گروه انرژی-زهرا عسکری- هرچند با فرارسیدن فصل پاییز شاهد کاهش نسبی دما در نقاط مختلف کشور هستیم، اما این کاهش دما هنوز هم نتوانسته همراه با بارندگی و افزایش ورودی آب سدهای کشور باشد. از مدت‌ها قبل گفته شده که ایران در حال حاضر درگیر بحران خشکسالی و کم‌آبی شدید برای پنجمین سال پیاپی است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که آب، محور توسعه پایدار، در ایران به یکی از بغرنج‌ترین و جدی‌ترین چالش‌های ملی بدل شده است. مطابق گزارش‌های منابع بین‌المللی مانند مؤسسه منابع جهان، ایران یکی از کشورهای با تنش آبی بسیار بالاست، چرا که بیش از 83درصد کل منابع آب تجدیدپذیر خود را سالانه مصرف می‌کند، در حالی‌‌که حد مجاز جهانی برای قرار نگرفتن در وضعیت تنش، 40درصد است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، برای درک عمق بحران، کافی است به آمارهای رسمی نگاهی بیندازیم. وضعیت منابع آبی کشور در شرایط هشدار قرار دارد. بررسی وضعیت ذخایر آبی سدهای بزرگ مخزنی کشور نشان می‌دهد 19سد بزرگ و مهم در تأمین آب شرب و کشاورزی، کمتر از 20درصد ذخیره آبی دارند. این به آن معناست که به‌ عبارتی بیش از 80درصد ظرفیت مخازن این سدها خالی است و این زنگ خطری جدی برای تأمین آب در ماه‌های پیش روست.این بحران در کلان‌شهرها، به‌ویژه پایتخت، با شدت بیشتری احساس می‌شود. بررسی آخرین آمار بارش‌های تهران نشان‌دهنده افت 42درصدی بارش‌های امسال نسبت به یک‌‌سال نرمال است. به‌طور دقیق‌تر، میزان بارش‌های تهران از ابتدای سال آبی جاری تا 11مرداد به 158.4میلیمتر رسیده؛ این در حالی است که در یک‌سال نرمال باید در زمان مشابه حداقل 270میلیمتر بارش در تهران به ثبت می‌رسید. این کاهش شدید، اثر مستقیم خود را بر منابع سطحی گذاشته و وضعیت سدهای تهران نیز از نظر کاهش حجم آب، بحرانی و بی‌سابقه است.
در کنار کاهش منابع، الگوی مصرف و وضعیت زیرساخت‌ها نیز نگران‌کننده است. طبق گزارش خرداد 1404 وزارت نیرو، 28درصد آب تصفیه‌شده و واردشده به شبکه توزیع سراسری، به دلایل فنی یا غیرقانونی از دست می‌رود. این رقم شامل حدود 15درصد هدررفت فیزیکی‌(ناشی از نشتی و فرسودگی شبکه) و 13درصد هدررفت ظاهری‌(شامل انشعابات غیرمجاز و خطای کنتورها) است. 

آخرین تصویر از بحران منابع آبی کشور
خروجی سدها با ۳۰میلیارد و ۱۷۰میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته کاهش ۲۳درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور ۳۶درصد و ۶۴درصد مخازن سدها خالی است. آخرین هفته سال آبی را پشت‌سر می‌گذاریم‌ و شرایط آبی کشور، شرایط مطلوبی نیست به‌طوری که از ابتدای سال آبی‌(مهرماه) تا پانزدهم شهریورماه میزان ورودی مخازن کل معادل ۲۴میلیارد و ۶۳۰میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته این عدد به ۴۲میلیارد و ۳۱۰میلیون مترمکعب رسید که نشان‌دهنده کاهش ۴۲درصدی ورودی سدهاست.
خروجی سدها با ۳۰میلیارد و ۱۷۰میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته کاهش ۲۳درصدی را نشان می‌دهد زیرا در مدت زمان مشابه خروجی سدها به ۲۹میلیارد و ۲۵۰میلیون مترمکعب می‌رسید. حجم آب موجود مخازن اکنون ۱۸میلیارد و ۸۳۰میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل عددی معادل ۲۵میلیارد مترمکعب بوده که نشان‌دهنده کاهش ۲۵درصدی است. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور ۳۶درصد و ۶۴درصد مخازن سدها خالی است.
نگاهی به آب ورودی سدها نشان می‌دهد که در این سال آبی تنها ۲۴میلیارد و ۶۳۰میلیون مترمکعب آب وارد سدهای مهم و بزرگ شده است که در مقایسه با سال قبل از آن ۴۲درصد کاهش داشته است؛ یعنی درصد پرشدگی سدها روند نزولی داشته است. از سوی دیگر، در روزهای پایانی سال آبی شاهد آن هستیم که حجم آب موجود در سدها با کاهش ۲۵درصدی نسبت به سال آبی گذشته روبه‌روست و در مجموع ۱۸میلیارد و ۸۳۰میلیون مترمکعب آب در سدها موجود است. همچنین در سال آبی، ۳۰میلیارد و ۱۷۰میلیون مترمکعب آب از سدها برای مصارف مختلف خارج شده است که در مقایسه با سال آبی قبل ۲۳درصد کاهش نشان می‌دهد و نشانه مدیریت خروج آب برای تامین نیازها در شرایط سخت‌تر است.
بررسی موجودی سدهای کشور نشان می‌دهد سدهایی نظیر سدهای استان تهران، خراسان رضوی، قم، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، گلستان، خراسان جنوبی، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. همچنین ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از ابتدای سال تا پانزدهم شهریورماه معادل ۱۵۰میلیمتر بوده است این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت‌(۲۴۷.۴میلیمتر) ۳۹درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته‌(۲۵۱.۵میلیمتر) ۴۰درصد کاهش را نشان می‌دهد. همچنین بارندگی در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان بدترین وضعیت بارندگی نسبت به سال گذشته نشان می‌دهند و تنها استان گیلان وضعیت نرمال بارندگی را داشته است.

