بررسی عناصر معماری بناها در بافت قدیم بندر کنگ

طیبه حسین آخوندی معمار-  بندر کنگ یکی از بنادر تاریخی کشور محسوب می‌شود. این بندر در حاشیه ساحلی خلیج فارس و یکی از شهرهای شهرستان بندرلنگه میباشد. بافت تاریخی و قدیمی بندر کنگ همانند دیگر شهر های طبیعی تاریخی ایران دارای ساختار پیوسته منسجم و هماهنگ است. 
استفاده از مصالح موجود در منطقه 
استفاده از رنگ های روشن 
وجود کرسی چینی به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت به خانه، معمولاً تا ارتفاع یک متر 
وجود حیاط مرکزی به طوری که کف حیاط پایین تر از کف خانه می باشد 
استفاده از فضای سبز به صورت باغچه در حیاط مرکزی 
استفاده از ضخامت دیوارها به منظور جلوگیری از نفوذ حرارت و گرما به داخل بنا 
استفاده از پنجره ها و روزنهای در مقابل هم برای ایجاد کوران 
قابلیت گسترش پالن  
جهت گیری و نحوه استقرار بنا به طوری که از حداقل تابش و حداکثر کوران و تهویه طبیعی استفاده گردد 
وسعت پالن (به دلیل بالا بودن بعد خانوار و وجود خانوارهای گسترده و همچنین پایین بودنهای زمین در گذشته) 
وجود بادگیر به صورت عنصری چشمگیر هم از نظر بصری و هم تهویه طبیعی 
ورودی های تعریف شده و با رعایت حریم خصوصی و محرمیت
عناصر تشکیل دهنده مسکن
 اتاق: اتاق ها در پیرامون حیاط را گرفتند و به وسیله ایوان مسقف (ساباط) به هم متصل شدهاند، ارتفاع اتاقها بلند است و گاه به ۵ متر هم می رسد. 
ایوان (ساباط): فضای سرپوشیده نیمه باز نسبتاً عریض در مدخل ورودی و پیرامون حیاط مرکزی که دارای نقشی چندگانه است. از جمله: محل فعالیت های روزانه، بازی کودکان، استراحتگاه، نشیمن، این فضا از تابش مستقیم آفتاب محافظت شده و از نسیم دریا بهره می‌جوید. 
حیاط مرکزی: فضای باز مرکزی که معمولاً کمتر از یک متر از سطح ایوان و اتاقها پایینتر است و این امر موجب جلوگیری از نفوذ باران های شدید و نامنظم منطقه به داخل ایوان ها و اتاق ها میگردد. همچنین عبور هوا از لابهلای درختان و فضای سبز موجود در حیاط که همسایه مطبوعی را ایجاد میکند نسیم خنک را به داخل فضای مسکونی هدایت می کند. 
بهار خواب: وجود بهار خواب در طبقه دوم باعث شده تا نسیم دریا، ضمن عبور از مشبک های چوبی فضای خنک مناسبی را به منظور استراحت تابستانی (امروزه به محل استراحت زمستانی تبدیل شده) فراهم آورد. 
بام: بام در گذشته در فصل تابستان به هنگام تا شب معمولاً فضایی جهت استراحت که مورد استفاده ساکنین قرار می گرفته است اما امروزه کارکرد آن در فصل زمستان میباشد. 
جانپناه بام: جانپناه هایی که بر روی بام بناهای بافت قدیم دیده می شوند، عبارتند از: مشبکی، دوجداره، ساده (یک جداره) و چوبی. از جانپناه های مشبک غالباً برای ایوان مساجد و گاه برای بام ساختمان های مسکونی استفاده می شده است. 
