زیست‌کره میانکاله چه اهمیت طبیعی دارد؟
​​​​​​​گروه زیست‌ دریایی- سعیدقلیچی - میانکاله از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب‌شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان‌های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰کیلومتر طول و حداکثر ۱۲کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی-غربی است. تالاب میانکاله از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان وسعت دارد و این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه‌ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰گونه از پرندگان مهاجر زمستان‌گذران و بیش از ۱۰۰گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.
به گزارش «روزنامه سرآمد» ثبت خلیج گرگان در سال۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و «لپو زاغمرز» در استان مازندران به‌عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد. این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست‌‌محیطی است که علاوه‌بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی که حدود ۵۰۰هزار تا یک‌میلیون نفر از جمعیت منطقه تحت تاثیر مستقیم خلیج گرگان هستند، اثرگذاری مستقیم دارد.
تالاب میانکاله با داشتن پناهگاه حیات‌وحش به مساحت حدود ۲۲هزار هکتار در حوزه مازندران و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد، توانست بیش از ۵۰۰گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان نام بگیرد و با این تنوع‌زیستی به‌عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط‌زیست قرار گرفت. این تالاب را البته باید بهشت پرندگان و پرنده‌نگری نام نهاد؛ سی‌وششمین تالاب ثبت‌شده دنیا و نخستین تالاب ثبت‌شده در کنوانسیون تالاب‌های بین‌المللی رامسر و یکی از ۶۵۰ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵میلیون بال میزبانی می‌کند.
هرساله از اواسط شهریور تا اواسط زمستان تالاب و آب‌بندان‌های مازندران میزبان گونه‌های مختلف پرندگان‌ از نقاط سردسیر کشورهای حاشیه دریای خزر است که به امید یافتن مکان گرم و غذا به این مقصد عزم سفر می‌کنند. بنابرآمار اداره حیات‌وحش محیط‌زیست مازندران بیشتر از صدها گونه از پرندگان مهاجر بومی و غیربومی به تالاب‌ها و آبگیرهای این استان کوچ زمستانی دارند. اکوسیستم‌های آبی غنی مازندران به دلیل بهره‌مندی از شرایط مطلوب، هرساله با فرارسیدن فصل سرما زیستگاهی امن و گسترده برای حضور و زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجری است که پس از سپری‌کردن مسافت‌های طولانی در این زیستگاه‌ها فرود آمده‌اند. تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی مازندران یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی این استان هستند که با ظرفیت قابل‌توجه اکوسیستمی در این استان علاوه‌بر اینکه زیبنده جلوه‌های گردشگری به‌شمار می‌روند، با توجه به شرایط مناسب زیست، هرساله با شروع فصل سرما مامنی دلپذیر برای پرندگان مهاجر به‌شمار می‌روند و با آغوشی باز پذیرای جمعیت ده‌ها هزار قطعه‌ای از پرندگان هستند.

خشک شدن 15هزار هکتار از میانکاله
استاندار مازندران گفت: با توجه به خشکی ۱۵هزار هکتاری میانکاله، احیای این تالاب بین‌المللی با قوت در دستور کار است. مهدی یونسی‌رستمی روز جمعه (15فروردین 1404) در بازدید از شبه جزیره میانکاله اظهار کرد: به‌دنبال راه‌حل برای احیای میانکاله و برون‌رفت از مشکلات هستیم. وی افزود: با توجه به تنش‌آبی در شرق مازندران، آب کشاورزی این مناطق از سد گلورد حل شد و باید به سمت رفع مشکلات آب شرب منطقه برویم.
استاندار مازندران با بیان اینکه، با استفاده از توان کارشناسان محیط‌زیست به‌دنبال احیای تالاب هستیم، گفت: امیدواریم کارهایی انجام دهیم تا از خشکی بیشتر تالاب جلوگیری کنیم. وی ادامه داد: در حال حاضر ۱۵هزار هکتار از ۴۵هزار هکتار پهنه‌آبی تالاب میانکاله رو به خشکی رفته که باید برای برون‌رفت آن تلاش کرد. استاندار مازندران گفت: برای برون‌رفت از مشکل خشکی تالاب هم با استفاده از توان نیروهای متخصص باید چاره‌اندیشی شود که در حال بررسی است.

