گروه اقتصاد دریا - وحیده اسماعیلی - محمد کاظم شکوهی راد مدیر مسوول روزنامه گیلان امروز و فعال سیاسی اجتماعی گیلان است. او پیش ازاین کارمند استانداری گیلان و مشاور مهندس طاهایی استاندار وقت استان در گیلان بود. وی همچنین مدیر گروه اقتصادی استانداری با سابقه مسئولیت بسیج اقتصادی استانداری در سال های جنگ تحمیلی و دبیری شورای آرد ونان استان، مدیر اجرایی طرح تعزیرات  حکومتی و مدیریت تعدادی از نمایشگاه‌های بازرگانی داخلی و خارجی را در کارنامه خود دارد.
منابع طبیعی زمین نداد؟
همین منطقه گلشن برای منابع طبیعی بود، منتهی معارض هم داشت که حل شد.
 از محلی‌ها زمین خریداری نشد؟
خیر.
 بهترین مدیر این مجموعه به نظر شما چه کسی بوده است؟
 نزلی از سال ۱۳۸۳ که به عنوان منطقه آزاد شناخته شد مدیریت‌های متعددی داشت، ولی از آنجا که همۀ آن مدیر‌ها دچار محدودیت فعالیت بودند مثلاً نمی‌توانستند اتومبیل وارد کنند، عملاً هیچ کدام از آنها توفیق زیادی به دست نیاوردند. اما پس از تصویب امکان خرید کالای مسافری و ورود اتومبیل به این منطقه امکان خوبی در اختیار مدیریت منطقه گذاشت که آقای مسرور در این موقع به عنوان مدیر بود و قطعاً از این فرصت استفاده کرد که عملاً ایشان را باید موفق ترین مدیر این دوره بدانیم.
    تمام تحولاتی که در منطقه ایجاد شد به خاطر این بود حتی برای بندر کاسپین موانع زیست محیطی و مدعیان زیادی داشت، از جمله خود کشتیرانی و ادارۀ کل بنادر و دریانوردی غیرضروری می‌دانست و به انواع مختلفی از طریق نمایندگان و دیگران سعی می‌کردند مانع‌تراشی کنند.بعد از ایشان هم مدیرانی که آمدند چون جنبه موقت داشتند و با گرایش‌های مشخص سیاسی پیوند خورده بودند توفیقی به دست نیاوردند.
همراهی استاندار و نمایندگان استان چطور بود؟
استاندار بله، اما نمایندگان استان فقط می‌خواستند کسی را آنجا استخدام کنند.
اعضای هیات مدیره چطور انتخاب شدند؟
اعضای هیات مدیره را دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد بررسی و به شورای عالی مناطق آزاد که به ریاست رئیس جمهور است انتخاب می‌شود. دو عنوان موظف و غیر موظف. مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره نیز با پیشنهاد دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ابلاغ رئیس جمهور انتخاب می‌شود.
تصمیمات  چقدر با معیارها و ملاحظات استانی اتخاذ می شد؟
من اصلا معتقد به معیار استانی نیستم، این برای دوره ارتجاع است. یعنی کسی غیر بومی باشد بد است و بومی خوب است؟ خیر. این نوع تفکر را باید از ذهنمان خارج کنیم. در بین استاندارهایمان کسی مثل صوفی بود که بومی بود، و تاثیری در توسعه استان نداشت و کسی هم مثل تابش بود که ستودنی بود. این تنگ نظری است که ما اینگونه فکر کنیم، مگر قرار است باغبان باشد که بگوییم بومی باشد که شب آنجا بماند؟ مدیر باید مدیر باشد و انگیزه داشته باشد.
 شما فکر می‌کنید دوره آقای مسرور فعالیت منطقه آزاد بهتر بود؟
  بله، به دلیل امکان قانونی که پیش آمد. تمام تحولاتی که ایجاد شد به خاطر این بود حتی برای بندر کاسپین موانع زیست محیطی و مدعیان زیادی داشت، از جمله خود کشتیرانی و ادارۀ کل بنادر غیرضروری می‌دانست و به انواع مختلفی از طریق نمایندگان و دیگران سعی می‌کردند مانع‌تراشی کنند، اما این کار در زمان ایشان شروع شد و الان تا یک حدی پیش رفت. اما بهره گیری از پتانسیل واقعی منطقۀ آزاد انزلی زمانی امکان دارد که زیرساخت‌هایی مثل راه آهن، امکانات انباری وسیع، امکانات ارتباطی، امکان پهلوگیری کشتی فراهم شود. اگر فراهم شود می‌تواند به عنوان یک نقطۀ اتکای اقتصادی برای استان و کشور تعیین شود.
