جایگاه ممتاز استان مازندران در تولید خاویار ایران
​​​​​​​گروه شیلات- امید عباسی- در عصر حاضر، بهره‌برداری پایدار و هدفمند از منابع طبیعی و دریایی، یکی از کلیدهای اصلی حرکت به‌ سوی توسعه اقتصادی پایدار و متوازن محسوب می‌شود. در این میان، اقتصاد دریامحور به‌ عنوان رویکردی نوین در توسعه کشورهایی با منابع دریایی غنی، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است، شیلات به‌ عنوان یکی از زیربخش‌های مهم اقتصاد دریامحور، نه‌تنها در تأمین امنیت غذایی نقش دارد، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد اشتغال، افزایش صادرات غیرنفتی و رشد سرمایه‌گذاری در مناطق ساحلی باشد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، در برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران، نگاه تازه‌ای به مقوله شیلات و ظرفیت‌های بی‌نظیر آن در مناطق ساحلی کشور، به‌ویژه در استان‌های شمالی و جنوبی، شده است. در این میان استان‌های شمالی کشور نه‌تنها به ‌لحاظ تنوع‌زیستی و منابع آبی، بلکه از نظر اقلیمی، جغرافیایی و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای نظیر اوراسیا، ظرفیت‌هایی بی‌بدیل برای توسعه شیلات دارا هستند. همچنین در برنامه هفتم توسعه، شیلات به عنوان یکی از پیشران‌های اقتصاد دریامحور مطرح شده است، ظرفیتی که با تمرکز بر پرورش ماهیان خاویاری در استان‌های شمالی کشور می‌تواند جایگاه ایران را در بازار جهانی خاویار تقویت کرده و به موتور صادرات غیرنفتی کشور تبدیل شود.
از جمله مزیت‌های راهبردی شیلات در استان‌های شمالی کشور و در کرانه‌های دریای خزر، می‌توان به تولید و پرورش ماهیان خاویاری اشاره کرد؛ محصولی که به ‌دلیل ارزش غذایی و اقتصادی بالا در سطح جهانی بازار مصرفی وسیعی دارد و ظرفیت تبدیل‌شدن به یک صنعت صادرات‌محور را داراست. دریای خزر به ‌عنوان خاستگاه اصلی این گونه‌های ارزشمند، بیش از ۹۰درصد خاویار جهان را تأمین می‌کند و همین امر، فرصتی منحصربه‌فرد برای ایران ایجاد کرده است.
با نگاهی به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در سطح ملی از جمله اهداف تعیین‌شده برای تولید ۱۴۰تن خاویار و ۲۰هزار تن گوشت ماهیان خاویاری در افق برنامه هفتم توسعه، می‌توان دریافت که مدیریت صحیح منابع دریایی و توسعه مزارع پرورش ماهیان خاویاری می‌تواند تحولی بزرگ در اقتصاد مازندران و کشور ایجاد کند، اما این مهم، تنها با بهره‌گیری از مدیریت علمی، پرهیز از آسیب به منابع طبیعی و سرمایه‌گذاری اصولی امکان‌پذیر
 است.
درآمدزایی ارزی ایران از صادرات خاویار
خاویار یکی از محصولات گرانبها و با ارزش جهانی است که ایران با سابقه‌ای دیرینه در تولید این محصول، سهم قابل‌توجهی در بازارهای بین‌المللی دارد. در سال‌های اخیر، صادرات غیرنفتی به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصادی کشور برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، خاویار به عنوان یکی از محصولات لوکس و منحصربه‌فرد ایران، نقش بسیار مهمی در افزایش درآمدهای ارزی و تقویت جایگاه اقتصادی کشور ایفا می‌کند.
ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خاویار در جهان، سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی را در اختیار دارد، به‌ویژه استان‌های شمالی ایران مانند گیلان و مازندران که در کنار دریای خزر واقع شده‌اند، مرکز اصلی پرورش ماهیان خاویار هستند. در سال‌های گذشته، ایران حدود ۷۰درصد از تولید جهانی خاویار را تأمین کرده است و به دلیل کیفیت بی‌نظیر خاویارش، این محصول در بسیاری از کشورهای جهان از جمله روسیه، چین، کشورهای اروپایی و حتی ایالات متحده به عنوان کالای لوکس و پرطرفدار شناخته می‌شود. صادرات غیرنفتی یکی از راهکارهای اصلی برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و توسعه پایدار اقتصادی کشور است. خاویار به عنوان یک محصول لوکس با ارزش‌افزوده بالا، یکی از کالاهایی است که می‌تواند در این زمینه نقشی کلیدی ایفا کند.

