کریدور شمال – جنوب با همکاری ایران و قطر چه چشم‌اندازی دارد؟
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- امیداسماعیلی - سفر یک روزه وزیر راه‌وشهرسازی به دوحه قطر، با توجه به پتانسیل‌های ایران در اتصال قطر به کشورهای آسیای‌مرکزی و غربی، به‌عنوان گام کلیدی در تقویت روابط تجاری و لجستیکی دوکشور مطرح شده است. حالا می‌توان با قطعیت بیشتری گفت که توسعه همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی ایران با رویکرد همسو با دیپلماسی حمل‌ونقل‌محور، یکی از برنامه‌های دارای اولویت دولت چهاردهم است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، در سال‌های اخیر همکاری‌های اقتصادی و زیرساختی بین ایران و قطر رشد چشمگیری پیدا کرده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک هر دوکشور و نقش آن‌ها در تجارت منطقه‌ای، توسعه حمل‌ونقل به‌عنوان پل ارتباطی اصلی بین دوملت در دستور کار قرار گرفته است. سفر اخیر وزیر راه‌وشهرسازی ایران به قطر نشان‌دهنده تعهد دوکشور در تقویت روابط حمل‌ونقلی است.
فرزانه صادق روز سه‌شنبه در سفر یک‌روزه خود به دوحه قطر، با هدف گسترش همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های حمل‌ونقل هوایی، دریایی و زمینی، با مقامات عالی‌رتبه این کشور دیدار کرد. این دیدار که در رأس‌ معاون نخست‌وزیر و وزیر حمل‌ونقل قطر نیز برگزار شد، فرصتی برای بحث درباره توسعه کریدورهای ترانزیتی، افزایش پروازهای مشترک و همکاری در مدیریت بنادر، به‌ویژه بندر دیر فراهم کرد.یکی از محورهای کلیدی همکاری بین ایران و قطر، گسترش پروازهای مشترک و افزایش تعداد شرکت‌های هواپیمایی است. در دیدار اخیر، مقامات دوکشور بر لزوم توسعه خطوط هوایی مستقیم بین شهرهای بزرگ ایران همچون تهران، شیراز و بندرعباس و دوحه تأکید کردند. همچنین بحث درباره افزایش فرکانس پروازها در فصول سفر همچون رمضان و حج و هماهنگی در مقررات ایمنی و خدماتی مورد بحث قرار گرفت.
بنادر ایران و قطر از جمله بندر دیر و بندر رأس‌لفان به‌عنوان گره‌های ترانزیتی مهم در خلیج‌فارس، پتانسیل زیادی برای همکاری دارند. در دیدارهای اخیر، توسعه تبادل کالاهای صنعتی و انرژی‌بر همچون گاز و فرآورده‌های نفتی و بهینه‌سازی زمان تخلیه و بارگیری کشتی‌ها مطرح شد. این همکاری می‌تواند هزینه‌های ترانزیت را کاهش دهد و جریان تجارت دوکشور را تسهیل کند.

ایران در نقش پل ارتباطی قطر با کشورهای آسیا
با توجه به دسترسی نداشتن قطر به مرزهای زمینی گسترده، ایران به‌عنوان پل ارتباطی بین قطر و کشورهای آسیای‌مرکزی و غربی نقش حیاتی ایفا می‌کند. در سفر اخیر، توسعه کریدورهای ترانزیتی از طریق استان‌های جنوبی ایران همچون هرمزگان و بوشهر به قطر در دستور کار قرار گرفت. این موضوع می‌تواند به قطر کمک کند تا وابستگی خود به راه‌های دریایی را کاهش دهد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ایران، حجم تجارت ایران و قطر در سال۱۴۰۳ به ۲.۵میلیارد دلار رسیده است. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی می‌تواند این رقم را تا ۵میلیارد دلار در سال۱۴۰۵ افزایش دهد. این رشد نه‌تنها به دوکشور، بلکه به کشورهای منطقه نیز کمک خواهد کرد. همکاری در حوزه حمل‌ونقل می‌تواند هزینه‌های لجستیک را ۱۵ تا ۲۰درصد کاهش دهد. به عنوان مثال، استفاده از بندر دیر برای صادرات گازمایع قطر به آسیای‌جنوبی می‌تواند زمان حمل را کوتاه کند. این کاهش هزینه برای صادرکنندگان ایرانی و قطری مزیت رقابتی ایجاد می‌کند.
حسن رضایی، استاد جغرافیای اقتصادی در دانشگاه تهران، معتقد است: ایران با داشتن شبکه حمل‌ونقلی گسترده در منطقه، می‌تواند به قطر کمک کند تا به‌عنوان یک هاب تجاری در خلیج‌فارس مطرح شود. بااین‌حال، نیاز است تا سرمایه‌گذاری‌های مشترک در زیرساخت‌ها افزایش پیدا کند. همچنین محمد علیزاده، کارشناس حمل‌ونقل بین‌المللی تأکید می‌کند: هماهنگی در زمان‌بندی پروازها و کاهش موانع گمرکی کلید موفقیت این همکاری‌هاست.
