مصطفی قادری حاجت (استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس) و رضا الهویردی زاده (استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه مراغه) در یادداشتی به موضوع توانمندسازی سواحل ایران در الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت پرداختند.
به گزارش اقتصادسرآمد، مصطفی قادری حاجت (استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس) و رضا الهویردی زاده (استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه مراغه) در یادداشتی به موضوع توانمندسازی سواحل ایران در الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت پرداختند.غالب تمدن‌ها و امپراتوری‌هایی که در عرصه گیتی حضور یافته اند، عمدتاً در حاشیه دریا بودند و از طریق دریا با دنیای بیرون از خود و کشورهای دیگر در ارتباط بوده‌اند و با وابستگی به دریا و شبکه‌های دریایی برای ارتباط با مناطق پیرامون بوده‌اند. بررسی نظام بین المللی در دوره گذشته و حال بیانگر آن است که شکل گیری و محدوده سیستم بین المللی در اطراف شبکه‌های ارتباطی آبی و رودخانه‌ای آسیا، خاورمیانه، دریای مدیترانه (پیش از دوره مدرن)، اقیانوس آرام و اطلس (دوره مدرن) بوده است و حتی شکل‌یابی استعمار، قلمروهای مستعمراتی و اکتشافات جغرافیایی در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین ریشه در تسلط اروپا بر دریا دارد.
استفاده از ظرفیت‌های دریایی و ساحلی از مهمترین راهبردهای توسعه اقتصادی به طور عام و آمایش سرزمین به طور خاص قلمداد می‌شود. از این رو، توسعه دریا محور و به دنبال آن توزیع و پراکنش جمعیت و فعالیت در نواحی ساحلی در طی زمان تکوین و تکامل پیدا می کند. چرا که متراکم‌ترین کلان-شهرهای جهانی در کنار سواحل مستقر هستند.
ایران از جمله کشورهایی است که از موقعیت دریایی مناسبی برخوردار است و می‌تواند از موهبت‌های دریایی بهره‌مند شود. واقع شدن در سواحل جنوبی دریای خزر از سمت شمال، خلیج فارس و دریای عمان و به خصوص تنگه استراتژیک هرمز از سمت جنوب، موقعیت دریایی بسیار حساس و استراتژیکی را برای ایران به ارمغان آورده است که علاوه بر مزایای اقتصادی و بهره‌مندی از دریانوردی تجاری، به ارتقاء جایگاه قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران کمک نماید. مزیت‌های کم‌نظیر و ممتاز دریایی ایران عبارتند از:
۱- خزر در شمال، راهی برای رسیدن به اروپای جنوبی و شمالی را از راه دسترسی به دریای سیاه و بالتیک برای ایران مهیا کرده است؛
۲-خلیج فارس که پهنه آن تنها نیمی از خزر است، از بیشتر جهات برای ایرانیان استراتژیک به شمار می‌رود.
۳- کرانه مکران که بی‌واسطه ایران را به اقیانوس هند پیوند داده است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور ایران و وجود ساحل در شمال و جنوب کشور می‌توان گفت که بهره‌گیری از این موقعیت می‌تواند نقش بسیار موثری در افزایش قدرت و توان استراتژیک ایران داشته باشد و ایران را به یک قدرت دریایی در منطقه تبدیل نماید.
از این رو، برای این کار الزاماتی وجود دارد که عبارتند از:
۱) ماهیت خط ساحلی و دسترسی به دریا؛
2) وضعیت سیاسی مرزهای زمینی؛
۳)تکنولوژی؛
۴) کنترل بر روی پایگاه‌ها و نقاط کنترل دوردست؛
۵) ذهنیت و فرهنگ استراتژیک دارد و با در پیش گرفتن سیاست تمایل به دریا با وجود همراهی کلان سیستم و اسناد توسعه‌ای به یک جهش عمومی و هماهنگ در تمام زمینه‌های اداری، سیاسی، اقتصادی نیاز دارد.
در این راستا، استفاده از راهکاهای ذیل می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد:
• به کارگیری هوشمندانه دیپلماسی دریایی در خزر، خلیج فارس و دریای عمان در سطح منطقه‌ای و اقیانوس هند در سطح فرامنطقه ای؛
• وابسته‌سازی سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به سواحل ایران و بهره‌مند شدن از توسعه بنیادین تکنولوژی دریایی؛
• گزینش استراتژی سیاست خارجی تعامل حداکثری و وارد شدن به فضای جریان‌ها از راه ارتباط مسالمت‌آمیز با همه مناطق ۱۷گانه ژئوپلیتیک و کشورهای جهان؛
• فراهم کردن بسترهای قانونی سرمایه‌گذاری خارجی در زمینه‌های ریلی، انرژی‌های دریا محوری، خورشیدی و…
• ایجاد وزارت امور دریاها، سواحل و جزایر در راستای ایجاد هماهنگی، همسویی و شفافیت قوانین و مقررات بخش‌های سه‌گانه (دولتی، تعاونی و خصوصی) و مدیریت یکپارچه سواحل؛
• انتخاب پایتخت اقتصادی ساحلی و آمایش نواحی ساحلی در راستای ارتقای توانمندی های محلی در چارچوب تقسیم کار ملی؛
• شناسایی، جذب و ارتقاء مشارکت‌های مردمی و بخش خصوصی در برنامه ریزی، اجرا، نظارت و پایش سیاست‌ها و برنامه ها؛
• استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های نرم افزاری و سخت افزاری نهادهای نظامی و انتظامی برای توسعه دریا محور؛
• هم افزایی کنشگران توسعه در نواحی ساحلی مبتنی بر ارتقای توانمندی‌های ساحلی و دریایی، در قالب مشارکت با کشورهای محصور در خشکی در راستای وابستگی‌ها متقابل و تضمین امنیت؛
• توسعه و تقویت روحیه دریای در ایرانیان، تزریق فرهنگ دریایی از راه تمرکز بر آموزش و پرورش در دوران کودکی، توریسم ساحلی و دریایی، ورزش‌های دریایی و نیز شبکه‌های ویژه دریایی رادیویی- تلویزیونی و…؛
• تغییر در سیستم تقسیمات کشوری با اجرای قانون اساسی در مورد دادن اختیارات به استان‌ها بویژه در زمینه‌های تجاری و اقتصادی؛
• تقویت مزیت‌های نسبی درون کشوری و ورود به بازارهای جهانی.
گفتنی است متن کامل این یادداشت در یازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع؛ «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ آغاز اجرا و تقسیم کار ملی» که در روزهای ۲۸ و ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ به صورت حضوری و مجازی برگزار خواهد شد، توسط نویسنده ارائه خواهد شد.