اقیانوس‌ها چه نقشی در چرخه مواد و انرژی کره زمین دارند؟
​​​​​​​گروه دریاپایه- سید عمران طباطبایی - اگر به تاریخ زمین نگاهی بیندازیم، دریاها از نخستین روزهای پیدایش زندگی، مأوای اصلی زیست‌مندان بوده‌اند. میلیاردها سال پیش، نخستین سلول‌های زنده در اعماق اقیانوس‌ها شکل گرفتند. این سلول‌های ساده به تدریج تکامل یافتند و به گونه‌های پیچیده‌تر تبدیل شدند. جلبک‌ها، مرجان‌ها، ماهی‌ها، خزندگان دریایی، پستانداران دریایی و بی‌مهرگان همگی فرزندان همان بستر نخستین هستند. دریا همچون مادری مهربان، بستری امن برای پرورش و تکامل گونه‌ها فراهم کرده و به همین دلیل است که هنوز هم تنوع‌زیستی در دریاها بسیار بیشتر از خشکی است. 
به گزارش اقتصاد سرآمد، سید عمران طباطبایی، فعال رسانه‌ای در مطلبی اختصاصی برای این روزنامه به بررسی جایگاه حیات اکوسیستم‌های دریایی برای حفظ حیات و ایجاد تعادل زیستی در کره‌زمین پرداخته است. نگارنده در این مطلب با نگاهی به شگفتی‌ها و جلوه‌های حیات در اقیانوس‌ها، نکاتی را پیرامون اهمیت استراتژیک حفظ محیط‌زیست اقیانوسی مطرح کرده و مورد بررسی قرار داده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
اکوسیستم دریایی یکی از پیچیده‌ترین، گسترده‌ترین و مهم‌ترین اکوسیستم‌های کره‌زمین است که حیات میلیون‌ها گونه موجود زنده، چه گیاهی و چه جانوری، در آن جریان دارد. این اکوسیستم نه‌تنها بخش عظیمی از زیست‌کره را در بر گرفته است، بلکه نقشی تعیین‌کننده در تعادل آب‌وهوایی، چرخه موادغذایی، تنظیم دما، تولید اکسیژن و حتی شکل‌گیری تمدن‌های انسانی ایفا می‌کند.
وقتی به دریای بیکران می‌نگریم، تنها سطحی آبی و بی‌پایان به نظر می‌رسد، اما در لایه‌های پنهان آن جهانی عظیم و شگفت‌انگیز جریان دارد. جهانی که از پلانکتون‌های میکروسکوپی تا نهنگ‌های عظیم‌الجثه را در بر می‌گیرد و هریک از این اجزا همچون حلقه‌های زنجیره‌ای به یکدیگر متصل‌اند و بقای هرکدام به دیگری وابسته است.

آغاز زندگی در دریاها
زندگی در دریا از میلیاردها سال پیش آغاز شد. نخستین نشانه‌های حیات در زمین از دل اقیانوس‌ها برخاست و این بستر آبی همچنان مأمن اصلی بسیاری از گونه‌های زنده باقی مانده است. پلانکتون‌های فتوسنتزکننده، همچون فیتوپلانکتون‌ها، اساس زنجیره غذایی دریایی را تشکیل می‌دهند. این موجودات ریز نقشی مشابه گیاهان خشکی دارند و با انجام فتوسنتز، نه‌تنها موادغذایی لازم برای سایر موجودات دریایی تولید می‌کنند، بلکه بخش بزرگی از اکسیژن جو زمین را نیز تأمین می‌سازند. شاید برای بسیاری عجیب باشد که بیش از نیمی از اکسیژنی که ما بر خشکی تنفس می‌کنیم، در دل دریاها ساخته می‌شود. بنابراین بدون حیات دریایی، تنفس انسان و تمامی موجودات خشکی دچار اختلال جدی خواهد شد.

چشم‌انداز اکوسیستم‌های دریایی
اکوسیستم دریایی طیف وسیعی از زیستگاه‌ها را در بر می‌گیرد. از سواحل کم‌عمق و مناطق جزر و مدی گرفته تا اعماق تاریک و سرد اقیانوس‌ها، هریک از این زیستگاه‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند. در مناطق ساحلی، جایی که نور خورشید به کف دریا می‌رسد، جنگل‌های مانگرو، بسترهای مرجانی و مراتع دریایی شکل گرفته‌اند که پناهگاه و منبع تغذیه برای هزاران گونه محسوب می‌شوند. صخره‌های مرجانی که به آن‌ها باران ‌جنگل‌های دریا نیز گفته می‌شود، از متنوع‌ترین و غنی‌ترین زیستگاه‌های جهان هستند. اگرچه تنها کسری کوچک از سطح اقیانوس‌ها را پوشش می‌دهند، اما میزبان بیش از یک‌چهارم گونه‌های دریایی‌اند.
در مقابل، اعماق اقیانوس جایی ناشناخته و پررمز و راز است. فشار آب در این مناطق آنقدر زیاد است که هیچ انسان یا حیوان سطحی نمی‌تواند در آن دوام بیاورد. بااین‌حال، موجودات شگفت‌انگیزی در آن زندگی می‌کنند. بسیاری از آن‌ها نور خود را تولید می‌کنند؛ پدیده‌ای به نام بیولومینسانس که به شکار، ارتباط و بقا کمک می‌کند. زندگی در اعماق تاریک به ما یادآوری می‌کند که طبیعت تا چه اندازه می‌تواند خلاق و سازگار باشد.

