الزام ها و ضرورت‌های چشم انداز بلندمدت به مقوله ترانزیت 
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- ایران به عنوان کشوری با موقعیت جغرافیایی استراتژیک در چهارراه آسیای مرکزی، خاورمیانه، اروپا و جنوب آسیا، پتانسیل عظیمی برای تبدیل‌شدن به هاب ترانزیت ریلی بین‌المللی دارد. این موقعیت که ایران را به عنوان پلی بین شمال-جنوب و شرق-غرب قرار می‌دهد، فرصت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی بی‌نظیری ایجاد کرده است. با توجه به تنش‌های جهانی در مسیرهای دریایی مانند دریای سرخ و تنگه‌هرمز، تمرکز بر مسیرهای ریلی زمینی بیش از پیش اهمیت یافته است.
به گزارش اقتصادسرآمد، با وجود فرصت‌ها، چالش‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی، موانع سیاسی و مالی و رقابت با کریدورهای جایگزین‌(مانند مسیر توسعه عراق-ترکیه) وجود دارد. این تحریم‌ها سرمایه‌گذاری خارجی را محدود کرده و ایران را در محاصره کریدورهای بای‌پاس قرار داده است. علاوه‌بر این، مسائل فنی مانند تکمیل خطوط گم‌شده‌(مانند شلمچه-بصره) و نیاز به برقی‌سازی خطوط، نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر است. بااین‌حال، توافق‌های اخیر با چین و روسیه نشان‌دهنده پتانسیل غلبه بر این چالش‌هاست.
فرصت طلایی ترانزیت ریلی در ایران نه‌تنها اقتصادی، بلکه ژئوپلیتیکی است و می‌تواند ایران را به عنوان هاب کلیدی در اوراسیا تثبیت کند. با تمرکز بر تکمیل زیرساخت‌ها و تقویت دیپلماسی اقتصادی، ایران می‌تواند از این موقعیت برای رشد پایدار بهره ببرد. آینده نشان خواهد داد که آیا این کریدورها می‌توانند توازن قدرت جهانی را تغییر دهند. از منظر اقتصادی، این فرصت‌ها می‌توانند درآمد ارزی ایران را افزایش دهند، صنایع وابسته مانند لجستیک و انبارداری را رونق بخشند و وابستگی به صادرات نفت را کاهش دهند. از لحاظ ژئوپلیتیکی نیز این کریدورها ایران را به عنوان پل بین روسیه، چین، هند و خاورمیانه تقویت می‌کنند.

نگاهی به موقعیت استراتژیک ایران
به باور کارشناسان؛ ایران با بهره‌گیری از موقعیت ژئواکونومیک منحصربه‌فرد و توسعه زیرساخت‌های ریلی و بندری، در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از محورهای اصلی ترانزیت کالا در منطقه اوراسیا قرار گرفته است. کریدور شمال-جنوب، فرصتی طلایی برای اتصال ایران به بازارهای جهانی و خلق ارزش‌افزوده از مسیرهای عبوری فراهم کرده است. تحولات جدید در حوزه ترانزیت و همکاری‌های منطقه‌ای، چشم‌انداز روشنی را برای جایگاه ایران در شبکه‌های حمل‌ونقل بین المللی ترسیم کرده است. موقعیت ژئواکونومیک منحصربه‌فرد کشور که پلی میان آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه و آب‌های آزاد جنوب به‌شمار می‌رود، ظرفیت آن را دارد تا ایران را به یکی از محورهای اصلی تبادلات کالایی و انرژی در اوراسیا تبدیل کند.
کریدور بین‌المللی شمال-جنوب نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های حمل‌ونقل چندوجهی جهان، فرصتی ارزشمند برای رونق اقتصادی، توسعه زیرساخت‌های ریلی و بندری و افزایش درآمدهای ترانزیتی کشور فراهم کرده است. این مسیر نه‌تنها می‌تواند زمان و هزینه حمل‌ونقل بین هند، ایران، روسیه و اروپا را به‌طور چشمگیری کاهش دهد، بلکه با فعال‌سازی ظرفیت‌های داخلی، به پیشران توسعه متوازن مناطق شرقی و شمالی کشور نیز تبدیل خواهد شد. کارشناسان معتقدند با تکمیل زیرساخت‌های ریلی، تسهیل فرایندهای گمرکی و هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، ایران می‌تواند سهم قابل‌توجهی از بازار ترانزیت بین‌المللی را به خود اختصاص دهد و از مزیت موقعیت جغرافیایی خود برای ایجاد ارزش‌افزوده، اشتغال و جذب سرمایه خارجی بهره گیرد. در چنین شرایطی، تحلیل محورهای مختلف کریدور شمال-جنوب و بررسی ظرفیت‌های اقتصادی آن، برای سیاست‌گذاری دقیق‌تر و رفع موانع نهادی اهمیت دوچندان
 دارد.

