نگاهی به جایگاه اقتصادی و اجتماعی پرورش میگو و ماهی در سواحل مَکُران
​​​​​​​گروه شیلات- استان سیستان و بلوچستان هرچند سال‌هاست که با انواع محرومیت‌ها و کمبود منابع و امکانات دست به گریبان است، اما با برخورداری از سواحل مکران و دسترسی به دریای عمان و آب‌های آزاد به‌عنوان یکی از قطب‌های شیلات کشور شناخته می‌شود؛ تا جایی که همواره نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی و ایجاد اشتغال ایفا می‌کند. نوار ساحلی سیستان و بلوچستان با برخورداری از اقلیم و آب‌وهوای مناسب، دسترسی به آب‌های آزاد اقیانوسی و دریای عمان و اراضی ساحلی مستعد، ظرفیت‌های فراوانی در زمینه تکثیر و پرورش آبزیان دریایی دارد. برخی کارشناسان اقتصادی و فعالان حوزه شیلات و آبزی‌پروری باور دارند که حوزه توسعه زیرساخت‌هایی مانند برق، آب و جاده‌های دسترسی، تکمیل زنجیره ارزش، ایجاد مراکز پرورش بچه‌ماهی و دریافت مجوزهای بین‌المللی برای صادرات از مهم‌ترین نیازهای شیلات استان سیستان و بلوچستان به‌شمار می‌رود.
به گزارش اقتصاد سرآمد، به باور کارشناسان، سیستان و بلوچستان با بهره‌گیری از موقعیت راهبردی بندر چابهار در مسیر رشد صادرات ماهی و میگو قرار دارد و در صورت ارتقای کیفیت محصولات براساس استانداردهای جهانی و متنوع‌سازی بازارهای هدف، می‌تواند سهم ایران را در بازار جهانی شیلات به‌طور چشمگیری افزایش دهد. شرایط محیطی و وضعیت جغرافیایی مطلوب و مناسب، شهرستان‌های ساحلی این استان را به یکی از مهم‌ترین نقاط مورد توجه در حوزه آبزی‌پروری کشور تبدیل کرده است به‌طوری که توسعه صید صنعتی و تجاری یکی از کلیدهای رشد منطقه بوده و درآمد حاصل از آن حتی می‌تواند با درآمدهای نفتی رقابت کند. علاوه‌‌بر صید و پرورش ماهی و میگو، قابلیت‌های دیگری در زمینه پرورش آبزیانی نظیر انواع جلبک‌های دریایی، خیار دریایی، لابستر، آرتمیا و آبزیان زینتی در سواحل مکران وجود دارد که برای بهره‌برداری بهینه نیازمند توجه، توسعه و سرمایه‌گذاری است.
منطقه مکران، واقع در نوار ساحلی جنوب‌شرقی ایران‌(استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان)، با کیلومترها خط ساحلی و دسترسی مستقیم به آب‌های اقیانوسی، یکی از غنی‌ترین پهنه‌های دریایی جهان به‌شمار می‌رود. این منطقه که به‌عنوان «بهشت آبزی‌پروری» شناخته می‌شود، پتانسیل عظیمی برای توسعه اقتصاد دریامحور دارد. صنعت شیلات، به‌ویژه صیادی سنتی و مدرن و آبزی‌پروری‌(پرورش ماهی در قفس و میگو)، نه‌تنها می‌تواند محرک اصلی رونق اقتصادی باشد، بلکه نقش کلیدی در کاهش محرومیت، ایجاد اشتغال پایدار و بهبود معیشت جوامع محلی ایفا کند.