نگاهی به چرخه مواد و انرژی در اقیانوس‌ها
یکی از ویژگی‌های مهم اکوسیستم دریایی، چرخه مواد و انرژی در آن است. مواد مغذی از طریق جریان‌های اقیانوسی، تجزیه بقایای جانداران و فعالیت‌های زمین‌شناسی به گردش در می‌آیند. این چرخه‌ها باعث می‌شوند که دریاها همیشه پویا و زنده بمانند. پلانکتون‌ها مواد معدنی محلول در آب را جذب می‌کنند، ماهی‌های کوچک آن‌ها را می‌خورند، ماهی‌های بزرگ‌تر ماهی‌های کوچک‌تر را شکار می‌کنند و این سلسله ادامه پیدا می‌کند تا در نهایت انرژی از یک سطح به سطح دیگر منتقل شود. حتی لاشه موجودات عظیمی مانند نهنگ‌ها پس از مرگ‌شان به منبع عظیم انرژی برای هزاران گونه کف‌زی تبدیل می‌شود.
انسان‌ها از دیرباز با دریاها پیوند خورده‌اند. تمدن‌های اولیه در کنار دریاها و رودخانه‌ها شکل گرفتند، چراکه دریا هم منبع غذا و هم مسیر ارتباطی بود. صید ماهی، استخراج نمک و استفاده از دریا به‌عنوان راه تجارت از مهم‌ترین دلایل نزدیکی بشر به این اکوسیستم بوده است. امروزه نیز میلیاردها انسان در سراسر جهان به دریا وابسته‌اند. صنعت ماهیگیری، گردشگری دریایی، کشتیرانی و حتی داروسازی از منابع دریایی بهره می‌برند، اما این بهره‌برداری‌ها همواره با خطر آسیب به اکوسیستم همراه بوده است.

تهدید آلودگی دریاها برای حیات زمین
یکی از چالش‌های اصلی، آلودگی دریایی است. پلاستیک‌ها به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای موجودات دریایی بدل شده‌اند. میلیون‌ها تن زباله پلاستیکی هرساله وارد دریاها می‌شود و موجودات بسیاری آن‌ها را با غذا اشتباه می‌گیرند یا در تورها و بسته‌های پلاستیکی گرفتار می‌شوند. همچنین نشت نفت، ورود مواد شیمیایی و فاضلاب‌ها نیز کیفیت آب دریاها را تهدید می‌کند. گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی هم اکوسیستم‌های دریایی را در معرض خطر قرار داده است. بالا آمدن سطح آب دریاها، اسیدی‌شدن آب اقیانوس‌ها و سفیدشدگی صخره‌های مرجانی نمونه‌هایی از این تهدیدها هستند.
با وجود این چالش‌ها، دریاها همچنان ظرفیت عظیمی برای حیات و امید دارند. پژوهش‌های علمی در سال‌های اخیر نشان داده است که اگر اقدامات حفاظتی مناسب انجام شود، اکوسیستم‌های دریایی توان بازسازی خود را دارند. ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی، کنترل صید بی‌رویه، کاهش آلودگی پلاستیکی و آموزش جوامع محلی می‌تواند به بازگشت تعادل کمک کند.
انسان برای بقا و رفاه خود وابستگی عمیقی به اکوسیستم دریا دارد. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از راه صید ماهی و فرآورده‌های دریایی امرارمعاش می‌کنند. بسیاری از داروهای جدید از ترکیبات شیمیایی موجودات دریایی استخراج می‌شوند. دریاها نقش اساسی در تولید اکسیژن دارند، چراکه فیتوپلانکتون‌ها بخش بزرگی از اکسیژن زمین را تولید می‌کنند. علاوه‌بر این، دریاها با جذب دی‌اکسیدکربن نقش مهمی در تنظیم اقلیم ایفا می‌کنند. اگر این ظرفیت‌ها از بین بروند، زندگی بشر به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

اهمیت دریا برای فرهنگ و تمدن انسانی
اما فراتر از جنبه علمی و اقتصادی، دریا برای انسان مفهومی فرهنگی و روحی نیز دارد. صدای امواج، بوی نمکین هوا و چشم‌انداز بی‌پایان افق برای بسیاری از مردم الهام‌بخش آرامش و تفکر است. ادبیات و هنر در سراسر تاریخ از دریا الهام گرفته‌اند. شعرها، داستان‌ها و نقاشی‌های بی‌شماری در وصف شکوه و عظمت یا رمز و راز دریاها خلق شده است. دریا همواره نمادی از آزادی، ناشناخته‌ها و عظمت طبیعت بوده است.
در نهایت باید در نظر داشت که اکوسیستم دریایی فقط یک مجموعه زیستگاهی نیست، بلکه قلب تپنده زمین است. بدون آن، تعادل زیستی برهم می‌خورد و بقای گونه‌های خشکی نیز در خطر قرار می‌گیرد. دریاها به ما یادآوری می‌کنند که همه موجودات زمین به هم پیوسته‌اند و مرز میان خشکی و آب تنها یک خط ظاهری است. اگر دریا بیمار شود، زمین نیز بیمار خواهد شد. بنابراین حفظ و مراقبت از این اکوسیستم نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی برای نسل امروز و آینده است.