سرنوشت طرح سه‌فوریتی مجلس برای خروج از NPT چه می‌شود؟
​​​​​​​گروه اقتصاد-سعید قلیچی-  پنجشنبه هفته گذشته بود که وزرای امور خارجه سه‌کشور اروپایی عضو برجام‌(فرانسه، آلمان و انگلیس) با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، ادعای نقض تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران را مطرح کردند. در بیانیه مشترک آنان آمده است که ایران از حدود مجاز اورانیوم و آب سنگین فراتر رفته، پروتکل الحاقی را کنار گذاشته و دسترسی‌های آژانس را محدود کرده است. به این ترتیب سه‌کشور اروپایی فرایند ۳۰روزه بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را آغاز کردند و این اقدام را به دلیل «نقض‌های قابل‌توجه» توافق‌۲۰۱۵ برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران توجیه کردند. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان حوزه سیاسی و حقوق بین‌الملل معتقدند که بحران کنونی ریشه در تصمیم ترامپ برای خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران در سال‌۲۰۱۸، در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش دارد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در سال‌۲۰۲۰، آمریکا تلاش کرد بند اسنپ‌بک برجام را فعال کند، اما این تلاش شکست خورد، زیرا واشنگتن دیگر طرف توافق نبود. مکانیسم ماشه به هریک از طرف‌های توافق، آمریکا، بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه یا چین اختیار می‌داد روند احیای 6قطعنامه تحریمی شورای امنیت را آغاز کنند. مکانیسم اسنپ‌بک غیرقابل وتو است؛ به این معنا که روسیه و چین، متحدان ایران نمی‌توانند مانع بازگشت تحریم‌ها شوند. در این میان دیپلمات‌ها اعلام کردند؛ روسیه و چین پیش‌نویس یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید توافق هسته‌ای ایران یا همان برجام را به مدت ۶ماه نهایی کرده‌اند.

مکانیسم ماشه و آنچه که باید بدانید 
مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک سازوکاری در قطعنامه‌۲۲۳۱ شورای امنیت است که به صورت خودکار تحریم‌های پیشین را بازمی‌گرداند. 6قطعنامه‌۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ که محدودیت‌های هسته‌ای، تسلیحاتی، مالی و کشتیرانی را اعمال می‌کنند. فرایند بازگشت تحریم‌ها ۳۰روز طول می‌کشد و در این مدت فضایی برای دیپلماسی وجود دارد. این قطعنامه‌ها برخوردی با بخش حقیقی اقتصاد ایران ندارد.

موضع چین و روسیه چه بود؟
آنطور که رویترز در گزارشی نوشته است، متن پیش‌نویس که توسط خبرگزاری انگلیسی «رویترز» مشاهده شده است، از تمامی طرف‌های توافق هسته‌ای ایران خواسته است تا فوراً گفت‌وگوها و اجرای تعهدات خود را از سر بگیرند. این تحول درحالی است که سه‌کشور اروپایی عضو برجام شامل آلمان، انگلیس و فرانسه موسوم به تروئیکای اروپایی، روز پنجشنبه نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال و اعلام کردند که روند سازوکار اسنپ‌بک را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال کرده‌اند. مقامات ایرانی تاکید دارند که سه‌کشور اروپایی با عدم‌اجرای تعهدات اقتصادی و سکوت در برابر اقدامات آمریکا، صلاحیت استفاده از این سازوکار را از دست داده‌اند. مقامات ایران نیز تاکید کرده‌اند اروپا به دلیل پایبند نبودن به تعهداتش در توافق هسته‌ای فاقد مبنای حقوقی و اخلاقی برای فعالسازی این سازوکار مقرر در این توافق علیه ایران
 است.
پیچیده‌شدن رابطه ایران و آژانس انرژی اتمی
طی روزهای گذشته برخی گزارش‌ها منتشر شده بود که براساس آن با مجوز شورای‌عالی امنیت ملی قرار بود تا بازرسان سازمان انرژی اتمی برای بازرسی و برقراری ارتباط مجدد با جمهوری اسلامی به ایران سفر کنند. بااین‌حال، رافائل گروسی در گفت‌وگو با «سی‌ان‌ان»، در پاسخ به سوالی درباره اقدام ضدایرانی تروئیکای اروپایی در جهت کلید زدن روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه و تأثیرات این اقدام روی همکاری ایران با آژانس مدعی شد: «همه چیز درهم تنیده شده است. افراد مذاکره‌کننده همان هستند، فقط میز مذاکره تغییر خواهد کرد. نمی‌توانیم احتمال تأثیرگذاری اقدام اروپا روی همکاری ایران با آژانس را رد کنیم، ایرانیان باید به این سوال پاسخ دهند.»
پس از اعلام خبر فعال‌سازی اسنپ‌بک از سوی تروئیکای اروپایی، وزرات امور خارجه کشورمان در بیانیه‌ای اعلام کرد: تصمیم سه‌کشور اروپایی به ‌شدت روند جاری تعاملات و همکاری‌های ایران و آژانس را تضعیف خواهد کرد. این تشدید تحریک‌آمیز و غیرضروری با پاسخ‌های مقتضی همراه خواهد بود. مسیری که سه‌کشور اروپایی برگزیده‌اند، در صورت مهارنشدن، پیامدهای شدیدی برای اعتبار و ساختار شورای امنیت خواهد داشت.

