چرا عبور از آبزی‌پروری سنتی یک الزام اجتناب‌ناپذیر است؟
​​​​​​​گروه شیلات- زهرا عسکری - «برای بهبود و افزایش بهره‌وری وضع موجود در صنعت آبزی‌پروری و شیلات، حرکت به سمت آبزی‌پروری صنعتی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است». این بخشی از صحبت‌های مهدی شکوری، معاون توسعه آبزي‌پروري به نمايندگي از سازمان شيلات در پانزدهمين نشست از سلسله نشست‌هاي نخبگاني«همرساني تجربه، دانش و فناوري» با موضوع «زيست‌بوم دريا» بود. این نشست با حضور جمعي از متخصصان، پژوهشگران و فعالان حوزه زيست‌فناوري دريايي در پژوهشگاه بيوتكنولوژي كشاورزي برگزار شد.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، صنعت آبزی‌پروری به فرآیند پرورش، نگهداری و برداشت ماهی، صدف، جلبک و سایر موجودات دریایی در محیط‌های آبی مختلف اطلاق می‌شود. با افزایش تقاضا برای غذاهای دریایی، فناوری‌های نوین امکان پرورش این موجودات در آب‌های دریایی ساحلی و اقیانوس‌های آزاد را فراهم کرده است. آبزی‌پروری روشی است که برای تولید غذا و سایر محصولات تجاری، احیای زیستگاه‌ها، پرکردن ذخایر موجودات آزاد و بازسازی جمعیت گونه‌های در معرض خطر و در معرض انقراض به‌کار می‌رود.
فعالیت‌های آبزی‌پروری هم در آب شیرین و هم در آب‌های شور انجام می‌شود و امروزه به یکی از مهم‌ترین راهکارهای تأمین غذای دریایی تبدیل شده است. طبق پیش‌بینی‌ها، ارزش بازار جهانی صنعت آبزی‌‌پروری تا پایان سال۲۰۲۶ به ۲۶۲میلیارد دلار خواهد رسید. براساس برخی گزارش‌ها، منطقه آسیا و اقیانوسیه با توجه به اهمیت اقتصادی این بخش در کشورهای آن، سریع‌ترین رشد را در صنعت آبزی‌‌پروری خواهد داشت. پذیرش فناوری‌های پیشرفته و گسترش اتوماسیون نیز نقش بسزایی در بهبود عملکرد این منطقه ایفا خواهد کرد. این صنعت تا ۲۰۲۶، با نرخ رشد مرکب سالانه ۳.۶درصد گسترش خواهد یافت. مناطق آسیا-اقیانوسیه، جنوب آسیا و اروپا با تولید بیش از ۷۰درصد محصولات آبزی‌پروری، بزرگ‌ترین بازیگران این صنعت هستند.

آینده و چالش‌های صنعت آبزی‌پروری
مطالعات نشان می‌دهد که ماهی‌ها بیشترین سهم بازار را در این صنعت به خود اختصاص داده‌اند و ۶۶درصد از تولیدات آبزی‌پروری را شامل می‌شوند. پس از آن، سخت‌پوستان و نرم‌تنان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کاهش صید ماهیان وحشی و افزایش تقاضا برای غذاهای دریایی، از مهم‌ترین عوامل رشد سریع آبزی‌پروری هستند. همچنین ساخت قفس پرورش ماهی در دریا به لطف فناوری‌های نوین و طراحی‌های پیشرفته، به سرعت در حال گسترش است. علاوه‌بر این، توسعه سیستم‌های گردش آب، آبزی‌پروری کوچک‌مقیاس و تکنولوژی‌های خوراک‌دهی، کارایی این صنعت را دوچندان کرده است.
صنعت آبزی‌‌پروری به‌عنوان صنعتی پویا و پیشرفته، چشم‌انداز روشنی دارد. پذیرش فناوری‌های نوین، نه‌تنها بهره‌وری را افزایش خواهد داد، بلکه اثرات زیست‌محیطی را نیز کاهش می‌دهد. شایان ذکر است که گسترش آبزی‌پروری در مقیاس کوچک، علاوه‌بر تقویت اقتصادهای محلی، فرصتی برای توزیع عادلانه‌تر منابع و افزایش امنیت غذایی را فراهم می‌کند. البته با همه این موارد صنعت آبزی‌پروری با چالش‌هایی مواجه است که در ادامه از آن‌ها مطلع خواهید شد.
صنعت آبزی‌‌پروری با چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی متعددی روبه‌روست که نیازمند راهکارهای نوآورانه است. یکی از این چالش‌ها، تأثیر تغییرات اقلیمی بر منابع آبی و شیلات است. افزایش دمای آب، بالا آمدن سطح دریاها و بلایای طبیعی فشار زیادی به صنعت ماهیگیری وارد کرده است. صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی راهکارهایی مانند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، تقویت مقررات صید بی‌رویه و حمایت از اکوسیستم‌های آبی را برای مقابله با این مشکلات پیشنهاد داده است. از دیگر چالش‌های صنعت آبزی‌پروری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
زیست‌بوم دریا به مجموعه‌ای از موجودات زنده (جانوران، گیاهان، میکروارگانیسم‌ها) و محیط فیزیکی (آب، گرما، نور، مواد مغذی و غیره) در حوضه‌های دریایی گفته می‌شود که با هم تعامل دارند و یک سیستم زیستی را تشکیل می‌دهند. دریاها و اقیانوس‌ها حدود 70درصد از سطح کره زمین را پوشانده‌اند و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جهان شناخته می‌شوند.

