سواحل ایرانی دریای خزر در ۱۵ سال اخیر شاهد کاهش شدید جمعیت ماهیان خاویاری است بطوریکه پنج گونه تاس‌ماهیان دریای خزر درخطر انقراض شدید و شرایط بحرانی قرار گرفته‌اند و خزانه این بزرگترین و غنی‌ترین دریاچه جهان در حال تهی شدن از ذخایر ماهیان خاویاری است.
به گزارش اقتصادسرآمد، ماهیان خاویاری از خانواده تاس‌ماهیان و از گونه‌های ارزشمند و کم‌نظیر به جا مانده عصر ژوراسیک است که ۶ مورد از ۲۷ گونه و زیرگونه موجود در جهان در دریای خزر زندگی می‌کنند.
طی ۱۱ سال اخیر به علت کاهش شدید ذخایر این ماهیان صید تجاری آن از سوی کشورهای حاشیه خزر ممنوع اعلام شده اما اطلاعات محققان و پژوهشگران علوم شیلاتی نشان می‌دهد به رغم اعمال ممنوعیت‌ها، صید این ماهی در سواحل جنوبی خزر و در ایران (در مجموع پنج گونه ماهیان خاویاری) به زیر ۲۵۰ عدد در سال رسیده است و در بخش شمالی این دریاچه (در آبهای روسیه) نیز ذخایر ماهی اوزون برون یا دراکول به شدت کاهش یافته است.
پنج گونه از ماهیان خاویاری خزر در فهرست سرخ
 (IUCN) قرار دارند
بنابر گزارش ایرنا ، صید ماهیان خاویاری در ایران تنها برای مولدسازی انجام می‌شود و صیادان شمالی با سعی در رعایت قانون ممنوعیت صید تجاری، این ماهیان را به مراکز شیلاتی در نوار سواحل خزر تحویل دهند اما بسیاری از این ماهیان در راه از بین رفته و به مصرف تجاری می رسند.
یکی از محققان و پژوهشگران علوم شیلاتی کشور به آمارهایی اشاره می کند که نشان می‌دهد جمعیت ماهیان خاویاری در سواحل ایرانی دریای خزر به پایین‌ترین سطح خود در طول تاریخ رسیده است.
پرفسور محمد کاظمی با اشاره به قرار گرفتن هر پنج گونه ماهیان خاویاری خزر در فهرست سرخ (IUCN) اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (گونه‌های درخطر انقراض شدید و بحرانی) خواهان توجه بیشتر رسانه و فعالان محیط زیستی به این ماهیان ارزشمند همانند یوزپلنگ ایرانی و فوک خزری شد.وی افزود: اکنون زنگ خطر انقراض ماهیان خاویاری بصدا درآمده و اگر به این هشدار به طور جدی پرداخته نشود و اقدام به موقع صورت نگیرد نابودی این ماهیان را در دریای خزر شاهد خواهیم بود.
رئیس سابق انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری، این ماهیان را ذخیره مشترک بین پنج کشور حاشیه خزر دانست و عنوان کرد: ایران نیز همانند برخی کشورها تحقیقات و تلاش هایی برای تکثیر و جلوگیری از صید غیر مجاز انجام داده است اما این تلاشها کافی نیست بلکه باید هر پنج کشور اقدام جدی و عملی در این زمینه داشته باشند.پورکاظمی با بیان اینکه در آبهای ایران می توان عملکرد بهتری داشت، عنوان کرد: این امر نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت جدی دولت است زمانی می‌توان یک ذخیره را در اکوسیستم حفظ کرد که نقشه راه وجود داشته باشد و همه ذینفعان در این کار مشارکت داشته باشند.پورکاظمی با تاکید بر تدوین نقشه راه برای کل دریای خزر با تعیین نقش هر یک از کشورهای حاشیه گفت: نقشه ای که در حال حاضر بین این کشورها وجود ندارد حال آنکه در اروپا این نقشه برای ماهیان خاویاری تدوین شده و نزدیک به ۳۰ میلیون دلار به این امر اختصاص داده و وظیفه هریک از کشورها را نیز کرده است که برای ذخایر خاویاری در رودخانه دانوب چه عملکردی داشته باشند ضمن آنکه در آمریکا و کانادا نیز این نقشه راه تدوین شده است.این محقق و پژوهشگر معتقد است: اولین اقدامی که باید انجام شود اجرای برنامه راهبردی تدوین، تصویب و ابلاغ شده در آبهای ایران است. نمایندگان ایران در کمیسیون منابع زنده دریای خزر نیز باید تلاش کنند پنج کشور را مجاب کرده تا این برنامه راهبردی و نقشه راه دریای خزر برای حفاظت ماهیان خاویاری تدوین شود.وی تاکید کرد: بدون برنامه و با کارهای روزمره نمی‌توان این ماهیان را از خطر نابودی حفظ کرد، باید بدانیم با چه راهکاری اعم از جلوگیری از صید غیرمجاز، فرهنگ سازی، جلب مشارکت، تجهیز یگان حفاظت، اطلاع رسانی و یا سیاست‌های تشویقی می توان این روند را کاهش داد اما متاسفانه این برنامه تدوین نشده و یا اگر شده، اجرایی نشده است و ما عملا هر سال وضعیت بسیار وخیم‌تری در این حوزه می یابیم.
