گروه اقتصاددریا - سهیل مرتضوی - ساماندهی و تدوین قوانین با در نظر گرفتن شرایط ویژه و دشواری‌های زندگی مناطق مرزی بویژه مرزهای آبی کشور یکی از موضوعاتی است که سال‌هاست مورد توجه دولت‌های مختلف و نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است. با این حال نبود قوانین جامع با در نظر گرفتن چالش‌ها و مزایای ویژه این مناطق موجب شده که معیشت بخشی از ساکنان استان‌های ساحلی کشور نیز در مواردی با مشکلاتی مواجه شود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، «ایران بویژه در مناطق مرزی به رغم برخورداری از ظرفیت‌ها و منابع فراوان، همچنان با مشکلاتی همچون فقر مواجه است و از سوی دیگر با سوءمدیریت، پدیده‌هایی همچون کولبری، سوخت‌بری و ته‌لنجی را به جای فرصت به تهدید برای کشور تبدیل کرده‌ایم. اگر ما از ظرفیت مرزها به‌درستی استفاده کنیم، بخش قابل توجهی از اثرات تحریم‌ها خنثی خواهد شد.» این جملات بخشی از صحبت های مسعود پزشکیان، رئیس جمهور در دیدار با اعضای فعلی و ادوار انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها بود که شنبه گذشته (8 دی ماه) برگزار شد.
موضوع ساماندهی رویه‌های تجاری در مناطق مرزی (کولبری و ته‌لنجی) از مسائلی است که سال‌های سال مورد توجه دولت‌های مختلف قرار داشته است. مساله معیشت و اقتصاد ساکنان مناطق مرزی یکی از مهمترین چالش‌های دولت‌های مختلف است. در جمهوری اسلامی ایران، پس از پایان جنگ تحمیلی، هر دولتی که بر سر کار آمده، سعی داشته تا نسخه‌ای مختص با رویکردهای اقتصادی دولت خود برای بهبود وضعیت تجارت مرزی کشور تهیه و تدوین کند. همین موضوع موجب شده تا در تمام سال‌های گذشته با وجود برنامه‌های مختلف و تصویب آیین‌نامه و در بعضی موارد، قوانین مربوط به این حوزه‌ها، هنوز هم شاهد ساماندهی قطعی و نهایی این بخش از اقتصاد کشور نباشیم.

تصویب آیین نامه جدید ساماندهی تجارت مرزی
روزهای پایانی آبان ماه گذشته بود که محمدعلی دهقان دهنوی، رئیس سازمان توسعه تجارت در جمع برخی از فعالان اقتصادی حوزه بازرگانی کشور، گفت: آیین نامه جدید برای ساماندهی تجارت مرزی شامل کولبری و ته لنجی تدوین و در هیات دولت تصویب شده است. این آیین نامه توسط سازمان توسط تجارت با همکاری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و سایر دستگاه‌های همکار تهیه شد؛ در کمیسیون اقتصادی دولت در کمیسیون‌های فرعی و اصلی مطرح و تصویب شد و سرانجام به هیئت دولت رسید و آنجا هم مورد تصویب قرار گرفته است؛ البته دو سه مورد ابهام کوچک وجود دارد که پس از رفع این ابهامات، دستور العمل این آیین نامه جدید ابلاغ خواهد شد.
رئیس سازمان توسعه تجارت همچنین اعلام کرد: در ابتدای کار، عوارض یا هیچ محدودیت جدیدی برای فرایندها و رویه‌های کولبری و ته لنجی اعمال نمی‌شود تا یک بار همه این فرایندی‌ها در قالب رسمی قرار بگیرند؛ اما به موازات توسعه اقتصاد مرزنشینان و تلاش برای ایجاد سرمایه‌گذاری و افزایش اشتغال در مرز، محدودیت‌های تدریجی روی این رویه‌ها اعمال می‌شود تا در نهایت به یک جایی برسد که با تجارت رسمی کشور تفاوتی نداشته باشد. این آیین نامه به توسعه تجارت آزاد کشور هم کمک خواهد کرد.

اهمیت اقتصادی ته‌لنجی برای استان‌های ساحلی
گزارش‌های بسیاری طی سال‌های گذشته درباره اهمیت موضوع تجارت ته‌لنجی و موثر بودن آن بر معیشت بسیاری از ساحل نشینان منتشر شده است. همجواری با دریا یکی از موهبت‌های الهی برای مردم استان‌های ساحلی کشور است که به همین دلیل بسیاری از مردم در استان‌ها به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم از طریق مشاغل مرتبط با دریا روزگار می‌گذرانند. واردات کالای همراه ملوان که ته لنجی نیز خوانده می شود، یکی از مهمترین مزایای فعالیت‌های دریایی است که این امکان را می‌دهد که با استفاده از معافیت‌های وارداتی اجناس و اقلام مختلف وارد بازارهای داخلی شود و هم سودی نصیب دریانوردان و تجار شود، هم بازاریان از این طریق کالاهای مورد نیاز خود را تأمین کنند و هم مردم بتوانند کالاها را با قیمت مناسب تری خریداری کنند.
طی سال های اخیر تصویب برخی قوانین و مقررات واردات کالای همراه را با چالش جدی روبرو کرده است و ادامه این روند می تواند معیشت بسیاری از ملوانان، بازاریان و حتی رانندگان را با چالش جدی روبرو کند. از این رو تصویب قانون جامع برای ساماندهی واردات کالای همراه ملوان به عنوان یک مطالبه جدی از طرف مردم و مسئولان استان بوشهر همواره مطرح بوده است؛ قانونی که معیشت ساحل نشینان به خوبی در آن مد نظر قرار گرفته باشد.

