گروه دانش دریا - مهدی ده دار - دی ماه ۱۴۰۳، ششمین سال آسمانی شدن فاطمه دژگانی معروف به «مادر جزیره قشم» است؛ بزرگ بانویی که در زمره زنان موفق و مطرح استان هرمزگان در حوزه فرهنگ و دانش بومی، به شمار می‌رود.
مهدی ده دار، مسئول ستاد اقتصاد دریاپایه و عضو شورای راهبردی قرارگاه گام دوم انقلاب اسلامی در استان هرمزگان در مطلبی در این باره نوشت: اغراق و مبالغه نخواهد بود اگر جایگاه فرهنگی و اجتماعی ایشان را در سطح استانی، به عنوان «مادر میراث و فرهنگ بومی هرمزگان» توصیف و قلمداد کنیم. 
این بانوی محقق و نویسنده، نزدیک به ۲۰ اثر مکتوب برای شناساندن فرهنگ، آداب و رسوم جزیره جهانی قشم و منطقه تمدنی خلیج فارس به نگارش درآورد. سرانجام، در ۲۳ دی ماه ۹۷ در سن ۸۲ سالگی، پس از تحمل مدت ها رنج بیماری درگذشت.
به دنبال برگزاری رویدادهای متعدد فرهنگی، هویتی و تمدنی در  جزیره جهانی قشم، واقعا باید دستمریزاد گفت به جناب دکتر سجاد اشگرف، مدیر ژئوپارک جهانی یونسکو قشم، همکاران بسیار دغدغه مندش و مشاوران این مرکز علمی و فرهنگی جهانی در قشم که جور کم کاری‌های نابخشودنی، ترک فعل و اهمال کاری بسیاری از  متولیان امر حمایت از فرهنگوران این سرزمین را با گرامیداشت  مفاخر و کنشگران و پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ و تمدن خلیج فارس را کشیده اند.
تحقیقا با کوشش‌گری که از تیم مدیریت ژئوپارک از نزدیک دیده ایم، این جریان ستودنی و رویدادهای تقویت کننده فرکانس فرهنگ دریاپایه را ادامه خواهند داد. 
بدون آنکه بخواهیم با دوری از دایره انصاف، بر اندک کارهای انجام شده مسئولان و متولیان فرهنگی خط بطلان بکشیم، اما واقعا طی چند دهه اخیر در امر نکوداشت زندگان و پاسداشت یاد و خاطره درگذشتگان حوزه مفاخر خلیج فارس، پایتخت نشینان همیشه مدعی گفتمان «برند ملی ایران» و «برند جهانی خلیج فارس»  ستاد مرکزی و همچنین نمایندگان آن‌ها در مجموعه های استانی وزارت میراث فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد، وزارت علوم، وزارت ورزش و جوانان، وزارت آموزش و پرورش، معاونت علمی ریاست جمهوری، بنیاد ملی نخبگان، دانشگاه ها، پژوهشکده ها، سازمان تبلیغات، حوزه های علمیه، صداوسیما، بنیادها و انجمن های علمی کشوری، نهادهای عمومی از جمله شهرداری ها، کتابخانه های عمومی، کانون پرورش فکری و ده ها مجموعه دیگر در سطح ملی و استان هرمزگان، چه گلی بر سر فرهنگ و هنر مردمان ساحل نشین خلیج فارس زده اند! 
این همه دستگاه و نهاد فرهنگی بودجه بگیر، باید به طور دقیق و شفاف و مستند در رسانه ها توضیح دهند که دقیقا کجای این ماجرا برای رسالت گری سازمانی و انجام تعهدات قانونی و الزامات وظایف بدیهی خود در امر مهم پژوهش، پویشگری، گفتمان سازی،  اجرای رویداد، نهادسازی، تولید محتوای مخاطب پسند و به طور خلاصه بازنمایی «فرهنگ اصیل دریاپایه» قرار دارند.
به شخصه در مقام یک شهروند معمولی و کنشگر حوزه توسعه دریامحور، همسنگار و همصدا با همه دغدغه مندان حوزه فرهنگ و هنر و رسانه با ارجاع با بندهای متعدد و متکثری از الزامات قانونی اسناد بالادستی، سند برنامه هفتم توسعه و به ویژه ۹ بند مهم سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، از آیت الله دکتر عبادی زاده، نماینده عالی مقام معظم رهبری در هرمزگان و رییس شورای فرهنگ عمومی استان، جناب دکتر آشوری استاندار توسعه گرا و فرهنگ فهم دولت چهاردهم، اعضای مجمع نمایندگان استان در مجلس، جناب دکتر قهرمانی رییس کل دادگستری در امر حقوق عامه و همچنین نهادهای بازرسی و نظارتی خواستار این هم هستیم که در زمینه ترک فعل ها و اهمال کاری های دستگاه های فرهنگی راکد و کم کار استان، به صورت جدی و انقلابی و قانونی، ورود نمایند و در این امر مهم و جریان ساز، از مدیران مستقر فعلی حساب کشی و حتی از گزینه های تصدی مدیریت در دولت جدید، نیز ارایه برنامه اقدام مدون و مطالبه گری اصولی نمایند.
در این کنش‌گری مسئولان و مدیران ارشد استان، دستکم انتظار این است که با تکیه بر جریان سازی درون زا و امر مطالبه گری مردم محور، شرایط پیش رو به گونه ای رقم بخورد که با غربالگری درست مدیران، خادم و خائن در امر فرهنگ و اقتصاد دریاپایه، مشخص شوند، خادمان پاداش گرفته و در مسیر ارتقای سازمانی، ارج یابند و خائنان تنبیه و متنبه شوند. شاید بدین گونه، در افکار عمومی و اذهان خسته مردم این سرزمین نیز اندکی از گرد و غبار ناامیدی ها و بیم ها در بزرگترین و مهم ترین استان ساحلی و دریایی ایران کاسته شود.
پیشنهاد کلی و ایده نخستین بنده این است که به موازات مطالبه گری و ورود جدی نهادهای نظارتی به جنبه های حکمرانی حوزه فرهنگ و اقتصاد دریاپایه، در امر گفتمان سازی و به دنبال آن شبکه سازی و نهادسازی، هم لازم است که اقدام عملی صورت گیرد.
به نظر می‌رسد هر کدام از فرهنگوران، نخبگان و کنشگران جامعه محلی و یکانیکان ساحل نشینان، ساکنان جزایر و دریاپیشگان دریای پارس و سواحل مکران زمین، نیز می توانند با راه انداختن یک جریان مدنی و پویش اجتماعی مبتنی بر تقویت هویت ملی و بازشناسی هویت فرهنگی و تمدنی خلیج فارس، سکان کشتی مطالبه گری و پرسشگری را ابتدا از درون محافل خانوادگی و شهروندی و سپس به ساحت مدرسه و دانشگاه و اداره و محل کار و در ادامه نیز به ساحت فرهنگ عمومی، حتی سطوح حکمرانی محلی و حتی حاکمیت ملی، بینش افزایی و فرهنگ گستری نمایند. 