آلودگی رودخانه، بیشترین علل کاهش ذخایر ماهیان در دریای خزر
استادان دانشگاه و کارشناسان شیلاتی با اعلام هشدار نسبت به افزایش روند آلودگی در پهنه‌های آبی منتهی به دریای خزر و تالاب‌های گیلان اعتقاد دارند این آلودگی ها به کاهش ذخایر ماهیان در دریای خزر انجامیده است. مدیر کل شیلات نیز با تائید این موضوع علاوه بر صید غیرمجاز، بیشترین علل کاهش ذخایر ماهیان در دریای خزر را آلودگی رودخانه ها به عنوان محل زایش این‌ ماهیان اعلام کرده و می گوید: محیط ساحلی ما در کرانه جنوبی خزر به شدت تخریب شده است.کوروش خلیلی با اشاره به چالش‌های حوزه ماهیان خاویاری مشکل اصلی این حوزه را بازسازی ذخایر آن می داند و بیان می کند: این استان دارای سه مرکز تخصصی بازسازی ذخایر و مرکز شهید بهشتی است که در تولید بچه ماهیان خاویاری فعالیت می‌کنند و در این راستا رهاسازی حدود ۲ میلیون قطعه انواع بچه ماهی در دستور کار شیلات قرار گرفت که ماندگاری این بچه ماهیان وابسته به شرایط محیطی است.پیش از این نیز یکی از اساتید دانشگاه انزلی که دکترای تخصصی منابع طبیعی و شیلات دارد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا یکی از عوامل کاهش ذخایر ماهی در خزر را آلودگی این پهنه آبی عنوان کرده بود.امیر هوشنگ بحری به مداخله انسانی و عوامل محیطی مانند تغییرات اقلیمی اشاره کرد و افزود : بزودی رودخانه ها، تالاب ها و در نهایت دریا از بین رفته و نابود خواهد شد. اگرچه از بین بردن دریا کار چندان آسانی نیست اما به راحتی با نابودی رودخانه ها و تالاب ها به عنوان زایشگاه اصلی موجودات آبزی می توان دریا را به ورطه نابودی کشاند. وی با بیان اینکه آلودگی پهنه های آبی فقط مشکل کشور ایران نیست، گفت: کشورهای حاشیه دریای خزر که فاضلابشان به طور مستقیم به دریای خزر می ریزد در این امر سهیم هستند. تراکم جمعیت انسانی در کنار این پهنه ها، رودخانه ها و تالاب ها را به عنوان زایشگاه اصلی بسیاری از ماهیان با خطر روبرو کرده است.وی یکی از راههای خروج از این مشکلات را حفظ و بازسازی ذخایر ماهیان دریای خزر اعلام و عنوان کرد: کشورهای حوزه دریای خزر باید در این بخش سرمایه گذاری کند. میلیونها بچه ماهی وقتی رهاسازی شود به احیا و بازسازی رودخانه ها و در نهایت دریا کمک می کند.
بازسازی ذخایر تاس ماهی روسی در آبهای ولگا
قانون ممنوعیت صید تجاری برای بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری برای افزایش تلاش هر پنج کشور حاشیه در این زمینه وضع و اعمال شد اما در مجموع عملکرد این کشورها در بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری چندان رضایت بخش نیست.رئیس مرکز حفاظت از ذخایر ژنتیکی ماهیان خاویاری و نایب رئیس اتحادیه پرورش دهندگان ماهیان خاویاری فدراسیون روسیه در این رابطه گفت و گو با خبرنگار ایرنا از برنامه ها و طرح‌های اجرا شده برای بهبود وضعیت برخی گونه ها در کشورهای روسیه و آذربایجان خبر داد و افزود: بررسی اطلاعات موجود حاکی از آن است که تاس‌ماهی روسی یا چالباش در آبهای رود ولگا و اورال قزاقزستان وضعیت رو به بهبودی دارد که اگرچه چندان قوی نیست اما نشانه‌های نسبی حاکی از آن است که وضعیت تاس ماهیان روسی بهتر از گذشته شده است.پرفسور میخائیل چبانوف اظهار داشت: براساس برآورد محققین روسی از مصب ولگا حدود هشت میلیون عدد تاس ماهی روسی وجود دارد، در ولگا برنامه ای تحت عنوان "ولگای سالم" برای جلوگیری از آلودگی و حصول اطمینان از جریان آب کافی در اعماق سدها، احیای بستر، کف ولگا و رسوب‌زدایی درحال اجراست تا به تبادلات آبی کمک کند.