گروه دریاپایه- زهرا آقاجانی- امروزه شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی دریایی و توسعه آن‌ها از عناصر اصلی رشد اقتصادی در کشورهای برخوردار از مزیت دسترسی به دریاها محسوب می‌شود. این خوشه‌ها نه‌تنها به رشد اقتصاد ملی کمک می‌کنند، بلکه به اشتغالزایی، توسعه منطقه‌ای، توسعه سرزمینی متوازن، کاهش نابرابری‌های اقتصادی، ارتقای کیفیت زندگی مردم در جوامع ساحلی و در نهایت تقویت جایگاه جهانی کشورها منجر می‌شود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، زهرا آقاجانی، استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با انتشار مطلبی در «ایرنا» به بررسی ظرفیت‌ها و جایگاه ویژه خوشه‌های صنایع دریایی برای رشد و توسعه اقتصاد دریاپایه پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
خوشه‌های صنعتی دریایی، مناطق جغرافیایی هستند که فعالیت‌های مرتبط با دریا در آن‌ها متمرکز شده است. این خوشه‌ها معمولا شامل فعالیت‌های متنوعی نظیر عملیات بندری و لجستیک دریایی، کشتی‌سازی، تعمیر شناورها، فعالیت‌های فراساحلی مرتبط با تولید انرژی، شیلات، فناوری زیستی دریایی، گردشگری دریایی و ساحلی و غیره می‌شوند.
صنایع مستقر در خوشه‌های صنعتی دریایی، به مانند هر خوشه صنعتی دیگری با یکدیگر ارتباط متقابل داشته و زیرساخت‌ها، منابع و تخصص‌های موجود را در میان خود به اشتراک می‌گذارند که این مهم منجربه اثربخشی و ترغیب نوآوری در بین اعضای خوشه‌ها می‌شود. در واقع قرارگیری این خوشه‌ها در امتداد سواحل یا در مجاورت بنادر، امکان دسترسی مشترک صنایع مستقر در خوشه‌ها به دریا و منابع طبیعی موجود در آن‌ها، امکانات بندری و خطوط کشتیرانی مرتبط را فراهم می‌کند.
خوشه‌های صنعتی دریایی نقش کلیدی در پشتیبانی از تجارت جهانی (بین‌المللی)، تولید انرژی و تلاش‌ برای حفاظت از دریاها ایفا می‌کنند. از جمله خوشه‌های دریایی مطرح جهان می‌توان به خوشه‌های فعال در کشورهای سنگاپور، هلند (روتردام)، ایالات متحده (بوستون و لس‌آنجلس)، نروژ (برگن)، دانمارک (کپنهاگ)، هنگ‌کنگ، چین (شانگهای)، امارات متحده عربی (دوبی)، کره جنوبی (بوسان و اولسان) و کانادا (ونکوور) اشاره کرد.
جملگی این خوشه‌ها از ویژگی‌های تقریبا مشترکی برخوردار هستند که عبارتند از: موقعیت استراتژیک به لحاظ دسترسی به شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی دریایی، بهره‌مندی از امکانات بندری و خدمات دریایی مربوطه، ساخت و تعمیر انواع شناورها و تولید انرژی‌های فراساحلی (عمدتا نفت و گاز). در برخی خوشه‌های مذکور نیز متناسب با مزیت‌های نسبی آن‌ها، بخش‌های مختلفی نظیر پالایشگاه‌ها، صنایع شیمیایی، شیلات، فناوری‌های زیستی دریایی (از جمله کشاورزی دریایی، بهداشت آبزیان، تولید داروها و آنزیم‌های دریایی، پاکسازی آلودگی‌های زیست‌محیطی و تولید سوخت‌های زیستی) و نیروگاه‌های بادی فراساحلی مستقر شده‌اند.
توسعه خوشه‌های دریایی صنعتی، می‌تواند نقش مهمی در کمک به شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی کشورها ایفا کند. کشورهای در حال توسعه نیز با درک اهمیت این موضوع،‌ ایجاد و گسترش این خوشه‌ها را در دستور کار قرار داده‌اند. به‌عنوان مثال، هندوستان از سال ۲۰۱۵ میلادی در حال اجرای برنامه ساگارمالا با هدف توسعه و ارتقای نقش بنادر در اقتصاد این کشور است. یکی از محورهای این برنامه، صنعتی‌سازی بنادر برای کاهش هزینه‌های لجستیک به‌واسطه استقرار صنایع در پسکرانه آن‌هاست که ایجاد خوشه‌های صنعتی یکی از زیربرنامه‌های این محور محسوب می‌شود.