برنامه محیط‌زیست برای احیای میانکاله
احمد لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در این رابطه گفت: یکی از کارهایی که در 6ماهه دوم سال ۱۴۰۳ روی آن وقت گذاشتیم، آغاز اجرای طرح جامع احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان بوده است که حتماً باید این طرح عملیاتی شود.
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست افزود: به دلیل پسروی آب دریای خزر، بر اساس مطالعات و پیش‌بینی‌های محققان، اگر تا چهارسال دیگر اقدام مؤثری برای انتقال آب از دریای خزر انجام ندهیم، خلیج گرگان و تالاب میانکاله را از دست خواهیم داد و ۴۶ تا ۵۲هزار هکتار از این عرصه می‌تواند تبدیل به کانون گردوغبار شود و اثرات ناگواری را به همراه داشته باشد. ما مجدداً این پروژه را در ستاد ملی مطرح و درباره اعتبارات آن صحبت کردیم. الان در مرحله ایجاد یک ردیف اعتباری برای این پروژه هستیم و حتی با پیمانکاران مطرح کشور وارد مذاکره شده‌ایم تا بتوانیم هرچه زودتر طرح را شروع کنیم.
وی افزود: برخی برنامه‌ها نیز در سال گذشته شروع شده و امیدواریم در سال۱۴۰۴ این برنامه‌ها به اتمام برسد که از جمله آن‌ها می‌توان به ارزیابی توان و ظرفیت بارگذاری در پهنه‌های صنعتی سواحل دریای مکران، هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان، راه‌اندازی سامانه پایش مدیریت هوشمند مدیریت دریایی خلیج‌فارس، اجرای بند ت ماده۶ برنامه هفتم پیشرفت شامل بازسازی زیستگاه‌های حساس به‌ویژه زیستگاه‌های آبی دارای گونه‌های در معرض خطر با همکاری دستگاه‌های اجرایی، بررسی نوسانات تراز آب دریای خزر، تدوین و اجرای برنامه جامع پایش، پیشگیری و مقابله با آلودگی دریا و کاهش اثرات تغییر اقلیم در چارچوب برنامه جامع تحقق سیاست‌های توسعه دریامحور، پهنه‌بندی، تهیه نقشه و اطلس آلودگی‌های سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان، نوسازی خطوط لوله و تأسیسات نفتی فرسوده خلیج‌فارس با همکاری وزارت نفت و پیگیری اجرای مصوبات ستاد هماهنگی تالاب‌ها درخصوص تالاب‌های انزلی، گمیشان، میانکاله و زریوار می‌توان اشاره کرد.
لاهیجان‌زاده همچنین درباره آخرین وضعیت دریاها و تالاب‌های کشور از لحاظ آبی و برنامه‌های سال‌جاری برای حفاظت از آن‌ها گفت: وضعیت دریا از مسائلی که در خشکی وجود دارد، بسیار متفاوت است. تالاب‌های دریایی و ساحلی ما هم از تالاب‌هایی که درون‌سرزمینی هستند یا حقابه‌شان وابسته به رهاسازی آب و سدهاست، متفاوت است. یک‌سری از تالاب‌ها در جنوب داریم که جزرومدی هستند و حیات‌شان به وضعیت جزرومدی یا بارش‌هایی که در سواحل اتفاق می‌افتد، وابسته است و بعضاً از طریق رودخانه هم تغذیه می‌شوند. این‌ها مشکلات‌شان به مراتب کمتر از تالاب‌هایی است که در خشکی قرار دارند.
