی
تصمیم سومالی برای پیوستن به اتحاد مصر و اریتره نشان دهنده نگرانی فزاینده از نقش اتیوپی در سومالی‌لند است. سومالی همواره سومالی‌لند را بخشی از قلمرو خود دانسته که معامله بندر اتیوپی و سومالی‌لند می‌تواند ادعاهای حاکمیت سومالی را تضعیف می‌کند. همچنین، اتحاد با مصر و اریتره فرصت روشنی برای تقویت توان نظامی سومالی و تقویت موقعیت خود در دیپلماسی منطقه‌ای فراهم می‌کند. درگیری‌های طولانی مدت ارتش سومالی را به شدت تضعیف کرده و این کشور همچنان با چالش‌های مهم امنیتی داخلی مواجه است. سومالی با همسویی با مصر که زیرساخت نظامی قوی دارد، می‌تواند به پشتیبانی و آموزش نظامی بسیار مورد نیاز دسترسی پیدا کند. همچنین، این ائتلاف ابزاری را به سومالی ارائه می‌دهد تا مسائل خود را در مورد سومالی‌لند در سطح بین المللی مطرح و از نفوذ دیپلماتیک مصر و اریتره برای تقویت موضع خود استفاده کند.

تغییر ژئوپلیتیک در شاخ آفریقا
در مجموع، ایجاد اتحاد مصر-اریتره-سومالی نشانگر تغییری اساسی در ژئوپلیتیک شاخ آفریقا است. از آنجایی که اتیوپی همچنان به عنوان یک قدرت منطقه‌ای خود را مطرح می‌کند، همسایگان آن به دنبال ایجاد موازنه در آدیس آبابا از طریق ابزارهای دیپلماتیک و نظامی هستند. اتحاد مصر، اریتره و سومالی پیامدهای گسترده‌ای برای چشم‌انداز سیاسی و امنیتی منطقه خواهد داشت، به‌ویژه که این سه کشور همچنان به نهادینه‌سازی خود از طریق کمیته مشترک سه‌جانبه جدید ادامه می‌دهند.