19 چالش پیش روی مدیریت جریان کالا، اطلاعات و خدمات بنادر کدامند؟
​​​​​​​گروه دانش دریا -مرتضی فاخری- لجستیک بندری به مجموعه فعالیت‌ها و فرآیندهایی گفته می‌شود که به مدیریت جریان کالا، اطلاعات و خدمات در یک بندر کمک می‌کند. این نوع لجستیک نقش کلیدی در بهبود کارایی بنادر، کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری اقتصادی دارد. 
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، مرتضی فاخری، دکتری مدیریت راهبردی و کارشناس ارشد حمل و نقل دریایی در مقاله‌ای اختصاصی برای این نشریه به بررسی چالش‌ها و راهکارهای مرتبط با حوزه آموزش‌های لجستیک بندری پرداخته است که بخش اول این نوشتار را در ادامه می‌خوانید:
لجستیک بندری یکی از کلیدی‌ترین بخش‌های زنجیره تأمین جهانی است که نقش مهمی در تسهیل تجارت بین‌المللی و رشد اقتصادی ایفا می‌کند. آموزش این حوزه نیازمند رویکردی جامع، به‌روز و عملی است. همچنین، آموزش لجستیک بندری، که نقش حیاتی در بهینه‌سازی زنجیره تأمین و حمل‌ونقل دریایی ایفا می‌کند، با چالش‌های متعددی مواجه است. برای ارتقای آموزش در حوزه لجستیک بندری و به طور کلی لجستیک، می‌توان از چندین رویکرد و پیشنهادات موثر استفاده کرد. این پیشنهادات به بهبود کیفیت آموزشی، همگام‌سازی با فناوری‌های روز، و ایجاد هم‌افزایی میان صنعت و آکادمی کمک خواهد کرد. در ادامه توضیحاتی دقیق‌تر درباره مشکلات و راهکارهای مرتبط ارائه می‌شود. این مشکلات می‌توانند به موارد زیر تقسیم شوند:

1. کمبود تخصص و نیروی کار ماهر
بسیاری از افرادی که وارد حوزه لجستیک بندری می‌شوند، فاقد آموزش‌های تخصصی هستند. این موضوع به دلایل زیر رخ می‌دهد:
• نبود برنامه‌های جامع آموزشی: در بسیاری از کشورها، دوره‌های آکادمیک محدودی در زمینه لجستیک بندری وجود دارد.
• آشنایی ناکافی با فناوری‌های نوین: با ورود فناوری‌هایی مانند حمل‌ونقل خودکار، مدیریت هوشمند انبارها، و استفاده از داده‌های کلان (Big Data)، نیروی انسانی آموزش‌دیده در این حوزه کم است.
• نبود دوره‌های چندرشته‌ای: لجستیک بندری به ترکیبی از دانش مدیریت، مهندسی، فناوری اطلاعات، و اقتصاد نیاز دارد که اغلب به‌طور مستقل آموزش داده می‌شوند.
• نبود برنامه‌های آموزشی تخصصی و به‌روز مرتبط با لجستیک بندری.
• عدم آشنایی دانشجویان و کارکنان با فناوری‌ها و نرم‌افزارهای پیشرفته لجستیکی.
راهکار: طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی میان‌رشته‌ای که مهارت‌های فنی و مدیریتی را با هم ترکیب کنند. همکاری با شرکت‌های فناوری برای معرفی نرم‌افزارها و سیستم‌های جدید به دانشجویان.

2.  زیرساخت‌های ناکافی آموزشی
• فقدان شبیه‌سازهای پیشرفته: بنادر مدرن از تجهیزات پیچیده‌ای مانند جرثقیل‌های خودکار، سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند، و کشتی‌های بزرگ استفاده می‌کنند. اما بسیاری از مراکز آموزشی ابزارهای شبیه‌سازی این فناوری‌ها را ندارند.
• ارتباط ناکافی با صنعت و صنایع بندری: دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی اغلب دسترسی به اطلاعات و فناوری‌های به‌روز بنادر را ندارند و نمی‌توانند نیازهای واقعی صنعت را پاسخ دهند.
راهکار: ایجاد مراکز تحقیقاتی و شبیه‌سازی بندری در دانشگاه‌ها. انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری میان دانشگاه‌ها و بنادر برای تبادل دانش و تجهیزات.