دولت اندونزی سیاست‌ محور دریایی را برای تبدیل این کشور به هاب جهانی دریایی و برنامه توسعه اقتصاد آبی را در قالب توسعه فعالیت‌های شیلات پایدار، گردشگری دریایی و تولید انرژی تجدیدپذیر دنبال می‌کند. ترغیب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در خوشه‌های صنعتی دریایی، یکی از اقدامات مهم این برنامه است.
ویتنام در استراتژی توسعه اقتصاد دریایی خود (۲۰۳۰-۲۰۲۰)، بر توسعه خوشه‌های صنعتی دریایی در حوزه‌هایی مانند کشاورزی دریایی، کشتیرانی و گردشگری دریایی و همچنین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بندری و زیست فناوری دریایی متمرکز شده است. برنامه دیگر این کشور، ابتکار رشد آبی است که استفاده پایدار از منابع دریایی را ترویج می‌کند. در این برنامه، همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در خوشه‌های دریایی مورد توجه قرار گرفته است. برنامه‌های مشابهی در کشورهایی نظیر فیلیپین، کنیا، بنگلادش، برزیل و مراکش در حال اجراست.

ضرورت توسعه خوشه‌های صنعتی دریایی
با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد توسعه خوشه‌های صنعتی دریایی و پیوستن آن‌ها به زنجیره‌های جهانی ارزش در کشورهای در حال توسعه، با موانعی روبه‌رو است. از جمله این موانع می‌توان به مواردی همچون کمبود زیرساخت‌های بندری و پسکرانه، دسترسی محدود به سرمایه و منابع مالی، کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر، موانع سیاست‌گذاری و رگولاتوری، مشکلات حکمرانی و عدم‌ثبات در فضای سیاسی کشورها اشاره کرد.
با توجه به موانع بیان‌شده و نیز تجربیات کشورهای پیشرو در زمینه توسعه خوشه‌های صنعتی دریایی، نکات زیر برای توسعه و ارتقای جایگاه این خوشه‌ها، برای کشورهایی همچون ایران که از پتانسیل‌ بالایی برای بهره‌گیری از منابع ساحلی و دریایی برخوردار هستند، قابل ارائه‌اند:
-توجه به نقش خوشه‌های صنعتی دریایی در تنوع‌بخشی اقتصادی و کاهش وابستگی به صنایع منبع پایه و نیز مشارکت کشورها در زنجیره‌های ارزش جهانی.
-اولویت‌ دادن به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هایی نظیر شبکه‌های حمل‌ونقل، بنادر و مراکز پژوهش و نوآوری برای توسعه خوشه‌های صنعتی دریایی
-توسعه سرمایه‌گذاری در آموزش و تربیت نیروهای متخصص در زمینه‌هایی مانند مهندسی دریایی، کشتی‌سازی و مدیریت پایدار شیلات.
-ایجاد چارچوب‌های قانونی برای ایمنی دریایی، محافظت از محیط‌زیست و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در زمینه صنایع دریایی.
-همکاری‌های مشترک با کشورهای همسایه برای توسعه توانمندی‌های موجود و رفع چالش‌های دریایی مشترک در بین این کشورها.
-همکاری و تعامل با کشورهای پیشرو در زمینه اقتصاد و صنایع دریاپایه به منظور انتقال دانش و فناوری در خصوص شیوه‌های نوین به‌کارگیری منابع دریایی و محافظت از آن (به‌طور مثال شیلات پایدار و تولید انرژی‌های تجدیدپذیر).

خوشه‌های صنعتی؛ مهم‌ترین
 کانون‌های رشد
به‌طور کلی می‌توان گفت خوشه‌های صنعتی دریایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های رشد و توسعه اقتصاد دریاپایه، در آینده نقش مهمی در گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر فراساحلی، توسعه کاربردهای زیست فناوری دریایی، نوآوری فناورانه در بخش بنادر و کشتیرانی و همچنین حفاظت از محیط‌زیست دریایی و ساحلی ایفا خواهد کرد.
در برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران نیز با درک اهمیت مسائل فوق، بر توسعه فعالیت‌های اقتصادی دریامحور (موضوع مواد۶۰ تا ۶۳ فصل۱۲ برنامه) و ارتقای جایگاه خوشه‌های صنعتی در رشد اقتصادی کشور (موضوع ماده ح بند۴۸ برنامه) تاکید شده است. از همین روی، توجه به توسعه خوشه‌های صنعتی دریایی در کشور به‌عنوان فصل مشترک دومحور مورد اشاره، از اهمیت بیش از پیش برخوردار است.