موضع رسمی دستگاه دیپلماسی ایران
نمایندگی جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل روز پنجشنبه در واکنش به اقدام ضدایرانی سه‌کشور اروپایی عضو برجام و ارائه «اعلامیه فعال‌سازی اسنپ‌بک» گفت: اعضای شورای امنیت در یک لحظه سرنوشت‌ساز قرار دارند: یا از پیش‌نویس قطعنامه روسیه و چین برای تمدید فنی و دیپلماسی حمایت کنند یا با فعال کردن مکانیسم «اسنپ‌بک» پیامدهای جدی ایجاد کنند. نمایندگی جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل افزود: واکنش سه‌کشور اروپایی‌(E3) به این پیش‌نویس، در نهایت نشان خواهد داد که آیا آن‌ها واقعا به دیپلماسی متعهد هستند یا بحران را تشدید می‌کنند.
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل نوشت: چنین رفتاری به هیچ‌وجه نمی‌تواند با استناد به اقدامات جبرانی کاملاً مشروع و قانونی جمهوری اسلامی ایران که به‌ صورت تدریجی و متناسب و در کمال انطباق با رویه‌ها و حقوق مقرر در برجام اجرا شد، توجیه شود. بااین‌حال، نامه تروئیکا به‌گونه‌ای طنزآمیز، ناخواسته دوخلل اساسی در استدلال تروئیکا برای تلاش احتمالی در توسل به آنچه به ‌اصطلاح «بازگشت خودکار تحریم‌ها» خوانده می‌شود، آشکار می‌سازد. او همچنین در این نامه نوشته است: از تمامی اعضای شورای امنیت می‌خواهیم تا دست رد به دغل‌کاری‌های سیاسی ناروا زده و نسبت به صیانت از یکپارچگی حقوق بین‌الملل و مرجعیت شورای امنیت اهتمام ورزند. مسیر پیش رو در احترام متقابل است نه در اجبار.
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در نامه‌ای رسمی و مستند که روز جمعه به «کایا کالاس» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام ارسال شده، به‌طور مفصل به پاسخ نامه مورخ ۱۸آگوست‌۲۰۲۵ که به وضعیت مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک‌(برجام) و سازوکار حل‌وفصل اختلافات اختصاص یافته است، پرداخته و نکات کلیدی درخصوص وضعیت فعلی برجام و سازوکار حل‌وفصل اختلافات مندرج در این توافق بین‌المللی را تشریح کرد. عراقچی در این نامه به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام نوشت: تلاش‌های احتمالی تروئیکا برای احیای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد که به موجب قطعنامه‌۲۲۳۱‌(۲۰۱۵) لغو شده‌اند، فاقد اعتبار و بی‌اثر است و این قطعنامه باید طبق جدول زمانی خود در ۱۸اکتبر‌۲۰۲۵ منقضی شود.

دوراهی طرح 3فوریتی برای خروج از NPT
پس از فعال‌شدن مکانیسم ماشه توسط سه‌کشور اروپایی عضو برجام و ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، مجلس شورای اسلامی طرح سه‌فوریتی خروج ایران از NPT را آماده کرده است. حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نایب‌رئیس اول کمیسیون اصل‌۹۰ مجلس، اعلام کرد؛ طرح سه‌فوریتی برای خروج ایران از NPT و پروتکل الحاقی به هیات‌رئیسه تقدیم شده است. براساس ماده واحده این طرح، ایران موظف خواهد بود که فوراً از NPT خارج شود، اجرای تمامی الزامات پیمان را متوقف کند، هرگونه مذاکره با آمریکا و سه‌کشور اروپایی را قطع نماید و همکاری‌های نظارتی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را خاتمه دهد.
وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی موظفند ظرف یک‌هفته گزارش جامعی درباره اقدامات انجام‌شده ارائه کنند. با توجه به قید سه‌فوریت، کلیات و جزئیات طرح می‌تواند در همان روز بررسی و با تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل شود. رسانه‌ها گزارش داده‌اند که ایران به نقطه تصمیم‌گیری درباره ماندن یا خروج از NPT نزدیک شده است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه و احتمال بازگشت تحریم‌ها فضای آینده را سرنوشت‌ساز کرده است. طرح سه‌فوریتی مجلس هم پیامی به اروپا و آمریکا و هم هشداری به داخل است: جمهوری اسلامی آماده واکنش‌های سخت‌گیرانه است، اما هنوز گزینه خروج را می‌توان به‌ عنوان ابزار فشار در میدان دیپلماسی حفظ کرد.