3.  عدم تناسب محتوای آموزشی 
با نیازهای صنعت
برنامه‌های آموزشی در برخی کشورها تمرکز زیادی بر مباحث تئوریک دارند و مهارت‌های عملی دانشجویان را تقویت نمی‌کنند. این عدم تناسب می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
• فارغ‌التحصیلان با فرآیندهای عملیاتی بنادر آشنا نیستند.
• کارفرمایان مجبور به سرمایه‌گذاری مجدد در آموزش نیروی کار جدید می‌شوند.
• تمرکز بیش‌ازحد بر نظریات آکادمیک و غفلت از مهارت‌های عملی.
• نبود دوره‌های کارآموزی کاربردی در بنادر.
راهکار: طراحی دوره‌های کارآموزی طولانی‌مدت در بنادر. ادغام پروژه‌های عملی و چالش‌های واقعی در برنامه‌های درسی.

4.  چالش‌های فناوری و نوآوری
فناوری به سرعت در حال تحول است و بنادر هوشمند و دیجیتال در حال جایگزین شدن با روش‌های سنتی هستند. برخی مشکلات مرتبط عبارت‌اند از:
• عدم آشنایی با فناوری‌های جدید: مانند استفاده از بلاک‌چین در رهگیری محموله‌ها یا هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضا.
• کمبود آموزش در زمینه امنیت سایبری: که برای بنادر دیجیتال حیاتی است.
• سرعت بالای تغییرات فناوری در حوزه لجستیک و عدم تطابق محتوای آموزشی با پیشرفت‌ها.
• نبود آموزش‌های مرتبط با فناوری‌های مدرن مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT) و بلاک‌چین در مدیریت بندری.
راهکار: برگزاری دوره‌های تخصصی در زمینه فناوری‌های نوین لجستیک. استفاده از کارگاه‌های آموزشی آنلاین برای دسترسی بیشتر به دانش فناوری.

5.  مشکلات مدیریتی و ساختاری
• نبود سیاست‌های حمایتی از آموزش: بسیاری از دولت‌ها برنامه‌های جامع برای توسعه نیروی کار متخصص در لجستیک بندری ندارند.
• نبود هماهنگی بین‌المللی: کشورهای مختلف استانداردها و روش‌های متفاوتی برای آموزش دارند که باعث مشکلات در همکاری‌های جهانی می‌شود.
• ضعف در سیاست‌گذاری برای توسعه آموزش لجستیک بندری.
• نبود همکاری بین‌المللی برای تبادل تجربیات آموزشی.
راهکار: تدوین سیاست‌های ملی برای توسعه لجستیک بندری و تخصیص بودجه آموزشی. همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مانند IMO برای استانداردسازی آموزش‌ها.

6.  محدودیت‌های مالی
تجهیزات پیشرفته، اساتید متخصص، و فناوری‌های آموزشی هزینه‌بر هستند. این موضوع به ویژه در کشورهای در حال توسعه یک چالش عمده محسوب می‌شود.
• عدم تأمین بودجه کافی برای توسعه برنامه‌های آموزشی.
• هزینه‌های بالای تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز برای آموزش.
راهکار: جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای توسعه مراکز آموزشی. برگزاری دوره‌های آنلاین کم‌هزینه برای گسترش دسترسی.

7.  چالش‌های فرهنگی و اجتماعی
• کمبود آگاهی عمومی: بسیاری از مردم نقش لجستیک بندری در اقتصاد را نمی‌دانند، بنابراین جذب نیروهای بااستعداد به این حوزه دشوار است.
• عدم تساوی جنسیتی: در برخی مناطق، حضور زنان در این صنعت محدود است.
• ناآگاهی عمومی از اهمیت لجستیک بندری در اقتصاد ملی.
• محدودیت در پذیرش زنان در برخی نقش‌های کلیدی این حوزه.
راهکار: برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخش درباره اهمیت لجستیک بندری. تشویق و حمایت از حضور زنان در این صنعت از طریق برنامه‌های آموزشی و شغلی.

8. کمبود محتوای آموزشی بومی‌سازی‌شده
آموزش‌های لجستیک بندری اغلب بر اساس استانداردهای بین‌المللی طراحی می‌شوند که ممکن است با نیازهای محلی یا قوانین خاص هر کشور هماهنگ نباشد.
راهکار:  بومی‌سازی دوره‌های آموزشی بر اساس الزامات قانونی، فرهنگی، و اقتصادی کشورها. تدوین کتب درسی و منابع آموزشی که به مسائل خاص بنادر محلی می‌پردازند.

9.  نبود آموزش‌های مدیریتی
 برای مدیران بندری
• لجستیک بندری نه‌تنها به مهارت‌های فنی بلکه به مهارت‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی استراتژیک نیاز دارد.
راهکار:  برگزاری دوره‌های مدیریتی در حوزه‌هایی مانند تحلیل داده، مدیریت ریسک، و توسعه پایدار در بنادر. استفاده از نمونه‌های موفق بین‌المللی در آموزش.