سهم ۵۰درصدی تولید خاویار کشور در مازندران
بابک مؤمنی، رئیس سازمان جهادکشاورزی مازندران با اشاره به اهمیت راهبردی پرورش آبزیان در اقتصاد کشاورزی استان در گفت‌وگو با «ایمنا» می‌گوید: پرورش آبزیان، به‌ویژه ماهیان خاویاری از بخش‌های مهم و رقابت‌پذیر در حوزه سرمایه‌گذاری کشاورزی است که آینده روشنی در توسعه اقتصاد نوین استان دارد. وی با تأکید بر اینکه موفقیت در این حوزه نیازمند برخورداری از دانش تخصصی و مدیریت علمی است، می‌افزاید: پرورش ماهیان خاویاری می‌تواند در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی نظیر کشت‌های گلخانه‌ای، نقشی کلیدی در توسعه اقتصاد کشاورزی استان ایفا کرده و زمینه‌ساز نسل جدیدی از کشاورزی نوین شود.
مؤمنی با اشاره به بهره‌وری بالای این بخش در مصرف منابع تصریح می‌کند: یکی از مزایای مهم پرورش ماهیان خاویاری، مصرف بهینه آب است. با بهره‌گیری از الگوهای بازچرخانی آب، می‌توان بدون فشار بر منابع آبی، این گونه‌های ارزشمند را با بازدهی بالا پرورش داد. رئیس سازمان جهادکشاورزی مازندران همچنین با اشاره به تنوع گونه‌های آبزی قابل‌پرورش می‌گوید: ماهیان خاویاری به دلیل ارزش غذایی، دارویی و صنعتی بسیار بالا، نه‌تنها برای تولید گوشت، بلکه در صنایع مختلفی از جمله چرم، داروسازی و زیست‌فناوری نیز کاربرد داشته و از این نظر مزیت اقتصادی قابل‌توجهی دارند. وی می‌افزاید: این گونه‌های آبزی در مازندران، افزون بر تأمین نیاز بازار داخلی، ظرفیت ارزآوری گسترده‌ای برای کشور دارند و زمینه‌ساز رقابت ما در بازارهای جهانی خواهند بود و در صورت توسعه علمی و اصولی این صنعت، می‌توان نقش آن را در تولید ثروت ملی با تولید نفت‌خام مقایسه کرد.
مؤمنی با تأکید بر لزوم حمایت‌های راهبردی ادامه می‌دهد: برای دستیابی به این اهداف، باید حمایت‌های اساسی در سطح ملی و استانی در دستور کار قرار گیرد تا پرورش ماهیان خاویاری به ‌عنوان یک اولویت اقتصادی در برنامه‌ریزی‌های کلان دیده شود. وی در ادامه با اشاره به وضعیت موجود استان در این حوزه می‌گوید: پرورش ماهیان خاویاری در مازندران در دو نوع مزرعه انجام می‌شود؛ بخشی از این مزارع در نوار ساحلی و نزدیک دریا احداث شده‌اند که شامل چندمزرعه بزرگ‌مقیاس یا مگاپروژه می‌شود و مازندران در این بخش رتبه نخست کشور را داراست.
رئیس سازمان جهادکشاورزی مازندران اضافه می‌کند: علاوه‌بر این، مزارعی نیز وجود دارند که با بهره‌گیری بهینه از آب چاه، اقدام به پرورش ماهیان خاویاری می‌کنند. ظرفیت این مزارع از ۲۰ تا ۴۰تن در سال متغیر است و برخی از آن‌ها با مکانیزاسیون پیشرفته تا ۳۰۰تن گوشت و خاویار در سال تولید دارند. وی در پایان تأکید می‌کند: با توجه به تهدید انقراض برخی گونه‌های آبزی در دریای خزر، شیلات مازندران باید به‌طور جدی در زمینه احیای ذخایر ژنتیکی و توسعه تولید و تکثیر این ماهیان وارد عمل شود تا ضمن حفظ منابع طبیعی، زمینه‌ساز توسعه پایدار در این حوزه باشد.

چالش‌هایی مقابل صادرات خاویار ایران
تولید خاویار به دلیل فرایند پیچیده و تخصصی آن، هزینه‌های تولید بالایی دارد، اما در عوض به بازارهای جهانی با قیمت‌های بسیار بالا عرضه می‌شود. در این میان برخی کارشناسان بر این باورند که یکی از بزرگ‌ترین موانع صادرات خاویار ایران، تحریم‌های اقتصادی و تجاری است که در برخی موارد مانع از تبادل آزادانه این محصول در بازارهای جهانی می‌شود. این تحریم‌ها می‌تواند مشکلاتی در زمینه حمل‌ونقل، نقل‌وانتقالات مالی و تجارت بین‌المللی ایجاد کند. همچنین کشورهای مختلفی مانند روسیه، چین و قزاقستان نیز به تولید خاویار پرداخته و به بازارهای جهانی صادر می‌کنند. رقابت شدید در این بخش می‌تواند چالش‌هایی را برای صادرات خاویار ایران ایجاد کند. از طرف دیگر، صید غیرمجاز، آلودگی آب‌های دریای خزر و تغییرات اقلیمی تهدیدات جدی برای منابع طبیعی و تولید خاویار در ایران محسوب می‌شود. به همین دلیل، نیاز به مدیریت صحیح منابع آبی و حفظ تنوع‌زیستی برای آینده صنعت خاویار ضروری است.