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور در پایان صحبت‌های خود تصریح کرد: دریاچه ارومیه نیز وضعیت مشابهی دارد. استان گیلان بارش خوبی داشته است و تالاب انزلی توانسته آبگیری خوبی داشته باشد، اما تالاب میانکاله که کاملاً به دریای خزر وابسته است و از حوضه آبریز، آب ناچیزی وارد تالاب و خلیج گرگان می‌شود؛ بنابراین با پسروی دریای خزر و کاهش عمق آن، خطر خشک شدن خلیج نیز وجود دارد. بخش بزرگی از تالاب گمیشان خشک شده و امیدواریم با پروژه‌ای که در دست اجرا داریم، بخشی از آن آب‌دار شود. تالاب‌های استان فارس نیز به جز یکی،دو تالاب که در بارندگی سال گذشته تا حدودی آبگیری کردند، اکثرشان شرایط خوبی ندارند. امیدواریم با طرح‌هایی که اجرا می‌شود بتوانیم این تالاب‌ها را نیز تا حدودی احیا کنیم.

احیای میانکاله قابل اجراست
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران با اشاره به خشک شدن ۱۵هزار هکتار از تالاب میانکاله گفت: این تالاب قابل احیاست. حسین‌علی ابراهیمی در جلسه تالاب‌ها با اشاره به تشکیل کنوانسیون رامسر افزود: در حال حاضر کشورهای مختلفی عضو این کنوانسیون در رامسر هستند. وی با اشاره به اینکه تاکنون اتفاق خاصی برای احداث ساختمان کنوانسیون رامسر نیفتاده است، گفت: در استان مازندران دوتالاب بین‌المللی وجود دارد که میانکاله و خلیج گرگان با مساحت ۴۸هزار هکتار از جمله آن است. وی تغییر اقلیم را از جمله مشکلات این تالاب بیان کرد و گفت: تغییر اقلیم و عدم‌مدیریت منابع آبی و کاهش ورودی آب دریای خزر سبب خشکی ۱۵هزار هکتار و سطح این تالاب شده است.
مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست مازندران با بیان اینکه تالاب میانکاله قابل احیاست، ادامه داد: حوزه محیط‌زیست جغرافیا نمی‌شناسد و باید برای حل مشتری تالاب عزم و اراده ملی داشت. ابراهیمی با اشاره به لایروبی کانال‌های تالاب میانکاله در استان گلستان ادامه داد: به‌رغم مخالفت مازندران این طرح صورت گرفت، زیرا اجرای این طرح خشک‌شدن تالاب را تشدید می‌کند. وی به‌عنوان اینکه خشک‌شدن تالاب بر زیست‌بوم منطقه تأثیر می‌گذارد، ادامه داد: میانکاله بالقوه می‌تواند به کانون ریزگردها تبدیل شود، زیرا در حال حاضر با بحث سوخت‌های فسیلی در حاشیه آن دوگروه هستیم. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران پمپاژ آب از دریا را از جمله راهکارها برای احیا و نجات تالاب میانکاله بیان کرد و گفت: حدود ۹۰میلیون مترمکعب حقابه تالاب میانکاله بود که در حال حاضر توسط آب‌بندان‌ها و سردهنه‌های کشاورزی در حال مدیریت است.

اهمیت ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله
ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله در بخش مرکزی از تالاب میانکاله قرار دارد که در منتها‌الیه جنوب‌شرق دریای خزر واقع شده و طول آن حدود ۷۰کیلومتر و عرض آن ۵.۶ تا ۷کیلومتر است. این تالاب توسط یک مجرای باریک به نام چپقلی از ناحیه انتهای شمال‌شرقی خود به دریای خزر وصل می‌شود. تالاب عمق کمی دارد و بیشترین عمق آن حدود ۵متر است. این تالاب از ناحیه جنوب به دشت کم‌شیب مازندران متصل است که پس از آن به رشته کوه‌های البرز ختم می‌شود و پوشیده از جنگل‌های پهن‌برگ است. مهم‌ترین تامین‌کننده آب تالاب میانکاله از ناحیه خشکی، رودخانه «قره‌سو» است که از ارتفاعات البرز سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری اراضی کشاورزی در مسیر خود از ناحیه جنوب وارد تالاب می‌شود. آب‌های شیرین زیرزمینی در حاشیه تالاب زهکشی شده و به تالاب وارد می‌شوند و باعث بهترشدن کیفیت آب شده است.
