تهدید حیات ماهیان خزر در سایه نبود سیستم‌های نظارتی 
گروه شیلات -فاطمه کریمی - کارشناسان می‌گویند که مدت‌هاست دیگر شرایط رودخانه‌ها برای تولید مثل ماهیان اقتصادی خزر مطلوب نیست. این در حالی است که  ۸۰ درصد گونه‌های ماهیان وابسته به رودخانه‌ها هستند. بررسی‌ها اما نشان می‌دهد که رودهای حوزه خزر با تخریب جدی به ویژه از سوی انسان مواجه هستند. به اعتقاد کارشناسان اگر رودخانه‌های حوزه خزر حفظ شوند، علاوه بر تنوع یافتن ماهیان، به گردش مواد دریا و اکوسیستم آن کمک شایانی می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد که ماهیان ساکن در دریای خزر این روزها در خطر انقراض قرار دارند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، دریای خزر بیش از ۸۵۰ گونه جانوری - دریایی، ۱۳۰ نوع ماهی در ۱۹ حوضه آبخیز دارد که دست کم ۱۰۰ گونه از ماهیان دریا در جنوب خزر و در حوزه دریایی ایران هستند. خزر زیستگاه بزرگترین ماهیان استخوانی جهان و غذای گران قیمت دنیا (خاویار) است و از سوی دیگر خاستگاه بزرگ و مهمی برای تحقیقات و مطالعات علمی محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مقطعی کاهش آب خزر به دلیل تامین مناسب به کندی صورت می‌گرفت، اما امروز به دلایلی از قبیل کاهش آب‌دهی و افزایش دما روند افزایشی دارد. از طرف دیگر آلودگی فزاینده و ضرورت آموزش هرچه بیشتر ساحل‌نشینان در تمام پهنه خزر، استفاده از همه ظرفیت‌های دریا با رعایت ملاحظات زیست محیطی، ضرورت توجه بیش از پیش در حفظ تالاب ها احساس می‌شود.

جایگاه و اهمیت ذخایر ژنتیکی و زیستی
کارشناسان معتقدند که ذخایر ژنتیکی و زیستی همواره از مهمترین ثروت کشورها هستند که در ارتباط مستقیم با امنیت زیستی، غذایی و سلامت جامعه قرار دارند. سازمان شیلات ایران براساس قوانین بالادستی مانند قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی، اداره‌کل بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان را برای انجام آن ایجاد کرده است. ابتدای سال جاری بود که کرمی‌راد، مدیرکل دفتر بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان سازمان شیلات کشور از در خطر انقراض بودن پنج گونه ماهی خاویاری در دریای خزر با توجه به شرایط حاکم بر این دریا خبر داد. 
سازمان شیلات در کنار رعایت ممنوعیت صید، تکثیر و رهاسازی را در دستور کار قرار داد و هم‌زمان برنامه مولدسازی و ایجاد بانک ژن گونه‌های ماهیان در خطر انقراض را در دست اجرا دارد. پیش از این اعلام شده بود که بازسازی ذخایر ژنتیکی آبزیان را برنامه حاکمیتی است که با دو هدف حفظ ذخایر و پایداری صید و جامعه صیادی به دنبال عملیاتی کردن است است. در استان‌های شمالی کشور بیش از ۳۰ سال ذخایر ژنتیکی این گونه‌ها در مراکز نگهداری و سالانه این لاین‌ها با حفظ تنوع زیستی تکرار می‌شود.