معاهده NPT و جایگاه ایران
پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای از سال‌۱۹۷۰ لازم‌الاجرا شد و تاکنون بیش از ۱۹۰عضو دارد. هدف آن جلوگیری از اشاعه تسلیحات هسته‌ای، حرکت به سوی خلع‌سلاح و تضمین استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای است. ایران از سال‌۱۳۴۹ عضو این پیمان بوده و فعالیت‌های هسته‌ای آن تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفته است. از نگاه تهران، کشور‌های غربی، به‌ویژه آمریکا و اروپا با اعمال تحریم‌ها و محدودیت‌ها، ایران را از حقوق صلح‌آمیز هسته‌ای محروم کرده‌اند. همین موضوع بار‌ها موجب تهدید به خروج از NPT شده است. بااین‌حال مطابق ماده‌۱۰ پیمان، هر کشوری می‌تواند با اعلام رسمی و ذکر دلایل امنیتی از NPT خارج شود. خروج ایران می‌تواند پیامد‌هایی گسترده داشته باشد؛ از جمله فشار سیاسی و حقوقی از سوی جامعه جهانی، افزایش تحریم‌ها و اعمال محدودیت‌های شدیدتر و انزوای بین‌المللی و کاهش همکاری‌های علمی و فناوری. این اقدام، اما در عین حال، می‌تواند ابزار فشار تهران برای بازدارندگی در برابر غرب نیز باشد.

مسیر درآمدزایی با بازگشت تحریم‌ها
بررسی گزارش‌ها نشان می‌دهد که با اقدام غرض‌ورزانه صورت‌گرفته از سوی سه‌کشور اروپایی عضو برجام، 6قطعنامه تحریمی شورای امنیت در حال بازگشت هستند، اما این پایان ماجرا نیست، بلکه آغاز یک نبرد اقتصادی آشنا برای ایران است. ایران پیش از این در دوره‌۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ تحت همین تحریم‌ها زندگی کرده است. آسیب‌پذیرترین جزء اقتصاد ایران در برابر تحریم فروش نفت است، جایی که بیشتر تاثر را بر اقتصاد ایران دارد اما تجربه‌ای که نشان می‌دهد حتی تحت سخت‌ترین تحریم‌ها، ایران می‌تواند مسیر خود را برای فروش نفت پیدا کند.
طی هفته‌های گذشته مسئولان دولت و به‌ویژه وزارت نفت اعلام کرده‌اند، پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم برای صادرات نفت در صورت فعال‌شدن احتمالی مکانیسم ماشه اندیشیده شده است. تجربه سال‌های گذشته و اجرای سیاست فشار حداکثری دولت ایالات متحده آمریکا برای به صفر رساندن فروش نفت ایران طی سال‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که حتی در اوج تحریم‌ها و در سخت‌ترین شرایط، شاید مسیر برای صادرات نفت ایران دشوار شود، اما امکان به صفر رساندن آن وجود ندارد.
برخی کارشناسان خارجی معتقدند که هرچند تحریم‌های سازمان ملل به‌طور مستقیم صادرات نفت ایران را ممنوع نمی‌کنند، اما بازگشت آن‌ها از طریق مکانیسم ماشه، عملا صادرات نفت و تجارت خارجی ایران را وارد مرحله‌ای جدید می‌کند. در حال حاضر، ایران بخش قابل‌توجهی از نفت خود را به صورت غیررسمی و با تخفیف‌های سنگین به چین صادر می‌کند. این صادرات از طریق شبکه‌ای پیچیده از نفتکش‌ها و معاملات تهاتری یا یوآنی انجام می‌شود. چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، تاکنون با تکیه بر روابط راهبردی با تهران و در غیاب اجماع بین‌المللی، به این واردات ادامه داده است، اما با فعال‌شدن مکانیسم ماشه، فضای حقوقی این تجارت تغییر می‌کند.
در حال حاضر طبق تأکید وزیر نفت، صادرات نفت ایران به ‌اندازه‌ای که در برنامه‌اش داشته در حال انجام است. همچنین براساس داده‌های ورتکسا، میانگین صادرات نفت‌خام ایران در بازه‌ اول تا بیستم ژوئن‌۲۰۲۵ به ۱.۸میلیون بشکه در روز رسید که بالاترین سطح ثبت‌شده تاکنون است. در واقع ایران با حداکثر ظرفیت خود در حال فروش نفت است. این در حالی است که شدیدترین تحریم‌ها از سوی آمریکا بر فروش نفت ایران اعمال شده؛ بسته‌های تحریمی که تمامی ابعاد تجارت نفت ایران را در بر می‌گیرد. با وجود این، صادرات نفت ایران با قوت درحال انجام است. بسیاری از کارشناسان نیز بر این باورند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه، درخصوص صادرات نفت ایران نمی‌تواند مانع و محدودیت جدیدی ایجاد
 کند.