خودروها و موتورهای فرسوده متهم اصلی ناترازی بنزین در کشور
​​​​​​​گروه انرژی- فاطمه کریمی -  «یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین در کشور وجود وسایل نقلیه فرسوده است». این بخشی از صحبت‌های اخیر سمیه رفیعی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی و محیط‌زیست و رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی است. پیش از این نیز محمدصادق عظیمی‌فر، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت پالایش و پخش با بیان اینکه ریشه اصلی ناترازی سوخت و آلودگی هوا ناوگان فرسوده است، گفته بود: ۹۰درصد موتورسیکلت‌ها و در کل ۵۳درصد ناوگان فرسوده است و این باعث شده دوبرابر میانگین جهان مصرف سوخت داشته باشیم.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، موضوع سهم خودروهای فرسوده به‌ویژه ناوگان حمل‌ونقل در ایجاد ناترازی سوخت در کشور اولین‌بار نیست مطرح می‌شود؛ پیش از این هم بسیاری از کارشناسان و حتی مسئولان دولتی درباره این موضوع صحبت کرده و هشدار داده‌اند. بخش حمل‌ونقل در ایران به‌ عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی، نقشی کلیدی در شکل‌گیری ناترازی مزمن سوخت دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهند که این بخش، سهمی بیش از هر بخش دیگری در مصرف سوخت‌های فسیلی دارد و همین موضوع، به‌طور مستقیم بر وابستگی کشور به واردات فرآورده‌هایی نظیر بنزین و بر افزایش بار مالی یارانه‌های پنهان سوخت اثرگذار بوده است.
بررسی گزارش‌های رسمی منتشرشده از سوی وزارت نفت نشان می‌دهد که در سال۱۴۰۳، دولت برای جبران کسری عرضه بنزین، ناگزیر به واردات حدود ۵میلیارد دلار بنزین شده است؛ عددی قابل‌‌توجه که در صورت اجرای یک برنامه فراگیر نوسازی ناوگان فرسوده می‌توانست صرفه‌جویی شود. همچنین براساس اعلام شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، حدود ۷۱درصد از کل فرآورده‌های نفتی تولیدی کشور، در بخش حمل‌ونقل به مصرف می‌رسد؛ رقمی معادل حدود ۱۸۵میلیون لیتر در روز. از این میان، تقریبا ۹۹درصد بنزین، ۶۰درصد گازوئیل و ۱۰۰درصد سوخت‌های CNG و هوایی توسط ناوگان حمل‌ونقل مصرف می‌شود. 

معرفی متهم اصلی ناترازی بنزین
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارش تحلیلی خود اعلام کرده که بخش حمل‌ونقل حدود ۲۵درصد از کل انرژی مصرفی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این سهم بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲۰درصد) بوده و خود نشان‌دهنده ناکارآمدی ساختاری در مصرف انرژی این بخش است.
سمیه رفیعی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی و محیط‌زیست مجلس و نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با «مهر»، با اشاره به قانون برنامه هفتم گفت: بر این اساس سالانه باید ۵۰۰هزار خودروی فرسوده از رده خارج شود. وی با اشاره به آمار بالای خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده در کشور گفت: یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین در کشور وجود وسایل نقلیه فرسوده است که به دلیل فرسودگی و تکنولوژی‌های قدیمی بعضاً چندین برابر خودروهای جدید سوخت مصرف می‌کنند و جدا از این امر به دلیل عدم‌بهسوزی مناسب، یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند.
رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس به قانون ساماندهی صنعت خودرو اشاره کرد و یادآور شد: براساس این قانون، مسئولیت اسقاط خودروهای فرسوده به وزارت صمت واگذار شده است که در این خصوص فراکسیون محیط‌زیست مجلس این روند و تحقق موارد قانونی و موارد مطرح‌شده در این حوزه را بررسی می‌کند. وی ابراز امیدواری کرد که با هم‌افزایی دولت، مجلس و بخش خصوصی روند اسقاط خودروهای فرسوده شتاب گرفته و قانون برنامه هفتم در این بخش محقق شود.

