گروه دريامحور- اميدمتين- قبل از شروع مطلب اصلي اشاره به سه نكته را لازم مي‌دانم: اول: «آبراهه شمال- جنوب» ابرپروژه‌اي است كه از ايده «سردار سازندگي مرحوم هاشمي رفسنجاني» به جاي مانده‌است. البته قدمت اين ايده به ديرباز برمي‌گردد و بارها مطرح شده‌ است؛ اما در دوره رياست جمهوري هاشمي رفسنجاني مطرح شد و جان گرفت و البته با رفتن او دوباره جان داد و اين روزها دوباره زمزمه جان گرفتن آبراه شمال جنوب، به گوش مي‌رسد كه جاي خوشحالي است. 
دوم: مهندس علي پاك‌نژاد از قلندراني بوده است كه از همان ابتدا در فرايند مطالعاتي اين ابرپروژه قرار داشته است و همچنان در اين مسير پايمردي كرده است. شنيده‌ها حاكي است 130نفر از برجستگان و شايستگان فن در فرآيند مطالعات اوليه قرار داشته‌اند كه پاك‌نژاد يكي از سرآمدان اين مطالعه بوده است. 
سوم: «آبراهه شمال-جنوب» از نظرگاه علمي، فني، اقتصادي و حتا فرهنگي حائز اهميت راهبردي است و مي‌تواند جغرافيا، فرهنگ و اقتصاد نويني براي ايران به همراه داشته باشد؛ از اين رو براي ما به عنوان رسانه دريايي كشور اهميت بسيار دارد. انتشار گفت و گوي اختصاصي با علي پاك نژاد در همين راستاست. با سپاس فراوان از اين فرهيخته با اخلاق، حرفه‌اي و صميمي كه متعهدانه و مسئولانه براي اين گفت‌وگو وقت گذاشت و با دانش و تسلط به سوال‌ها را پاسخ دادند، سخنان اين دانشمند فني-مهندسي را مي‌خوانيم با اين اميد كه آب در آبراهه شمال جنوب جاري شود؛ ضمن اين كه از تبريك ايشان به مناسبت «انتخاب روزنامه اقتصاد سرآمد به عنوان روزنامه نمونه دريايي كشور» سپاسگزاريم:

اقتصادسرآمد: براي شروع بفرماييد اصل ايده آبراهه شمال-جنوب از كجاست و چگونه و چه كساني به حفر كانال در طول جغرافياي ايران و اتصال سرزميني خليج فارس به درياي خزر اشاره كرده و در باره آن انديشيده و سخن گفته‌اند؟ به طور كلي، ايده از كجاست؟
مهندس علي پاك‌نژاد: خیلی‌ها ایده حفر کانال کشتیرانی در طول ایران را به  پطرکبیر -تزار روس- نسبت می‌دهند بعضی هم می گویند این ایده به وسيله نیکلای دوم مطرح شده است، اما اگر منظورتان کانالی است که به آبراه خلیج فارس – دریای خزر معروف شد، آن گونه که آقای مهندس شریفیان نقل می‌کردند در سفری که مرحوم هاشمی و آقای فروزش -وزیر وقت جهاد سازندگی- از خوزستان داشتند، وقتی هواپیما از بالای کارون عبور می‌کرده است آقای هاشمی این ایده را با آقای فروزش مطرح کرده‌اند و گفته‌اند که خوب است این ایده، مطالعه و بررسی فنی شود که آیا اصولاً امکان‌پذیر هست یا نه. 
به یاد دارم در خطبه های یکی از نمازهای جمعه، ایشان این ایده را به طور رسمي مطرح کرد و از اثرات سیاسی و اقتصادی آن با نمازگزاران سخن گفت. 
جرقه مطالعات  «امکانپذیری  مقدماتی» در همان سفر زده شد و در سال 1375 منجر به شروع مطالعات گردید. این مطالعات حدود یک سال به طول انجامید و خروجی آن در ده مجلد تقدیم ریاست جمهوری گردید. خلاصه مطالعات این بود که «احداث آبراه کشتیرانی به لحاظ فنی و مهندسی امکانپذیر است.» 