 الان فکر می‌کنید فعالیت بندری چندان رونقی ندارد  به خاطر این است که زیرساخت وجود ندارد؟
  بله، در همه جای دنیا راه آهن به منطقه وصل است، تا آن وصل نشود و تا زمانی که امکانات پهلوگیری کشتی رورو فراهم نشود عملاً کاری از پیش نخواهد رفت. ماده واحدۀ منطقه آزاد شهرستان آبادان، خرمشهر، جلفا و بندر انزلی که به عنوان مناطق آزاد تجاری و صنعتی شناخته ۱۲ شهریور ۱۳۸۲ تصویب شد. این را مجلس شورای اسلامی تصویب کرد به همراه منطقه آزاد آبادان، خرمشهر، اروند و جلفا.
آن زمانی که تصویب شد به عنوان یک منطقه و بندر دریایی بوده ولی الان بیشتر به خشکی و برگزاری جشنواره تبدیل شده است.
 بله تا زیرساخت نباشد نمی‌توان کاری کرد، همان مشکلی که ما در نفت داریم. این‌ها درست است که هدف نیست اما نمی‌توان بیکار ماند. هدف به راحتی به دست نمی‌آید تا زمانی که شرایط مادی آن به دست نیاید.
چرا از سرمایه‌گذاران بندری استفاده نمی‌کنند؟
میلیاردها پول می‌خواهد. چرا برای نفت سرمایه گذار پیدا نمی‌شود؟ خارجی نمی‌آید و داخلی هم نمی‌تواند برای راه آهن کار انجام بدهد چون باید بخش دولتی باشد و مشکلات جدی وجود دارد.
 پس شما زیرساخت‌هایی که تا الان انجام شده را سودمند نمی‌دانید؟
  کامل نمی‌دانم. نه این که سودمند ندانم،  در حد متعارف خودش سودمند است. در حدی که سرمایه‌گذاری کردیم می‌توانیم بهره‌گیری کنیم اما ایجاد زیرساخت‌ها طبعاً باید انگیزه‌های لازم برای سرمایه‌گذار هم از راه جلوگیری از فساد و رانت خواری باید شکل بگیرد. حرف و حدیث‌های زیادی در مورد چگونگی واگذاری این عرصه‌ها به سرمایه گذاران وجود دارد و احتمال سوء استفاده و فساد هم در این موارد از مدیریت‌های گذشته تا کنون هست.
 برای همین آمار و اطلاعات شفاف ارائه نمی‌کنند؟
 بله، این کار دستگاه‌های نظارتی مثل سازمان بازرسی و مراکز دیگر مثل شورای عالی مناطق آزاد و دبیرخانه شورا‌ی عالی است که بررسی کنند و جلوی منفذهای فساد را بگیرند.
گمان می کنید تا الان هم فساد داشته؟
 حتما داشته، همانطور که گفتم در واگذاری این عرصه‌ها معلوم نیست به چه صورت واگذار شده، چرا به یک مجموعه خاص واگذار شده و به فلان فرد واگذار نشده؟ روی واگذاری بسیار سخن‌ها و حرف‌های زیادی وجود دارد که رد و تایید آن مستلزم بررسی دقیق دستگاه‌های نظارتی قوه قضاییه، سازمان بازرسی و حتی دیوان عدالت اداری و این مراکز است.
  الان اینکه آمار دقیق و شفاف نداریم به خاطر همین موارد هست؟ آیا به افراد خاصی وصل می‌شود؟
 هرجا شفافیت نباشد و هر جا کسی از محاسبه باک داشته باشد حتما مشکل است. آن را که پاک است از محاسبه چه باک است؟ آن کسی که حرکت و فعالیتش درست است از روشنی و شفافیت هراسی نخواهد داشت.

حرف‌هایی که در ابتدای مصاحبه گفتید، اهداف و انگیزه‌هایی که در منطقۀ حراست شدۀ گمرکی داشتید آیا در منطقه آزاد انزلی به آن رسیده اید؟
رسیدن به اهداف نسبی است. همانطور که گفتم هیچ کدام از مناطق آزاد تجاری و صنعتی ما به اهداف اولیه و تعریف شدۀ مشخص خودش دست پیدا نکرده، یک بخشی از آن در حد ۵ تا ۲۰ درصد ممکن است پیدا کرده باشد.
 الان برای منطقۀ آزاد چند درصد بوده؟
 نمی‌توانم ارزیابی کنم چون به عوامل متعددی بستگی دارد. تجارت با کشورهای حاشیۀ خزر با چه وسیله‌ای انجام شود؟ اینها همه متصل به هم هستند. با همین شرایط یک تعدادی اشتغال ایجاد کرده است.
 به نظر شما این اشتغال دائمی خواهد بود؟
 بله می‌تواند توسعه پیدا کند، شما همان نمایشگاه را هم ببینید بودنش اشکالی ندارد.
گفته می‌شود الان تمام هم و غمش را گذاشته بر روی درآمدی که از راه ورودی پارکینگ دریافت می‌کند.