جایگاه رونق اقتصادی و اشتغالزایی مکران
اقتصاد مکران که عمدتاً وابسته به دریاست، از شیلات به‌عنوان ستون‌فقرات توسعه بهره می‌برد. صیادی سنتی با ابزارهایی مانند قلاب، نه‌تنها به حفظ منابع دریایی کمک می‌کند، بلکه اشتغال مستقیم برای هزاران صیاد محلی ایجاد کرده است. طبق برخی گزارش‌ها، اسکله‌های صیادی کشور، نقش محوری در تولید، اشتغال و ارزآوری ایفا کرده و سالانه هزاران تن آبزیان را به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کند. این در حالی است که صیادان در سواحل مکُران در ۹بندر ماهیگیری و ۲جایگاه تخلیه صید شامل تیس، شهر کنارک، رمین، کلات زرآباد، پزم، هفت‌تیر شهر چابهار، بریس، گواتر، جُد، تنگ و پسابندر و ۶شهرک و ناحیه صنعتی با بیش‌از ۱۰۰واحد تولیدی صنایع شیلاتی در جنوب سیستان و بلوچستان فعال هستند. بررسی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که در حال حاضر  بیش از ۲۹هزار نفر در بخش‌های صید، صنایع شیلاتی و آبزی‌پروری این استان مشغول به‌کار هستند که بیانگر اهمیت این بخش در اقتصاد منطقه است. همچنین صیادان سیستان و بلوچستان با استفاده از یک‌هزار فروند لنج فعال شامل ۶۷۰لنج برودتی و ۳۳۱لنج یخی سالانه هزاران تن انواع ماهی صید می‌کنند.
آبزی‌پروری، به‌عنوان مکمل صیادی، پتانسیل بالاتری برای تحول اقتصادی دارد. این صنعت می‌تواند با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، معیشت ساحل‌نشینان را از وابستگی به صید فصلی رها کرده و به سمت اشتغال پایدار هدایت کند. طبق برآوردها، در هر هکتار مزرعه پرورش میگو، یک شغل مستقیم و دوشغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود که این امر برای منطقه‌ای با نرخ بیکاری بالا‌(بالای ۲۰درصد در برخی نواحی) حیاتی است. علاوه‌بر این، توسعه آبزی‌پروری با رویکرد صیانت از محیط‌زیست، می‌تواند به گردشگری دریایی نیز کمک کند و چرخه‌ای از رشد اقتصادی محلی را رقم بزند. پروژه‌های اخیر مانند طرح کشت و صنعت مکران که شامل آب‌شیرین‌کن، باغات میوه گرمسیری و پرورش میگو و ماهی است، نمونه‌ای موفق از این هم‌افزایی است. در مجموع، شیلات می‌تواند سهم‌GDP منطقه را از ۲درصد فعلی به بیش از ۱۰درصد افزایش دهد و به‌عنوان «کلید طلایی» محرومیت‌زدایی عمل کند.

موتور ارزآوری مکران روشن می‌شود؟
صادرات آبزیان پرورشی، به‌ویژه میگو، یکی از حوزه‌های کلیدی ارزآوری در مکران است. براساس برخی گزارش‌ها؛ در طول سال‌جاری میلادی بیش از ۳هزار تن میگو و ماهی از چابهار به ۱۱کشور‌(از جمله چین، امارات و اروپا) صادر شده که ارزشی بالغ بر ۵۰میلیون دلار ایجاد کرده است. این صادرات نه‌تنها تعادل ارزی را بهبود می‌بخشد، بلکه کیفیت و رقابت‌پذیری را افزایش می‌دهد. همچنین برخی کارشناسان باور دارند که پرورش میگوی باکیفیت در سواحل مکران، پتانسیل صادرات ۱۰هزار تنی سالانه را دارد و می‌تواند سهم ایران در بازار جهانی میگو را تقویت کند.
با ایجاد بنادر صیادی جدید، این روند شتاب بیشتری خواهد گرفت و به توسعه روستایی نیز کمک می‌کند. پرورش ماهی در قفس و میگو، دو محور اصلی آبزی‌پروری در مکران، با توجه به شرایط اقیانوسی‌(نزدیکی به خط استوا و دمای مناسب آب)، پتانسیل تولید سالانه صدها هزار تن را دارند. سواحل مکران قابلیت پرورش میگو در ۶۰هزار هکتار و ماهی در قفس در مناطق عمیق‌تر را داراست.