بخشنامه‌های مکرر مانع ساماندهی تجارت ته‌لنجی
بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند که بخشنامه‌هایی كه هر از چند گاهی به صورت مكرر از سوی مسئولان مرتبط با صادرات و واردات، مبارزه با قاچاق كالا و گمرك و غیره در مورد كالای همراه ملوان یا همان ته‌لنجی صادر می‌شود، باعث ناامنی شغلی برای دریانوردان و ملوانان و تاثیر منفی بر اقتصاد و معیشت ساکنان استان‌های ساحلی کشور شده است. هرچند مسئولان در دوره های مختلف این بخشنامه ها را برای جلوگیری از برخی افراد فرصت‌طلب كه از نگاه حمایتی دولتمردان از مرزنشینان در قالب ته لنجی سوء استفاده كرده و به قاچاق كالا اقدام می‌كنند، صادر كرده‌اند اما این موضوع اثر بخش نبوده و به جای جلوگیری از قاچاق كالا به ساحل نشینان و دریانوردان فشار وارد شده و آنان را در زندگی با دغدغه‌هایی روبرو كرده است.

ضرورت تفکیک اقتصاد دریا و اقتصاد ساحل
از منظر علمی و تخصصی، تفکیک اقتصاد دریا و اقتصاد ساحل نه تنها به دلیل تفاوت‌های اساسی در نوع منابع و صنایع مرتبط با هر کدام، بلکه به دلیل پیچیدگی‌های مدیریتی، زیست محیطی، و سیاست‌گذاری امری حیاتی است. این دو بخش هرچند با یکدیگر مرتبط اند، اما ساختارها و چالش‌های متفاوتی را در برمی‌گیرند که نیازمند رویکردهای متفاوت در سیاست‌گذاری و مدیریت هستند.
به اعتقاد کارشناسان، اقتصاد ساحل به فعالیت‌های اقتصادی وابسته به مناطق ساحلی اشاره دارد که شامل توسعه بنادر، گردشگری ساحلی، زیرساخت‌های لجستیکی، و مدیریت منابع طبیعی ساحلی است. این بخش به دلیل وابستگی به اکوسیستم‌های ساحلی و جذب گردشگران، دارای چالش‌های مدیریتی متفاوتی است که بر حفاظت از منابع طبیعی و پایداری محیط زیست تمرکز دارد. همچنین توسعه پایدار مناطق ساحلی نیازمند سیاست‌گذاری‌های چندبعدی است که علاوه بر بهره‌برداری اقتصادی، حفاظت از زیستگاه‌های حیاتی و جلوگیری از فرسایش سواحل را تضمین کند.

مزیت‌های ته‌لنجی برای اقتصاد ساحل‌نشینان
سال‌های سال است که ته لنجی به عنوان یک روش مهم و کارآمد برای حمل بار تضمینی به بنادر جنوبی ایران شناخته می‌شود. این روش به دلیل هزینه‌های پایین‌تر، سرعت و دسترسی بالا و انعطاف‌پذیری، محبوبیت زیادی در میان بازرگانان محلی دارد. با این حال، برای بهره‌برداری بهتر از این روش، نیاز به مدیریت صحیح و بهبود قوانین و زیرساخت‌های مرتبط با حمل و نقل دریایی وجود دارد. بار ته لنجی یا همان بار ملوانی به کالاهایی اطلاق می‌شود که توسط لنج‌های کوچک و محلی‌ها به ایران وارد می‌شوند. این بارها عمدتاً خرده‌بارهایی هستند که در حجم‌های کوچک حمل می‌شوند و به‌طور عمده برای مصارف شخصی یا بازارهای محلی به کار می‌روند. این نوع تجارت سنتی در بسیاری از بنادر ایران، به‌ویژه در استان‌های جنوبی مانند بوشهر، هرمزگان و خوزستان، رونق دارد و بخشی از فرهنگ و اقتصاد محلی به شمار می‌رود.
کالاهایی که از طریق ته لنجی حمل می‌شوند، معمولاً شامل خرده بارهایی مانند پوشاک، لوازم خانگی، ابزارآلات، لوازم الکترونیکی و سایر اقلام مصرفی هستند. این کالاها به صورت جزیی و برای استفاده شخصی یا فروش در بازارهای محلی وارد می‌شوند. یکی از مزایای اصلی ته لنجی، هزینه‌های پایین‌تر آن نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل است. همچنین حمل بار ته لنجی به دلیل استفاده از لنج‌ها که قادر به پهلوگیری در بنادر کوچک‌تر هستند، امکان دسترسی سریع‌تر به مناطق محلی و بازارهای کوچک‌تر را فراهم می‌کند. کارشناسان اقتصادی می‌گویند: ته لنجی نقش مهمی در اقتصاد محلی بنادر جنوبی ایران ایفا می‌کند. این روش حمل و نقل باعث ایجاد اشتغال در مناطق ساحلی و تقویت بازارهای محلی می‌شود.