اقلیم منطقه از نوع نیمه‌مرطوب است و بارندگی سالانه در ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله بین ۶۰۰ تا ۷۰۰میلیمتر است. حداکثر دمای متوسط ماهانه در تابستان ۲۴درجه سانتیگراد و در ماه‌های سرد سال گاهی دما به زیرصفر نیز می‌رسد. رطوبت هوا در این منطقه زیاد و متوسط سالانه آن حدود ۷۰درصد است. ایستگاه هواشناسی تیرتاش در فاصله ۱۵کیلومتری از تالاب قرار دارد و آمار آن می‌تواند برای ذخیره‌گاه مورد استفاده قرار گیرد. تالاب میانکاله در دشت آبرفتی کواترنری قرار دارد و خاک این منطقه از نظر کشاورزی بسیار حاصلخیز است. در اطراف تالاب به‌ویژه در بخش شمالی آن نوار باریکی از ماسه‌های ساحلی به پهنای یک‌کیلومتر وجود دارد و در قسمت غرب تالاب نیز جلگه مردابی در طولی حدود ۲۰کیلومتر و پهنای ۵کیلومتر وجود دارد.
در محدوده سپرحفاظتی و منطقه بینابینی میانکاله در مجموع ۹۶آبادی با جمعیت ۱۰۹۲۰۰نفر وجود دارد. تاسیسات بندری آشوراده در کنار این ذخیره‌گاه قرار دارد و علاوه‌بر آبادی‌ها در داخل شبه‌جزیره آشوراده، تعدادی دامداری و پرورش ماهی مستقر هستند. میانکاله در ۱۰کیلومتری بهشهر و در ۸کیلومتری شهر کردکوی و ۵کیلومتری بندر ترکمن قرار دارد و فاصله آن از شهرهای ساری و گرگان - مراکز استان‌های مازندران و گلستان- به ترتیب ۹۵ و ۶۵کیلومتر است. از انواع زیستگاه‌های مهم این ذخیره‌گاه زیست‌کره می‌توان به زیستگاه‌های ساحلی، زیستگاه‌های تالابی، تپه‌های شنی، شنزارهای وسیع با پوشش اندک، جنگل‌های انارستان، بوته‌زارهای وسیع تمشک، زیستگاه‌های جنگلی با پوشش درختچه‌های گز و زمین‌های کشاورزی و مراتع اشاره کرد.
از چالش‌های این منطقه می‌توان به چرای بی‌رویه دام در مراتع، شکار و صید غیرمجاز، تبدیل اراضی تالابی به زراعت و توسعه سکونتگاه‌ها و صنایع در حاشیه ذخیره‌گاه اشاره کرد که مشکلات زیست‌محیطی زیادی را برای این منطقه به‌همراه داشته است. براساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط‌زیست گونه‌های جانوری متنوعی در ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله زیست می‌کنند و تالاب میانکاله سالانه میزبان ‌انواع ‌پرندگان مهاجری است که برای زمستان‌گذرانی از شمال سیبری به ایران مهاجرت می‌کنند. از جمله ‌پرندگانی که در این منطقه‌ حضور دارند می‌توان انواع ‌پرندگان شامل اردک سرسفید، اردک مرمری، اردک تاجدار، غاز ‌پیشانی‌سفید کوچک، قوی گنگ، فلامینگو، ‌پلیکان ‌پاخاکستری، ‌پلیکان سفید، لک‌لک سیاه، عقاب ماهیگیر و بحری اشاره کرد. همچنین انواع آبزیان شامل ماهی‌سفید، ماهی‌کفال و تاس‌ماهیان در این منطقه زیست می‌کنند و ‌پستاندارانی از جمله فک دریای خزر، گربه جنگلی، گراز و سمور آبی از دیگر گونه‌های جانوری این منطقه به‌حساب می‌آیند. از گونه‌های شاخص و در حال انقراض این منطقه می‌توان از فک خزری، عقاب دریایی، عروس غاز، اردک مرمری، اردک بلوطی، دلیجه کوچک و ‌پلیکان ‌پاخاکستری نام برد.