ضرورت‌های حرکت به سوی آبزی‌پروری صنعتی
مهدي شكوري، معاون توسعه آبزي‌پروري به نمايندگي از سازمان شيلات بهبود كيفيت خوراك آبزيان، امكان جايگزيني پودر ماهي با ساير نهاده‌ها، ضرورت كاهش ضايعات و تنوع‌بخشي به فرآورده‌هاي آبزيان براي افزايش ميزان مصرف، به كارگيري روش‌هاي نوين براي كاهش مخاطرات بيماري‌ها و كاهش بار آلايندگي ناشي از توسعه مزارع و ضرورت شتاب‌دهي را دارای اهمیت می‌داند. او همچنین تاکید دارد که براي حركت از وضعيت موجود به آبزي‌پروري صنعتي باید سریع‌تر اقدام کرد، چراکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
محمدعلی ابراهیمی، سرپرست پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی نیز می‌گوید: در جهانی که رشد بی‌رویه جمعیت، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع طبیعی چالش‌های جدی در مسیر تأمین پایدار غذا ایجاد کرده‌اند، توجه به ظرفیت‌های کمتر بهره‌برداری‌شده اهمیت دوچندانی یافته است. در این میان، اقتصاد دریامحور به‌عنوان یک راهبرد کلان، جایگاهی ویژه در تأمین غذاهای آینده به خود اختصاص داده است. وی خاطرنشان کرد: دریاها و اقیانوس‌ها منبعی غنی از پروتئین‌های باارزش، ترکیبات زیست‌فعال و منابع ژنتیکی متنوع به‌شمار می‌آیند. توسعه آبزی‌پروری پایدار، کشت جلبک‌های خوراکی و بهره‌برداری علمی از زیست‌بوم‌های دریایی، می‌تواند سهم قابل‌توجهی در افزایش تولید غذا و ارتقای سلامت غذایی ایفا کند. طبق پیش‌بینی‌ها، حجم اقتصاد دریایی جهان از حدود 3 تا 5تریلیون دلار در سال 2023 به حدود 6تریلیون دلار در سال 2024 و 12تریلیون دلار تا سال2030 بالغ خواهد شد.
ابراهیمی افزود: اندازه بازار بیوتکنولوژی دریا در سال2023، 5.28میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد که پیش‌بینی می‌شود در سال2024 به 5.65میلیارد دلار برسد و تا سال2032 به 10.54میلیارد دلار افزایش یابد. امروزه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین از جمله زیست‌فناوری دریایی، نانوفناوری، فناوری‌های ژنومیکس و هوش‌مصنوعی، امکان بهبود بهره‌وری تولید، ارتقای کیفیت محصولات، پایش هوشمند زیست‌بوم‌های دریایی و حفاظت از تنوع‌زیستی فراهم شده است. سرپرست پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با اشاره به اینکه این فناوری‌ها مسیرهای نوینی را برای استفاده هوشمندانه و پایدار از دریاها در اختیار ما قرار می‌دهند، اذعان کرد: اقتصاد دریامحور، نه‌تنها در پاسخ به نیازهای غذایی آینده نقش‌آفرین است، بلکه با ایجاد فرصت‌های شغلی نوین، تقویت اقتصاد دانش‌بنیان، ارتقای سلامت عمومی و کمک به تحقق اهداف توسعه پایدار جهانی، می‌تواند آینده‌ای تابناک‌تر برای بشر رقم بزند.
منابع دریایی کشور، شامل پهنه‌های عظیم آبی، تنوع‌زیستی غنی، و فرصت‌های بی‌نظیر در آبزی‌پروری، کشت جلبک و تولید ترکیبات زیستی، ظرفیت‌هایی ارزشمند به‌شمار می‌آیند که بهره‌برداری مؤثر از آن‌ها مستلزم شبکه‌سازی هدفمند و یکپارچه میان بازیگران مختلف است. ایجاد و تقویت شبکه‌های ملی و بومی که شامل پژوهشگاه‌ها، مراکز نوآوری، پارک‌های علم و فناوری، شرکت‌های دانش‌بنیان، تعاونی‌های محلی و نهادهای سیاست‌گذار می‌شود، می‌تواند مسیر هم‌افزایی دانش، انتقال فناوری، تبادل تجربیات بومی و توسعه پروژه‌های مشترک را هموار کند.
کارشناسان معتقدند که چنین رویکردی با ارتقای ظرفیت‌های داخلی، کاهش وابستگی به منابع خارجی و تقویت تاب‌آوری غذایی کشور، نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین امنیت غذایی آینده ایفا خواهد کرد. در این مسیر، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند زیست‌فناوری، نانوفناوری، هوش‌مصنوعی و سامانه‌های داده‌محور، نقشی کلیدی در توانمندسازی شبکه‌های بومی و ملی ایفا می‌کند و راه را برای شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان دریایی هموار می‌کند.