اقتصادسرآمد: آيا شده است كه اصل ايده زير سؤال برود؟ ممكن است مطالعات امكان‌پذيري از نظر فني و مهندسي ترديد‌هايي در باره جزئيات وارد كند؛ اما آيا اصل و اساس ايده بر جاي مانده است و مي‌ماند؟
مهندس علي پاك‌نژاد: در زمان ارائه مطالعات امکانپذیری در سال 1376 تاکنون پرسش‌هایی که از سوی کارشناسان متعدد داخلی و خارجی مطرح گردیده است، اصل طرح را زیر سؤال نمی‌برد؛ بلکه عمدتاً پیرامون چگونگی مقابله با چالش‌هایی است که برای احداث چنین مگا پروژه‌ای با آن روبرو خواهید شد و البته همه این‌ها پاسخ‌های فنی دارد، چالش‌هایی از قبیل چالش تبخیر آب کانال در مسیر 2000 کیلومتری آن، یا چگونگی جلوگیری از نشت آب به درون اراضی اطراف کانال و ایجاد مشکلات زیست محیطی ناشی از آن. 
البته همه سوالات فنی نیستند، برخی کارشناسان نظامی خطر تقسیم کشور به دو بازه شرقی – غربی و تهدیدهای امنیتی ناشی از احداث احتمالی چنین آبراهی را مطرح می‌کردند و مسایلی از قبیل احتمال اختلال در تامین مرزهای شرقی کشور یا چالش اصلی اقتصادی و نحوه تامین مالی چنین پروژه عظیمی در شرایطی که درآمدهای دولت رو به نقصان است، همواره به‌عنوان یک پرسش بزرگ مطرح بوده است. پاسخ بسیاری از پرسش‌ها در مجلدات دهگانه «مطالعات امکان‌پذیری مقدماتی» موجود است و در سنوات اخیر گزارش‌های شفاف‌سازی دیگری از سوی تیم مطالعاتی پروژه که دوباره در «مؤسسه آبراه شمال جنوب پارس» گرد هم آمده‌اند، منتشر شده است. 

اقتصادسرآمد: مشابه اين ايده- كه البته هنوز به طرح هم تبديل نشده است- در دنياي واقعي اتفاق افتاده است؟ آيا اين ايده منحصر به ايران است و در بين ايده و طرح دست و پا مي‌زند يا در جهان واقعي شكل گرفته و به اجرا در آمده است؟ آيا ايده آبراهه شمال جنوب يك روياست يا با فناوري امروزين قابل اجراست؟
مهندس علي پاك‌نژاد: پروژه‌های مشابه آبراه در دنیا وجود دارد. به‌عنوان مثال «کانال سوئز» فعلی به طول 193 کیلومتر در مسیر کانالی تاریخی احداث شده که «داریوش هخامنشی» بین دریای سرخ و دریای مدیترانه حفر کرد. یا کانال معروف «پاناما» به طول 82 کیلومتر که 108 سال پیش ساخته شد و دو اقیانوس آرام و اطلس را به هم متصل كرده است. 
در چین کانالی به نام «جینگ هانگ» وجود دارد که با طول 1776 کیلومتر، طولانی‌ترین آبراه مصنوعی جهان و به‌عنوان میراث فرهنگی چین قلمداد می‌شود. 
به هر حال پروژه‌های آبراه کشتیرانی طبیعی و مصنوعی بسیاری در جهان وجود دارند که در گزارش مطالعات اوليه، فهرست شده‌اند. 

اقتصادسرآمد: به روشني بفرماييدكه شما – و البته گروه مهندسي آبراه شمال جنوب پارس- مطالعات اوليه را كافي دانسته و خواستار اجراي سريع آن است؟ منظورم اين است كه دفاع شما از اصل ايده است يا اجراي ايده؟
مهندس علي پاك‌نژاد: ما دفاع خاصی از اجرایی بودن طرح نداریم، ما می‌گوئیم مطالعات قبلی اثبات کرده که این ایده به لحاظ فنی و مهندسی عملی و قابل اجرا است؛ اما از لحاظ اقتصادی بررسی خاصی صورت نگرفته است. از اين رو، پیشنهاد ما، ادامه مطالعات امکان‌پذیری به‌منظور حصول اطمینان از اقتصادی و به صرفه‌‌بودن طرح می‌باشد. خروجی مطالعات امکان‌پذیری نهایی مشخص خواهد کرد که این ایده اجرایی و مقرون به صرفه است یا این‌که طرحی غیراقتصادی که طبعاً در صورت غيراقتصادي بودن، بایگانی خواهد شد. 