اهمیت توجه ویژه محورهای ترانزیتی
بسیاری از کارشناسان معتقدند که هر اندازه به محور ترانزیتی شرق کشور توجه بیشتری شود -چه در حوزه خطوط ریلی و چه در زمینه توسعه بندری همچون چابهار- ایران از مزیت رقابتی بالاتری برای حمل‌ونقل این‌گونه کالاها برخوردار خواهد شد و در مقابل، محور غرب دریای خزر بیشتر کالاهای مربوط به مناطق غربی روسیه را جذب می‌کند و غرب روسیه محل تمرکز اصلی جمعیت این کشور و منطقه‌ای کشاورزی است که در شمال قفقاز در آن واقع‌اند. بنابراین محور غربی در حوزه حمل‌ونقل کالاهای فله‌ای روسیه، به‌ویژه گندم، اهمیت دارد و این محصولات نسبت به برخی مواد معدنی و خام ارزش اقتصادی بالاتری دارند. همچنین این محور کالاهای کانتینری مورد نیاز مراکز جمعیتی روسیه را نیز تأمین می‌کند که از مسیرهایی همچون امارات متحده عربی به مقصد غرب روسیه ترانزیت می‌شوند؛ به‌ویژه پس از تحولات اخیر سیاسی و اقتصادی.
به نظر می‌رسد در شرایط فعلی می‌توان با رویکردی فعال، توسعه منطقه‌ای را در امتداد مسیر ترانزیت ایجاد کرد و این امر زمانی محقق می‌شود که ترانزیت به عنوان حمل‌ونقل دیده نشود و حمل‌ونقل، گام نخست و پیش‌نیاز توسعه است، اما اگر از این مرحله عبور کنیم و وارد حوزه پردازش و فرآوری کالاهای ترانزیتی در داخل کشور شویم، آنگاه می‌توانیم در حاشیه مسیر، کانون‌های صنعتی و تولیدی ایجاد کنیم. این روش با عنوان‌هایی همچون پردازش موقت یا ورود موقت کالا شناخته می‌شود و موجب ایجاد ارزش‌افزوده و اشتغال در امتداد مسیرهای ترانزیتی خواهد شد و در نتیجه، با پیوند دادن ترانزیت به تولید و صنعت، می‌توان زمینه ی توسعه صنعتی در حاشیه این مسیرها را فراهم کرد.
علی ضیایی، مدیر اندیشکده حمل‌ونقل ایران در گفت‌وگو با «ایمنا» می‌گوید: ‌در حال حاضر، بیش از ۲۲دستگاه اجرایی در حوزه ترانزیت دخیل‌اند و حدود ۱۴نهاد نیز در مرزها به صورت مستقیم ارزیابی و بازرسی انجام می‌دهند و این تعدد دستگاه‌ها موجب پیچیدگی غیرضروری، افزایش زمان و در نتیجه افزایش هزینه‌های ترانزیت شده است و افزون بر آن، مسئله مهم امنیت بوروکراتیک نیز مطرح است؛ بدین معنا که صاحب کالا باید اطمینان داشته باشد محموله‌اش بدون مشکلات اداری یا موانع غیرمنطقی از کشور عبور خواهد کرد؛ امری که در شرایط فعلی ایران به سختی تحقق پیدا می‌کند.

ضرورت نگاه بلندمدت به مقوله ترانزیت
با نگاهی بلندمدت و آینده‌نگر، ایران این ظرفیت را دارد که با هم‌گرایی میان سیاست‌گذاران، دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی، به هاب اصلی ترانزیت و لجستیک در اوراسیا تبدیل شود. سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های ریلی، بندری و لجستیکی، همراه با تسهیل فرایندهای گمرکی و کاهش پیچیدگی‌های اداری، می‌تواند فرصت‌های جدید اقتصادی و تجاری برای کشور ایجاد کند و مسیر رشد متوازن مناطق شرقی، شمالی و جنوبی را هموار سازد. از سوی دیگر، پیوند دادن ترانزیت با پردازش و فرآوری کالاها‌ی عبوری، زمینه‌ای برای ایجاد ارزش‌افزوده، اشتغال مولد و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی فراهم می‌آورد و موجب می‌شود اقتصاد ملی نه تنها به تجارت جهانی متصل شود، بلکه سهم فعال و مؤثری در زنجیره‌های تولید و بازارهای بین‌المللی داشته باشد.
با تمرکز بر بهره‌برداری هوشمند از مزیت‌های ژئواکونومیک و تقویت دیپلماسی اقتصادی، ایران می‌تواند به الگویی برای توسعه پایدار و متوازن در منطقه بدل شود و افق‌های روشنی از شکوفایی اقتصادی و فرصت‌های نوین برای نسل‌های آینده ترسیم کند؛ افقی که نه‌تنها رونق تجارت و ترانزیت را به همراه دارد، بلکه امید به آینده‌ای سرشار از پیشرفت و توانمندی ملی را در دل مردم تقویت می‌کند.