10. کمبود برنامه‌های آموزشی دیجیتال و آنلاین
• دسترسی به آموزش برای افرادی که در مناطق دور از مراکز بندری زندگی می‌کنند دشوار است.
راهکار:  ایجاد پلتفرم‌های آنلاین برای ارائه آموزش‌های مربوط به لجستیک بندری. طراحی دوره‌های خودآموز و کارگاه‌های مجازی برای فراگیران در سراسر کشور.

11. بومی‌سازی محتوای آموزشی
• بیشتر منابع آموزشی لجستیک بندری به صورت جهانی و بر اساس استانداردهای بین‌المللی طراحی شده‌اند، که ممکن است با نیازها و شرایط خاص هر کشور یا بندر هم‌خوانی نداشته باشند.
راهکار: طراحی و تدوین کتب درسی، منابع آموزشی و برنامه‌های درسی خاص برای هر کشور و حتی هر بندر، با در نظر گرفتن قوانین محلی، چالش‌های اقتصادی، و ویژگی‌های محیطی. آموزش مباحثی چون چالش‌های محیط زیستی در بنادر، تجارت محلی، و قوانین منطقه‌ای که می‌تواند برای دانشجویان و کارکنان بندری مفید باشد.

12. گسترش آموزش‌های عملی و کارآموزی
• اغلب دوره‌های آموزشی به‌ویژه در سطح دانشگاهی بیشتر نظری هستند و دانشجویان از کار عملی و تجربی دور می‌مانند.
راهکار: ایجاد دوره‌های کارآموزی اجباری در بنادر برای دانشجویان، به‌طوری که آنها در حین تحصیل تجربه عملی کسب کنند. برگزاری کارگاه‌های عملی در محیط‌های بندری که به دانشجویان امکان استفاده از تجهیزات واقعی بندری را می‌دهد. همکاری نزدیک میان بنادر و دانشگاه‌ها برای طراحی دوره‌های مشترک که شامل بخش‌های عملی و نظری باشد.

13. آموزش فناوری‌های نوین
• سرعت تحولات فناوری در لجستیک بندری بالا است و کارکنان ممکن است از این تحولات عقب بمانند.
راهکار: ارائه دوره‌های آموزشی برای فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی (AI)، اینترنت اشیا (IoT)، بلاک‌چین، و اتوماسیون بندری. معرفی فناوری‌های جدید از طریق دوره‌های آنلاین و کارگاه‌های تخصصی برای مدیران و کارکنان بندری. استفاده از شبیه‌سازهای نرم‌افزاری برای آموزش کار با تجهیزات مدرن بندری.

14. توسعه آموزش‌های آنلاین و دیجیتال
• دسترسی محدود به آموزش‌های تخصصی به ویژه در کشورهایی که منابع آموزشی محدودی دارند.
راهکار: راه‌اندازی دوره‌های آنلاین و وبینارهای تخصصی برای افرادی که امکان دسترسی به آموزش‌های حضوری را ندارند. ایجاد پلتفرم‌های آموزشی دیجیتال که شامل ویدئوهای آموزشی، مقالات، و دوره‌های آنلاین در زمینه لجستیک بندری باشد. آموزش از راه دور برای کارکنان بندری از طریق برنامه‌های آموزشی موبایلی و پلتفرم‌های آموزش الکترونیکی.

15. ارتباط مؤثر بین صنعت و دانشگاه
• شکاف میان آموزش و نیازهای واقعی صنعت باعث شده است که فارغ‌التحصیلان به مهارت‌های عملی لازم مجهز نباشند.
راهکار: ایجاد شراکت‌های استراتژیک میان بنادر، شرکت‌های حمل‌ونقل، و دانشگاه‌ها برای طراحی برنامه‌های آموزشی که نیازهای عملی و واقعی صنعت را پوشش دهد. دعوت از کارشناسان صنعتی برای برگزاری وبینارها و کارگاه‌های آموزشی در دانشگاه‌ها. برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت برای کارکنان و مدیران بندری با هدف به‌روزرسانی مهارت‌ها و دانش فنی.

16. آموزش به‌روز در زمینه مسائل زیست‌محیطی و پایداری
• بنادر و حمل‌ونقل دریایی تأثیرات قابل توجهی بر محیط زیست دارند، اما بیشتر برنامه‌های آموزشی به این موضوع توجه نمی‌کنند.
راهکار: طراحی دوره‌های تخصصی در زمینه مدیریت پسماندها، کاهش آلایندگی، و پایداری در لجستیک بندری. آموزش تکنیک‌های مدیریت محیط زیست و مقررات بین‌المللی در زمینه حمل‌ونقل دریایی به‌ویژه در خصوص کنوانسیون‌های IMO و قوانین زیست‌محیطی.