نوع مواد و مصالح به کار رفته در ساخت این قبیل دستانداز ها معمولا از نوعی گچ مخصوص محلی که بسیار محکم (ساروج) به همراه موی اسب که نقش کاوه را در گل و آرماتور در بتن را بازی می‌کند. آنچه جانپناه بناهای این بافت با ارزش را از یکدیگر جانپناه ها متمایز می کند، جانپناه دوجداره که در گویش محلی به آن ستار گفته می‌شود، این عنصر در بناها چندین نقش عملکردی را ایفا می‌کند، ستاره‌ها (جانپناه های دوجداره) علاوه بر نقش ایمنی در دست انداز بام، به تحلیل لحاظ تهویه مطبوع در پشت بام و ایجاد کوران به منظور فراهم نمودن سطح آسایش در هنگامی که ساکنین از پشت بام برای استراحت استفاده می‌نمودند به جهت عبور  نسیم خنک با شکست باد از جداره خارجی و عبور از منفذ بین دو جداره و هدایت در ارتفاع مورد نیاز ساکنین، نقش تهویهی طبیعی را نیز به خوبی ایفا نموده است. این عنصر مهم به لحاظ بصری با ایجاد ریتمی موزون و هماهنگ در جدارههای معابر و کیفیت زیبایی و بصری بافت شهری نیز تاثیر بسزایی دارد.
ورودی: مدخل سرپوشیده ورودی در برخی اماکن برای جلوگیری از تابش مستقیم نور آفتاب و به اندازه تقریباً سه متر سایبانی در فضای داخل ایجاد می کند و در برخی از بناها به صورت فضایی هشتی و نیمه باز میباشد و در جهت رعایت حریم خصوصی و محرمت دره بیشترین بناها مشاهده می‌شود. 
سرویس بهداشتی: حمام، دستشویی و توالت که معمولاً بر خلاف مساجد حسینیه ها در داخل بنا ساخته شده می شود نه در خارج آن. 
فضای نگهداری دام (طویله): این فضا در برخی واحدهای مسکونی مشاهده می گردد که با بخش زیست افراد و خانواده در ارتباط نمی باش. 
پارکینگ: به نظرت مشاهده می شود که برخی اماکن دارای پارکینگ باشد. این فضا در صورت وجود، معمولا  خارج از بنا و در کوچه ایجاد و فضایی است سرپوشیده با مصالح سبک همانند حصیر و نی.
مواد و مصالح
 بیشتر ساختمانهای قدیم از سنگ ساخته شده است. سطح بام ها و دیوارها از کاهگل اندود شده است که با وجود ساختار سنگی بناها، رنگ آنها کاهگلی و خاکی به نظر می رسد. عملیات ساختمانی با مصالح آجر چندان متداول نبوده زیرا آجر در مقابل رطوبت و گرما مقاومت کمتری دارد. 
پوشش سقف 
سقف از تیر چوبی پوشیده شده است. روی تیرها که به فاصله ۵۰ سانتی متر از هم قرار دارند از فیبر یا حصیر استفاده می شده است. این پوشش به دلیل مقاومت در برابر رطوبت و گرما رایج ترین نوع پوشش سقف می باشد.
پنجره و روزن: پنجره ها اکثراً در جهت جریان دائمی هوا و حداکثر بهره گیری از نسیم دریا قرار گرفتهاند در دو جبهه مخالف هم، موجب  به جریان افتادن بیشتر هوا و ایجاد کوران می شود و بدین طریق و تهویه طبیعی به بهترین شکل انجام می پذیرد. استفاده از درب و پنجره های رو به باد و پشت به باد و به منظور بهترین و مطلوب ترین حالت تهویه طبیعی و رسیدن به حداکثر ایجاد کوران و جریان یافتن بیشتر هوا.
 کیفیت مسکن
 خانه های بافت قدیم کنگ، اغلب مرمتی و یا در انتظار مرمت هستند. این خانه ها با وجود قدمت بالای آنها از اسکلت محکمی برخوردارند و دارای حیات می باشند. اغلب از سه طرف خانه ها به اتاق های تابستانی و زمستانی اختصاص داده شده اند. بادگیر در اغلب خانه ها نسیم ملایم دریا را به داخل ساختمان هدایت می‌کند و در گذشته سطح آسایش در حد مطلوب برای ساکنین آن بوده است و امروزه با وجود تکنولوژی ها و وسایل و تجهیزات سرمایشی گاها در هنگام نبود برق و یا صرفه جویی در مصرف انرژی ها از فضاهایی که نسیم بادگیر به درون آنها هدایت می‌شود، استفاده می‌کنند.
بررسی عناصر معماری بناها در بافت قدیم بندر کنگ
ارسال دیدگاه
اخبار روز
ضمیمه