بحران‌سازی ناوگان فرسوده
بیشترین فشار بر منابع انرژی کشور، از سوی حمل‌ونقل جاده‌ای اعمال می‌شود. در بخش بنزین، خودروهای سواری با سهم ۶۱درصدی، بیشترین مصرف را دارند. پس از آن، وانت‌ها با ۲۱درصد، تاکسی‌ها با ۸درصد، موتورسیکلت‌ها با ۶درصد و کامیون‌ها و کامیونت‌ها با ۴درصد در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. در بخش گازوئیل نیز ۵۷درصد از کل مصرف گازوئیل کشور به حمل‌ونقل جاده‌ای اختصاص دارد؛ حمل‌ونقل دریایی ۱.۸درصد و ریلی فقط ۱.۲درصد از این سوخت را مصرف می‌کنند. این ترکیب نامتوازن مصرف نه‌فقط از منظر بهره‌وری انرژی نگران‌کننده است، بلکه موجب تحمیل هزینه‌های سنگین به شبکه توزیع و محیط زیست نیز شده است. 
یکی از مهم‌ترین دلایل ناترازی سوخت در کشور، فرسودگی گسترده ناوگان حمل‌ونقل است. طبق آمارهای رسمی، از مجموع ۳۵میلیون وسیله نقلیه موجود در کشور، بیش از ۱۳میلیون دستگاه (حدود ۳۷درصد) فرسوده هستند. این ناوگان قدیمی، دو تا سه برابر استاندارد جهانی سوخت مصرف می‌کند. در حوزه وسایل نقلیه عمومی نیز وضعیت چندان بهتر نیست. حدود ۹۰درصد موتورسیکلت‌ها، ۸۶درصد مینی‌بوس‌ها و ۸۲درصد اتوبوس‌های درون‌شهری کشور فرسوده‌اند. در بسیاری از این خودروها، فناوری‌های کنترل آلایندگی نیز یا وجود ندارند یا از کار افتاده‌اند.
برخی گزارش‌ها حاکی است اگر کل ناوگان فرسوده با مدل‌های جدید و کم‌مصرف جایگزین شود، می‌توان به‌طور میانگین روزانه حدود ۲۷میلیون لیتر بنزین و ۹میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی کرد؛ یعنی معادل بیش از ۱۳میلیارد لیتر بنزین و ۳میلیارد لیتر گازوئیل در سال. با احتساب قیمت جهانی بنزین و گازوئیل، این صرفه‌جویی معادل حدود ۱۲.۵میلیارد دلار در سال (یا به‌ عبارتی ۱۲۵۰هزار میلیارد تومان) خواهد بود؛ عددی که حدود ۳برابر کل بودجه عمرانی کشور است.
در بخش باری نیز اوضاع چندان مطلوب نیست. میانگین مصرف سوخت ناوگان باری در ایران حدود ۵۵لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر است، در حالی‌که در اتحادیه اروپا این رقم فقط ۳۳لیتر است. علاوه‌بر این، بیش از ۵۰درصد سفرهای باری در کشور بدون بار انجام می‌شود؛ این عدد در کشورهای پیشرفته کمتر از ۲۰درصد است. یکی دیگر از عوامل مهم، ترکیب نامناسب ناوگان است. در حالی‌که در اغلب کشورها حمل بار در فواصل طولانی با کشنده‌های سنگین و کم‌مصرف انجام می‌شود، در ایران بیش از ۴۰درصد ناوگان باری بین‌شهری از نوع سبک و نیمه‌سنگین است؛ خودروهایی که هم مصرف سوخت بالایی دارند و هم ظرفیت حمل پایینی.

سهم موتورهای فرسوده از ناترازی
ناوگان حمل‌و‌نقل فرسوده نقش مهمی در ناترازی بنزین ایران دارند. موتورسیکلت‌ها و خودروهای نوشماره، حدودا نصف موتورسیکلت‌ها و خودروهای فرسوده مصرف بنزین دارند. هر موتورسیکلت نوشماره در ایران حدودا 3لیتر به ازای پیمایش هر 100کیلومتر مصرف بنزین دارد؛ این رقم برای موتورسیکلت‌های فرسوده حدودا 7لیتر است. یعنی در واقع بیشتر از دوبرابر یک موتورسیکلت نو، یک موتورسیکلت‌ فرسوده مصرف مستمر بنزین دارد. در شهر تهران حدودا 400هزار دستگاه موتورسیکلت‌، کار لجستیک شهری را انجام می دهند که در قالب پیک‌های موتوری آن‌ها را می‌شناسیم. 90درصد این ناوگان پیک‌های موتوری شهر تهران فرسوده هستند و نقش مهم و بزرگی را در آلودگی هوا و تشدید ناترازی بنزین ایفا می‌کنند. اگر موتورسیکلت‌های فرسوده را با موتورسیکلت‌های نو، در ناوگان لجستیک 400هزار دستگاهی پیک‌های موتوری تهران جایگزین کنیم، حدودا یک‌میلیون لیتر در روز از مصرف بنزین کشور صرفه‌جویی می‌شود. اگر این ناوگان 400هزار دستگاهی را با موتورهای برقی جایگزین کنیم و این 400هزار دستگاه موتورسیکلت در لجستیک شهر تهران دیگر بنزین مصرف نکنند، حدودا 2میلیون لیتر در مصرف بنزین کشور صرفه‌جویی کرده‌ایم.