سفر وزیر راه‌وشهرسازی ایران به قطر گواهی بر تعهد دوکشور در تقویت همکاری‌های حمل‌ونقلی است. با توجه به پتانسیل‌های موجود در حوزه‌های هوایی، دریایی و زمینی، می‌توان انتظار داشت که این همکاری‌ها به کاهش هزینه‌های ترانزیت، افزایش تجارت و تقویت روابط استراتژیک منطقه‌ای منجر شود. بااین‌حال، حل چالش‌های موجود نیازمند تعهد مداوم و سرمایه‌گذاری مشترک است. در نهایت توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی نه‌تنها منافع دوکشور را تأمین می‌کند، بلکه به‌عنوان موتوری برای رشد اقتصادی منطقه عمل خواهد کرد.

نگاهی به کریدور سه‌جانبه ترکیه-ایران-قطر
این کریدور ترانزیتی، سه‌کشور ترکیه، ایران و قطر را به یکدیگر متصل می‌کند. مبدا آن از ترکیه (به‌طور مشخص استانبول) آغاز شده و پس از عبور از ایران به قطر در منطقه خلیج‌فارس می‌رسد. براساس اطلاعات موجود، طول تقریبی این کریدور ۳۶۶۲کیلومتر است. این مسافت، مسیری استراتژیک و موثر در حمل‌ونقل منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. این کریدور، یک مسیر ترکیبی بوده و شامل حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی است. بدین معنی که برای انتقال کالا و مسافر در این مسیر، از این سه‌شیوه بهره برده می‌شود که این امکان باعث ایجاد انعطاف در این کریدور نیز می‌شود. ایجاد یک مسیر ترانزیتی امن و کارآمد بین سه‌کشور نام‌برده، باعث تسهیل و رونق بیشتر تجارت در منطقه می‌شود و کشورهای واقع در این مسیر را قادر به دسترسی راحت‌تر به بازارهای یکدیگر می‌کند. همچنین دسترسی این مسیر به آب‌های آزاد از دیگر مزیت‌های این کریدور است. این مسیر، موجب کاهش وابستگی به مسیرهای دیگر نیز می‌شود و گسترش فرصت‌های همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای را به‌دنبال دارد.
ابرپروژه تونل زیردریایی قطر و ایران
در اوایل سال۲۰۲۵ اعلام شد که ایران و قطر بررسی پروژه عظیم احداث تونل زیردریایی در بستر خلیج‌فارس بین دوکشور را آغاز کرده‌اند. طبق برنامه‌ریزی‌ها، این تونل که طول کلی آن به ۱۸۵کیلومتر می‌رسد، طولانی‌ترین تونل حمل‌ونقلی جهان خواهد بود. این مسیر عمدتاً برای قطارها طراحی شده، اما امکان تردد خودروها نیز در حال بررسی است. در صورت اجرای این پروژه، محموله‌ها می‌توانند از طریق ایران، خلیج‌فارس و قطر به دیگر کشورهای عربی منطقه هدایت شوند که می‌تواند کریدور شمال-جنوب عبوری از مسیر ایران را به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و جنوب‌آسیا گسترش داده و فرصت‌های ترانزیتی جدیدی در اختیار ایران قرار دهد.
در دیدار آبان‌ماه سال‌جاری محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، با سعدبن‌عبدالله آل‌محمدالشریف، سفیر جدید قطر در تهران، عارف با تأکید بر اهمیت احداث طولانی‌ترین تونل زیردریایی جهان بین ایران و قطر عنوان کرده بود که دوکشور این طرح بزرگ را دنبال می‌کنند و ایران کارگروهی تخصصی برای مطالعات اولیه تعیین کرده است. هزینه احداث این تونل هنوز مشخص نشده است، اما با بررسی سایر پروژه‌های مشابه، می‌توان این عدد را ۴۵میلیارد دلار تخمین زد که البته برای سرمایه‌گذاری توسط قطری‌ها عدد غیرمنطقی به نظر نمی‌رسد.
کارشناسان معتقدند، ایران با در اختیار داشتن دوهسته انرژی جهان، خلیج‌فارس و دریای خزر، دسترسی به آب‌های آزاد و قرارگیری در مسیر کریدورهایی که موقعیت ژئواستراتژیک دارند، در تلاقی مسیرهای مهم تجاری قرار دارد. بااین‌حال، واقعیت‌های امروز نشان می‌دهد؛ به‌‌‌‌‌رغم این ظرفیت‌ها، ایران هنوز نتوانسته نقش محوری خود را در کریدورهای بین‌المللی ایفا کند و تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده مانعی برای توسعه پروژه‌های زیرساختی حمل‌ونقل به‌منظور بهره‌‌‌‌‌برداری از منافع کریدورها شده است.