 اصلا. مگر ورودی پارکینگ در روز و ماهانه چقدر است؟  اصلا جوابگوی یک روز هزینه های منطقه نیست. شما می‌دانید بودجه سالیانه‌شان چقدر است؟ هزار برابر این مقدار است.
 همین هم شفافیت ندارد.
 ورودی که دریافت می‌کنند پول ۵ نفری هم که آنجا کار می‌کنند نمی‌شود. هر نیروی کاری که آنجا کار کند ماهی ۱۰ میلیون هزینه‌اش است. اگر حداقل ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر رسمی کار کنند فقط ماهیانه ۵ میلیارد تومان حقوق است. اگر ظرفیت پارکینگ ۱۰۰۰ خودرو باشد نفری ۱۵۰۰۰ هزار تومان روزی یک میلیون و نیم می‌شود. این اصلا رقمی نیست، این‌ها حتی پول جمع کردن آشغال در آن منطقه نمی‌شود. آن‌ها از راه فروش زمین پول به دست می‌آورند. ۲۵۰۰ هکتار در اختیار دارند، یعنی ۲۵ میلیون مترمکعب زمین در اختیار دارند. الان حداقل هر متری دو میلیون تومان است، ببینید چقدر رقم زیاد است. اینها دست گرمی است برای اینکه بگویند آنجا یک فعالیتی هست، اصلاً پول در بین این‌ها نیست. ممکن است برای کسی که آنجا کار می‌کند پول قابل توجهی باشد ولی برای سازمان پولی نیست. وقتی پارکینگ را ساختند که ماشین‌ها جمع شود، آسفالت و گلکاری و نگهداری از آن می‌دانید چه هزینه‌ای دارد؟
 الان از لحاظ زیرساختی کمبودی که وجود دارد تا آنجا را به اقتصاد دریا محور نزدیک کند چیست؟
 باید امکانات بندری را به طور جدی درست کند. امکانات ارتباطی و دیجیتالی را باید سامان بدهد و به روز کند که از راه تجارت الکترونیک با دنیا ارتباط برقرار کند. طبعاً امکانات سردخانه‌ای و انباری و در نهایت پس کرانه که راه آهن و راه است را باید سامان بدهد.
خاطره ای از تشکیل منطقه و موانعی که بوده هم دارید؟
روزی که آقای ‌هاشمی رفسنجانی روی عرشه کشتی میرزا کوچک خان قرار شد آقای مهندس الویری نقشۀ مصوبه را به آقای ‌هاشمی رفسنجانی ارائه بدهد و ایشان در ورزشگاه انزلی اعلام کند. آقای مهندس الویری دبیر شورای عالی مناطق آزاد بود نقشه را به آقای ‌هاشمی رفسنجانی نشان داد. من و آقای مهندس طاهایی هم بودیم. آقای ‌هاشمی رفسنجانی رو کرد به آقای الویری و گفت حالا چه اشکالی دارد همۀ انزلی را آزاد کنیم؟ آقای الویری گفت:«عملاً این کار غیرممکن است برای اینکه مردم دچار مشکل می‌شوند، ما می‌خواهیم یک عرصه‌ای باشد که مردم خارج از تشریفات گمرکی کالا وارد کنند و متروکه نشود و به این تعبیر است که گفتیم اینجا تصویب شده.» آقای ‌هاشمی هم همین را پذیرفت و به ورزشگاه و پشت تریبون رفت. یک عده هم شعار می دادند  هاشمی هاشمی بندر آزاد کن و ایشان گفتند:« از همین لحظه همه آزادند، بندر انزلی آزاد شد هر کسی هر کالایی می‌خواهد بیاورد و هر کالایی که می‌خواهد ببرد و با شکل عوام پسندانه‌ای مساله را برگزار کرد».
برای همین مردم انزلی می‌گفتند منطقه آزاد تا به حال سودی برای آنها نداشته؟
بله، من اعتقاد دارم ایجاد منطقه آزاد انزلی نه تنها به توسعۀ انزلی کمک نکرد، بلکه عملاً باعث متروکه شدن بخش‌هایی از بخش توسعه در انزلی هم شده و مدیریت‌های فعلی باید برای جبران این موضوع طوری منافع منطقه آزاد را با منافع خود انزلی همسو کنند. حتی در مجموعه کارمندان و یا کارکنان منطقه آزاد انزلی کمترین سهم را مردم انزلی دارند و مناطق دیگر شرق و جنوب گیلان و خارج از استان بخش عمده‌ای را توانستند نصیب برند. این مسئلۀ مهمی است و به هر حال ما منطقۀ آزاد را به عنوان منطقه آزاد انزلی می‌شناسیم و نباید لطمه بزند بلکه باید به توسعه انزلی کمک کند که تا کنون نکرده است.