ادامه بحران آب در تهران
بر پایه آخرین گزارش‌ها از وضعیت سدهای تهران و البرز؛ سد امیرکبیر تا ۲۹ شهریورماه ۳۰میلیون مترمکعب آب در خود ذخیره کرده که ۱۷درصد پرشدگی را نشان می‌دهد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۳درصد کاهش یافته است. سد لار با ۲۴میلیون مترمکعب آب تنها ۳درصد پرشدگی دارد و ۴۳دصد نسبت به سال گذشته آب کمتری در خود جای داده است. موجودی سد طالقان ۱۷۵میلیون مترمکعب است که ۳۴درصد نسبت به پارسال کمتر بوده و ۴۲درصد پرشدگی دارد. در سامانه شرق لتیان-ماملو نیز با 13درصد پرشدگی تنها ۴۱میلیون مترمکعب آب دارد که ۴۸درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته منفی است.
در حال حاضر وضعیت آب در تهران یکی از چالش‌های مهم این کلان‌شهر محسوب می‌شود. با توجه به رشد جمعیت و افزایش تقاضای آب، منابع آبی تهران تحت فشار زیادی قرار دارند، به‌طوری که سدهای مهمی مانند سد لتیان، سد امیرکبیر و سد لار که نقش کلیدی در تأمین آب این شهر دارند، به دلیل کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌های مکرر روزهای خوبی را سپری نمی‌کنند و آبخون‌ها نیز به دلیل برداشت زیاد اوضاع نابسامان و شکننده‌ای را دارند. اکنون کم‌آبی در کلان‌شهر تهران به یک مشکل جدی تبدیل شده است.
برای عبور از این چالش مدیریت مصرف آب تهران نیازمند اقدامات جدی است. فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف آب خانگی و صنعتی، استفاده از فناوری‌های نوین در آبیاری و بازچرخانی آب از جمله راه‌حل‌هایی است که می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. به عبارت دیگر، وضعیت آب در تهران نیازمند توجه و اقدامات جدی از سوی مسئولان و شهروندان است تا بتوان از بحران کم‌آبی جلوگیری و منابع آبی را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.

چشم‌اندازی برای آینده بحران آب
بحران آب ایران یک چالش پیچیده با ابعاد فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است و هیچ راه‌حل واحد و سریعی برای آن وجود ندارد. موفقیت در این مسیر در گرو یک تغییر پارادایم اساسی است: گذار از تفکر تأمین‌محور به رویکرد مدیریت تقاضامحور. راهکارهای زیرساختی به تنهایی کافی نیست. ستون اصلی مدیریت بحران باید بر کاهش مصرف در کشاورزی، جلوگیری از هدررفت و کنترل برداشت‌های زیرزمینی استوار باشد. همانطور که کارشناسان وزارت نیرو تأکید دارند، این اقدامات نیازمند مدیریت یکپارچه، آموزش اجتماعی فراگیر و سرمایه‌گذاری است.
آینده‌ آبی ایران به تصمیماتی بستگی دارد که امروز گرفته می‌شود. ادامه روند فعلی به معنای تشدید فرونشست زمین، افزایش تنش‌های اجتماعی بر سر آب، مهاجرت‌های اقلیمی و تهدید امنیت غذایی و ملی خواهد بود، اما حرکت به سمت حکمرانی پایدار آب، با ترکیبی از راهکارهای فناورانه، اصلاحات سیاستی و تغییرات فرهنگی می‌تواند این تهدید را به فرصتی برای توسعه‌ یک الگوی زندگی و اقتصاد سازگار با واقعیت‌های اقلیمی ایران تبدیل کند. این مسیر، مسیری دشوار اما ممکن و اجتناب‌ناپذیر است.