اقتصادسرآمد: كليات امر نشان مي‌دهد كه اجراي اين ايده با مطالعات دقيق و فني، مي‌تواند به نفع كشور باشد؛ اما كسي شهامت تعيين تكليف ندارد. به هر حال يا خوب است يا بد و اين طبق گفته‌هاي شما و ديگر كارشناسان و بر اساس قواعد علم وفن «طراحي پروژه» قابل تشخيص است، بايد اين ابر پروژه تعيين تكليف شود. چرا تصميم گيري در  اين باره چندين سال به تعويق افتاده است؟
مهندس علي پاك‌نژاد: به‌نطر من، مهم‌ترین دلیل تعویق این پروژه فقدان عزم و اراده است. پروژه‌‌های بزرگ، مردان سترگ طلب می‌کنند، دولت‌های پس از مرحوم آقای هاشمی با این طرح بسیار سطحی و گذرا برخورد کرده‌اند و هیچ‌گاه نخواسته‌‌اند که بودجه‌ای برای مطالعات تکمیلی این طرح هزینه کنند و بالطبع بخش خصوصی به تنهايي و بدون حمايت دولت، توان انجام چنین کاری را نداشته است. 

اقتصادسرآمد: تصميم‌ساز شماييد. يعني متخصصان و دانشمندان فني و مهندسي و ديگراني كه در باره طرح سخن مي‌گويند و راه و چاه را نشان مي‌دهند؛ اما تصميم گير يا تصميم گيران چه كس يا كساني هستند يا بايد باشند؟
مهندس علي پاك‌نژاد: از آنجا که پروژه احداث آبراه 2100 کیلومتری از دریای عمان تا دریای خزر با برآورد اولیه‌ای بالغ بر 14 میلیارد دلار، یک پروژه عادی و معمولی محسوب نمی‌شود و بودجه آن در سطح هیچ‌یک از وزرات‌خانه‌های کشور نيست؛ بنابراين، تصمیم‌گیری برای این پروژه در سطح یک وزارت‌خانه خاص نیست و مطالعات قبلی هم که در سال 1375 انجام شد، به وسيله مجری مستقل زیر نظر ریاست جمهوری انجام شد. 
نقش مجلس البته بسیار مهم است. تصویب بودجه مطالعاتی در قانون بودجه سال آتی کمک شایان توجهی به ادامه حیات این طرح و تعیین تکلیف آن خواهد نمود، ولی نهایتاً تصمیم‌گیر برای ادامه مطالعات و احیاناً  اجرای چنین طرحی را قوه مجریه و دولت محترم خواهند گرفت. 

اقتصادسرآمد: اگر بخواهيم در نظرگاه اجرايي، چند برجستگي خاص و ويژگي‌هاي مهم در اجراي اين ابرپروژه به عنوان مزيت مطلق مورد توجه قرار دهيد، آن موارد چه خواهند بود؟
مهندس علي پاك‌نژاد: اجرای چنین طرحی نسبت به سایر مگا پروژه‌هایی که در کشورمان اجرا شده –براي مثال، نسبت به طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی در عسلویه- کم‌ترین وابستگی را به تکنولوژی خارجی دارد. بخش عمده این پروژه در حدود 55% آن عملیات خاکی و حفر ترانشه و خاکریزی است که با امکانات داخلی و توان پیمانکاران داخلی کاملاً قابل انجام است و حتی نیروی کار با تخصص بالا نیاز ندارد. 
از سوی دیگر این پروژه نسبت به سایر پروژه‌های بزرگ کشور کم‌ترین ارزبری را دارد و تخمین‌ زده می‌شود تنها 15 درصد ارزبری داشته باشد. تامین مالی این طرح عظیم در نگاه اول می‌تواند شک برانگیز باشد اما با توجه به زمان‌بندی 10 تا 15 ساله اجرای آن و سرشکن کردن بودجه در طول زمان، تامین سالیانه یک میلیارد حتی از منابع داخلی امکان‌پذیر است، اگرچه پیش‌بینی می‌شود با توجه به اثرات انکارناپذیر وجود آبراه در اقتصاد حمل و نقل کشورهای حوزه CIS و روسیه، جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای این پروژه محتمل باشد. 