پرورش ماهی در قفس، روشی نوین و سودآور است که از هرگونه خطر توفان‌ها و سرقت شناورها مصون است و می‌تواند در هر هکتار، اشتغال برای 10-5نفر ایجاد کند. همچنین پرورش میگو در ۸ماه از سال‌(به دلیل آب‌وهوای مطلوب) به جهش تولید و صادرات کمک می‌کند. استفاده از قفس‌ها، منابع آبی طبیعی‌(دریا و دریاچه‌ها) را بدون نیاز به استخرهای مصنوعی بهره‌برداری می‌کند و با مدیریت صحیح، آلودگی را به حداقل می‌رساند. بااین‌حال، یکی از بزرگ‌ترین موانع، آلودگی ناشی از فضولات ماهی، غذای باقیمانده و مواد شیمیایی است که می‌تواند اکوسیستم دریایی را تهدید کند. بدون نظارت دقیق، این مسئله به کاهش تنوع‌زیستی منجر می‌شود.
برای غلبه بر این چالش‌ها، کارشناسان بر لزوم حمایت دولتی از طرح‌های دانش‌بنیان و ایجاد شهرک‌های صنعتی شیلاتی تأکید دارند. شیلات و آبزی‌پروری در مکران، بیش از یک صنعت، یک فرصت استراتژیک برای تحول اقتصادی است. با غلبه بر چالش‌ها از طریق سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی و تمرکز بر صادرات پایدار، این منطقه می‌تواند به قطب تولید و ارزآوری تبدیل شود. کارشناسان هشدار می‌دهند که تأخیر در اقدام، پتانسیل‌های عظیم را هدر خواهد داد. پیشنهاد می‌شود برنامه‌های جامع مانند ایجاد صندوق حمایت از صیادان و آموزش‌های فنی، اولویت سیاست‌گذاران قرار گیرد. مکران با دریایی پربرکت، در انتظار گام‌های عملی برای شکوفایی است.

ساحل‌نشینان مکران قربانی کم‌توجهی
هفته گذشته بود که سیدعبدالکریم هاشمی‌نخل‌ابراهیمی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «خانه ملت»، با بیان اینکه مسئله اشتغال و سرمایه‌گذاری در سواحل جنوبی کشور به یکی از دغدغه‌های اساسی مردم تبدیل شده، گفت: ما در کشور فرصت‌های بی‌نظیری برای سرمایه‌گذاری داریم؛ چه در سواحل مکران، چه در مناطق غربی، مرکزی و جزایر، اما متأسفانه مردم ساحل‌نشین ما از حداقل امکانات زندگی برخوردارند. در حالی‌که می‌توان با سیاست‌گذاری درست، این ظرفیت‌ها را به ثروت ملی و فرصت شغلی پایدار تبدیل کرد، امروز شاهد آن هستیم که در برخی از این مناطق، اندک افراد ناچار به فعالیت‌هایی مانند قاچاق سوخت شده‌اند.
این نماینده مجلس با انتقاد از نگاه محدود به مفهوم توسعه دریامحور گفت: توسعه دریامحور فقط ساخت بندر نیست، بلکه به معنای ساماندهی تجارت، تربیت تاجر، ایجاد صنایع و خدمات در کنار آب است. وقتی تجارت و صادرات و واردات شکل بگیرد، صنایع فعال شوند و خدمات رونق پیدا کند، مردم دیگر مجبور نخواهند بود خود را در معرض خطر قرار دهند تا معیشت‌شان را تأمین کنند. «هاشمی‌نخل‌ابراهیمی» در پایان خاطرنشان کرد: باید به فکر ایجاد اشتغال پایدار و زیرساخت‌های توسعه‌ای باشیم. مناطق ساحلی گنج‌های پنهان اقتصاد ملی هستند و اگر درست مدیریت شوند، نه‌تنها محروم نمی‌مانند، بلکه به موتور محرک توسعه کشور تبدیل خواهند شد.