خلاصه این ایده به قول مولانا:
تو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آید
تو یکی نه‌ای، هزاری، تو چراغ خود برافروز
که یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهتر
که به است یک قد خوش، ز هزار قامت کوز

پی نوشت: ایران دژگانی که بود و چرا این بانوی والامقام برای حوزه مطالعات خلیج فارس و فرهنگ دریاپایه یک شخصیت مهم و جریان ساز است؟
 آنگونه که در شرح حال و زندگی نامه این بانوی محقق و نویسنده هرمزگانی آمده، ایران خانم در سال ۱۳۱۵ در محله قلعه‌شاهی بندرعباس به دنیا آمد. هفت و دوسال پیش که زنان جامعه سنتی ساحل نشینان خلیج فارس بیشتر کدبانوی خانه و مدیریت داخلی خانوادت را بر عهده داشتند، او در سال ۱۳۳۱ در بهداری مشغول به کار شد و در ضمن فعالیت اجتماعی، به تحصیلات علمی خود نیز ادامه داد.
دژگانی سال ۱۳۳۰ ازدواج کرد، سپس ساکن جزیره هرمز شد و در سال ۱۳۳۷ نیز موفق به اخذ دیپلم ادبیات شد. سپس راهی جزیره قشم شد و تا سال ۱۳۶۰ در اداره گمرک قشم کار کرد.
وی از سال ۱۳۷۵ به جمع آوری اطلاعات در زمینه فرهنگ بومی اقدام کرد، نخستین کتاب وی با نام «جن‌زدگان در جنوب» منتشر شد.
دژگانی برای نوشتن و تحقیق از این موضوع از چابهار تا آبادان از ابوظبی تا شارجه و دبی سفرها و پژوهش های بسیاری انجام داد. دومین کتابش، «قشم نگینی بر خلیج فارس» نام دارد که در سال ۱۳۴۸ به چاپ رسید.
«تاسیس قشم از زمان ساسانیان» با موضوع تاریخ قشم، «خمیر بهشت گمشده»، «باورهای سینه‌به‌سینه عقاید مردم» ، «شعرا و مشاهیر استان هرمزگان»، «چیستان در جنوب»، «آنچه بر ما گذشت ۳۶ داستان حقیقی»( خاطرات افرادی مسن وهم‌سن و سال‌های خود)، «سفیر عشق قشم سردار قشم غلام شاه ذاکری» ،«زنان پیام‌آور عاشورا» بخشی از کتاب‌های وی است.
 « افول هرمز و تأسیس بندرعباس ۴۰۰ سال قبل» و «قشم از زمان ساسانیان تا به امروز» از جمله ۲۰ اثر مکتوب فاطمه دژگانی است.

روحش شاد، راهش پر رهرو و یادش، جاودانه باد...