اقتصادسرآمد: تشكيك قانوني مي‌آورند كه اتصال درياي خزر به عنوان يك درياچه بسته كه چند صاحب دارد وكشورهاي مختلف در آن سهم و در مديريت آن دخيل هستند، به درياي عمان يا خليج فارس، غيرقانوني مي‌تواند باشد و كشورهاي حوزه خزر اجازه اين كار را ندهند. مطالعه در اين باره چه مي‌گويد؟
مهندس علي پاك‌نژاد: درمطالعات امکان‌پذیري مقدماتی، 6 كارگروه تخصصی ابعاد مختلف اجرای آبراه کشتیرانی را بررسی کرده‌اند که یکی از آن ها کمیته حقوقی بوده و ابعاد حقوقی اتصال دو دریا را بررسی نمود. براساس مطالعات حقوق بین‌الملل، آبراه کشتیرانی خلیج فارس – دریای خزر یک آبراه داخلی محسوب می‌شود که تابع حاکمیت و قوانین جمهوری اسلامی خواهد بود. 

اقتصادسرآمد: هم‌تراز با ايده «آبراهه شمال-جنوب» ايده ديگري تحت عنوان «ايرانرود» شنيده مي‌شود. داستان ايرانرود چيست؟ آيا آبراهه شمال-جنوب همان ايرانرود است؟
مهندس علي پاك‌نژاد: ایرانرود ایده‌ای بود که به وسيله فردی به نام آقای دکتر بدیع الزمانی دردهه 70 مطرح شد. ایده ایرانرود اگرچه قرابت اسمی با آبراه شمال - جنوب دارد؛ لیکن تفاوت ماهوی با ایده آبراه دارد. در ایده پیشنهادی ایشان کشتی‌هايی با ظرفیت 100هزار تن، کانال به عمق 30متر و تراشه‌هایی به ارتفاع 500 متر پیش بینی شده بود که به‌نظر ما خیلی «ژول ورنی» و غیرمهندسی است.

اقتصادسرآمد: گزارش‌هاي مراكز پژوهش در اين باره بسيار متناقض هستند. مركز پژوهش‌هاي مجلس مي‌گويد مي‌شود و مركز پژوهش‌هاي سازمان برنامه و بودجه مي‌گويد نمي‌شود! نظر شما در اين باره چيست؟
مهندس علي پاك‌نژاد: مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که در آبان 1384 منتشر کرد، طرح آبراه را در مقایسه با سایر ایده‌هایی که برای انتقال آب به فلات مرکزی ارائه شده‌اند، علمی‌ترین و کارشناسی‌ترین طرح عنوان کرده و از ادامه انجام مطالعات به‌منظور حصول اطیمنان از امکان‌پذیری آن حمایت کرده بود. ناگفته نماند در گزارش دیگری که در شهریور 1401 توسط کارشناسان همان مرکز منتشر گردیده ابهاماتی در مورد مسایل زیست‌محیطی، و تامین آب و محدودیت ظرفیت شناورهای این پروژه مطرح نمودند که البته پاسخ ایشان طی گزارشی به وسيله «مؤسسه آبراه شمال جنوب پارس» داده شده است. 
       اما مخالفت مرکز پژوهش‌های سازمان برنامه و بودجه، آن‌قدری که بنده اطلاع دارم معطوف به تامین آب است. یعنی کارشناسان سازمان برنامه می‌گویند اگرچه در مطالعات سال 1375 تامین آب آبراه از مازاد منابع آب‌های سطحی حوزه‌های آبریز مسیر آبراه پیش‌‌بینی شده بود؛ ولی در حال حاضر چنین منابعی وجود ندارد و این منابع در این مدت بیست و پنج سالی که از ارائه طرح گذشته است به تامین آب شهرهای اطراف آبراه تخصیص داده شده‌اند. ضمن تایید استدلال کارشناسان سازمان برنامه و بودجه باید گفت که امکان تامین آب از سایر منابع تجدید شونده در مطالعات سال 75 بررسی نشده بود که اینک با پیشرفت تکنولوژی‌های «آب شیرین‌کن» امکان‌پذیر هستند؛ بنابراين، چالش‌ تامین آب از نظر ما حل‌شدنی است.