تاثیر آلودگی‌ها و خطرات در حیات ماهیان خزر
آبزیان خزر از وضعیت آلودگی‌ها متاثرند اما جز آلودگی‌ها، عوامل دیگری هم بر آن‌ها تاثیرات منفی گذاشته و جمعیت ماهی‌ها را با کاهش مواجه کرده است. بخشی از این عوامل به دلیل‌عدم مدیریت درست در بهره برداری از ماهی‌ها و بخشی دیگر به دلیل تفکر سدسازی است. فشار صید، بر هم خوردن تعادل جمعیتی، حضور گونه‌های مهاجم، تکثیر، آلودگی و کم آب شدن رودها و… ماهیان خزر را با تهدید جدی مواجه کرده است. دریای خزر که چهارمین پروتکل حفاظتی‌اش در آستانه تصویب در مجلس شورای اسلامی است با چند تهدید دست و پنجه نرم می‌کند. گسترش آلودگی ناشی از ورود مواد نفتی و فاضلاب و سموم کشاورزی، تغییرات اقلیمی، کاهش تراز آب و تهدیدات ویژه آبزیان و ماهی ها تنها بخشی از این خطرات است.
کارشناسان می‌گویند که عدم مدیریت مطلوب در پرورش مصنوعی ماهی ها، فشار صید، تفکر سد سازی، ورود گونه‌های غیربومی و… از جمله عواملی است که منجر به بروز مشکلات برای ماهی‌های خزر شده و جمعیت آن‌ها را تهدید مِی‌کند. از طرف دیگر از جمله مشکلاتی که ماهی‌های خزر را تهدید می‌کند، تکثیر مصنوعی است. در سال‌های اخیر شیلات اعلام کرده بیش از ۲۰۰ هزار تن ماهی در قفس، در دریای خزر پرورش خواهد داد. برای این میزان باید ۲۵۰ میلیون بچه ماهی قزل آلا در دریا ریخته شود. بازمانده غذای این ماهی‌ها و فضولات آن‌ها، به عنوان آلودگی به خزر وارد می‌شوند.
از طرف دیگر ساخت سدهای متعددی که ظرفیت مخازنشان از میزان آب ورودی به خزر بیشتر است هم موجب فشار بر رودخانهای منتهی به این دریاچه شده است. این رودها خشک و کم آب شده و درگیر آلودگی‌های سموم نیز هستند؛ این در حالیست که ۵ گونه خاویاری، آزاد، سفید، کپور دریای خزر، سیاه کولی، شاه کولی، نمونه‌های اصلی ماهیان اقتصادی این دریاچه هستند که برای تولید مثل به آب شیرین و تمیز و جریان دار رودخانه نیاز دارند. اگر شرایط به همین منوال پیش رود، با انقراض خاموش ماهیان اقتصادی و ارزشمند خزر مواجه خواهیم شد.

خطر انقراض ماهیان با نبود سیستم‌های نظارتی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بعد از فروپاشی شوروی به دلیل نبود سیستم های نظارتی بهره برداری بیش از اندازه صورت گرفته و این ماهیان در لیست ماهیان در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند. علاوه بر صید بی رویه، بهره برداری از منابع رودخانه های منتهی به دریای خزر نیز به این معضل اضافه كرده است. این ماهی ها در دوره بلوغ خود در دریا هستند و برای تخم ریزی به بالا دست رودخانه مهاجرت می كنند. بهره برداری از منابع رودخانه باعث كاهش میزان جمعیت این ماهیان شده و تغییر بستر رودخانه به دلیل استفاده از شن و سنگریزه ها و به دلیل اینكه این ماهی ها از كف تغذیه می كنند باعث از بین رفتن ماهی ها شده است.
طی سال‌های گذشته آلودگی های ورودی به دریای خزر افزایش پیدا كرده و در استان های شمالی كشور سطح زیر كشت بسیار بالاست. این موضوع آلودگی ها را افزایش داده و تلفات را در ماهیان زیاد می كند. در چنین شرایطی می‌توان گفت که همكاری مستقیم و بهتری باید بین سیستم های مختلف باشد و سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان شیلات و دستگاه قضایی باید با هم هماهنگ باشند. به اعتقاد کارشناسان سیستم های نظارتی در زمان های خاص برای رودخانه ها بسیار كمك كننده هستند. کارشناسان می گویند که  باید از صید مولدین جلوگیری به عمل آید افزود: از نقاطی كه محل های اصلی تخم ریزی هستند باید به شدت حفاظت شود. بین كشور های حوزه خزر نیز لازم است هماهنگی ایجاد شود تا میزان صید از دریا و ورود آلودگی كمتر شود. امروز موضوع محیط زیست دریای خزر کلیدی و بین المللی است و پایداری خزر برای بقای نسل آینده حیاتی است و باید از این میراث و گنجینه گران بها هرچه بهتر استفاده کرد.
نزدیک به سه سال از تصویب پروتکل ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی دریای خزر با اکثریت آرا در کمیسیون آب و کشاورزی مجلس شورای اسلامی می‌گذرد و حالا مسئولان سازمان حفاظت از محیط زیست ابراز امیدواری کرده اند که در آینده نزدیک این پروتکل در صحن علنی مجلس نیز به تصویب برسد و پس از آن فرآیند عضویت ایران در جمع اعضای این پروتکل قانونی و نهایی شود.