17. ایجاد مراکز تحقیقاتی و توسعه در بنادر
• بسیاری از بنادر به‌طور مستقل از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی عمل می‌کنند و از آخرین دستاوردهای علمی بی‌اطلاع هستند.
راهکار: راه‌اندازی مراکز تحقیقاتی و توسعه در بنادر که به طراحی و پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در عملیات بندری بپردازند. تشویق به پژوهش‌های مشترک بین دانشگاه‌ها و بنادر برای بهبود فرآیندهای لجستیکی و کاهش هزینه‌ها.

18. آموزش مدیران و کارشناسان اجرایی بندری
• مدیران بندری به‌طور معمول نیاز به آموزش‌های تخصصی در زمینه مدیریت منابع انسانی، مدیریت ریسک، تحلیل داده‌ها و مدیریت بحران دارند.
راهکار: طراحی دوره‌های مدیریت اجرایی ویژه برای مدیران بنادر به منظور تقویت مهارت‌های رهبری و مدیریت عملیات. برگزاری دوره‌های تخصصی در زمینه مدیریت ریسک و تحلیل داده‌های کلان برای تصمیم‌گیری‌های بهتر در بنادر.

19. توسعه ظرفیت آموزشی در کشورهای
 در حال توسعه
• در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زیرساخت‌های آموزشی در زمینه لجستیک بندری ضعیف است.
راهکار: ایجاد مراکز آموزشی بین‌المللی در کشورهایی که بنادر بزرگی دارند ولی ظرفیت آموزشی محدود است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی و استفاده از مشاوران بین‌المللی برای بهبود سطح آموزش در این کشورها.

همکاری بین بخشی راه حل مشکلات
 لجستیکی بنادر
حل این مشکلات مستلزم همکاری نزدیک میان دولت‌ها، صنایع بندری، دانشگاه‌ها، و سازمان‌های بین‌المللی است. با سرمایه‌گذاری در آموزش، بهبود زیرساخت‌ها، و به‌روز کردن محتوای آموزشی، می‌توان نیروی انسانی متخصص و ماهری برای این صنعت کلیدی تربیت کرد که به بهره‌وری بنادر و اقتصاد جهانی کمک کند. با بهبود این چالش‌ها، می‌توان نیروی انسانی ماهر و متخصص برای مدیریت لجستیک بندری تربیت کرد و در نتیجه به ارتقای بهره‌وری و رقابت‌پذیری این صنعت کمک کرد.
با پیاده‌سازی این پیشنهادات و ارتقای زیرساخت‌های آموزشی، می‌توان به بهبود کیفیت آموزش در حوزه لجستیک بندری دست یافت و نیروی انسانی متخصص و آماده به کار تربیت کرد. این امر باعث افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری بنادر و به طور کلی صنعت حمل‌ونقل دریایی خواهد شد.
راهکارهای پیشنهادی: ایجاد ارتباط قوی‌تر میان دانشگاه‌ها و شرکت‌های بندری برای طراحی برنامه‌های مشترک آموزشی. سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های آموزشی و فناوری. برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت عملی و کارگاه‌های آموزشی تخصصی. استفاده از اساتید و مشاوران بین‌المللی برای به‌روزرسانی محتوا. توسعه سیاست‌های تشویقی برای جذب نیروی کار جوان به این حوزه.

راهکارهای موفق جهانی
بررسی برخی نمونه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که چگونه می‌توان آموزش لجستیک بندری را بهبود بخشید:
1. سنگاپور: مرکز نوآوری لجستیک بندری
• استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و بلاک‌چین برای آموزش.
• ایجاد مراکز آموزشی در نزدیکی بنادر برای دسترسی آسان دانشجویان به امکانات عملی.
2. هلند: دانشگاه دلفت و بندر روتردام
• همکاری نزدیک دانشگاه‌ها با بندر روتردام برای طراحی دوره‌های آموزشی کاربردی.
• استفاده از شبیه‌سازهای پیشرفته و آزمایشگاه‌های بندری برای آموزش.
3. چین: بنادر هوشمند
• تمرکز بر آموزش فناوری‌های هوشمند مانند رباتیک و تحلیل داده‌های کلان.
• برگزاری دوره‌های فشرده برای مدیران بندری در زمینه مدیریت پیشرفته.