گروه بین الملل - در دو دهه گذشته ۲۳میلیارد دلار هزینه پروژه گاپ شده؛ طرحی که بیش از ۶۰هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را با سدسازی ربوده و تیشه به ریشه محیط‌زیست ایران می‌زند.
بخش دوم- اما عجیب آن که خود کشور عراق به جای نگرانی از احداث این سد نگران سد‌های کشور ایران بوده است و هیچگاه مخالفتی جدی با ساخت این سد‌ها نکرد.البته توجه به این نکته لازم است که یک بار پیش از این با ممارست ایران و پس از درخواست کشور عراق، ترکیه آب گیری سد را به تعویق انداخت.
سفیر ترکیه در عراق در خرداد سال ۱۳۹۷ اعلام کرده بود که این کشور به دستور رئیس جمهوری دریچه‌های سد «ایلیسو» را به سمت عراق باز می‌کند. او هم چنین گفته بود که زمانی که پرکردن این سد دوباره آغاز شود، آب هنوز هم مطابق توافق دو کشور به داخل عراق جریان خواهد داشت و به طور کلی قطع نخواهد شد. وزیر منابع آبی عراق نیز با تایید صحبت‌های سفیر ترکیه درباره امضای توافق برای تامین جریان آب به این کشور، گفت: «با ترکیه روی مکانیزمی توافق کردیم که مانع خشک شدن رود دجله و همچنین پر شدن سد ایلیسو از تاریخ ۱ ژوئن تا ۱ نوامبر شود، اما ترکیه آن را تا ابتدای ماه ژوئیه به تعویق انداخته است.»نکته، اما این است که هم چنان این سد که ساخت آن حدود ٢٠ سال به طول انجامید، آثار زیست‌محیطی تخریبی بر روی عراق خواهد داشت و شاید در مرحله اول و یک دهه نخستین پس از آب گیری هزاران روستایی این کشور را وادار به کوچ می‌کند. اما در عمل نه تنها دولت عراق واکنش چندان جدی به این مساله از خود نشان نداد که حتی در یک اقدام عجیب به جای شکایت از ترکیه از ایران برای سد سازی شکایت کرد.
پروژه «گاپ» چیست؟
اما مساله در این مورد تنها به سد «ایلیسو» محدود نمی‌شود ودر نهایت برنامه ساخت بیش از ۲۰ سد است که در پروژه‌ای به نام «گاپ» تعریف شده است. مجموعه سد‌های جنوب شرقی آناتولی که در ترکیه به پروژه «گاپ» و به عربی «الجاب» موسوم هستند، مهم‌ترین برنامه توسعه و انرژی ترکیه است که با ساخت ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه آبی بر روی رودخانه‌های دجله و فرات، کشاورزی و صنعت را در شرق ترکیه متحول می‌کند.پروژه آبی گاپ در درون مرز‌های ترکیه است، اما اثرات زیان باری بر محیط زیست و معیشت میلیون‌ها نفر از همسایگان ترکیه دارد. پروژه گاپ در دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و نزاع‌ها بر سر دسترسی و تقاضای آب بین سه کشور ترکیه، سوریه و عراق به تناوب و شدت و ضعف تا کنون ادامه داشته است.
در دو دهه گذشته ۲۳میلیارد دلار هزینه پروژه گاپ شده که هدف آن تامین ۲۵ درصد از منابع آب و ۲۰ درصد از مجموعه برق مورد نیاز ترکیه است؛ طرحی که بیش از ۶۰ هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را به‌وسیله سدسازی ربوده است و تیشه به ریشه محیط‌زیست ایران می‌زند. معروف‌ترین سد این پروژه «آتاتورک» است. این طرح موجب شد منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین از ۹۰ رودخانه به‌ابعاد زاینده‌رود محروم شود. پیامد اجرای طرح گاپ تاکنون بحران خشکسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشور‌ها و قطع حقابه رودخانه هور‌العظیم ایران از دجله و فرات بوده است.
«ایلیسو» زخمی دیگر بر پیکر مجروح 
محیط زیست ایران
اما سد «ایلیسو» تنها برای محیط زیست عراق نیست که خطرات جدی را با خود به همراه دارد. اگر اکنون یکی از بزرگ‌ترین مشکلات محیط زیست ایران پس از بحران آب، مقابله با ریزگرد‌ها می‌دانیم باید توجه داشت که «سد ایلیسو» نیز به زودی تبدیل به آسیبی جدی در این زمینه خواهد شد. مساله ریزگردها، حال تبدیل به بحرانی تمام عیار برای ایران شده است. بحرانی که شاید در یک دهه اخیر مطرح شد اماریشه آن را باید در دو دهه پیش از امروز و خطا‌های بزرگ و کوچک در مدیریت کشور جستجو کرد. حال، اما به نظر می‌رسد بحران، به زودی وارد مرحله تازه‌ای خواهد شد. مرحله‌ای که می‌تواند به خطرات بسیاری برای کشور منجر شود.نابودی زمین‌های کشاورزی در عراق می‌تواند به بحران جدی در حوزه محیط زیست ایران تبدیل شود. باید توجه کرد که در سال ۱۹۹۲ و زمانی که سد آتاتورک بر روی رود فرات احداث شد، حتی در عراق، درگیری‌های قومی و قبیله‌ای بر سر آب شکل بگیرد و پس از مدتی نیز فرایند بیابان‌زایی افزایش یابد و ۶۷۰ هزار هکتار مزارع کشاورزی، قابلیت کشت خود را از دست بدهند و این عملا آغاز شکل‌گیری ریزگرد‌ها در غرب ایران و تشدید بیابان‌زایی در عراق را سبب شد.
نتایج مطالعاتی که مرکز حفاظت خاک و آبخیزداری کشور در سال ۸۸ منتشر کرده بود، تایید می‌کند که شمارِ چشمه‌های تولید گرد و خاک در یک دوره ۲۰ ساله منتهی به ۲۰۰۹، بیش از ۳۵ برابر در میان‌رودان یا بین النهرین افزایش یافته؛ رخدادی که سبب تشدید پدیده گرد و غبار در ۲۵ استان کشور شده که البته بیش از همه مردم خوزستان، ایلام و کرمانشاه را متاثر کرده است.کم‌آب شدن اروندرود و اتکایش به کارونِ بی‌رمق، سبب شده آب شور خلیج فارس در مواقع مد، سوار بر نخلستان‌ها شده و بیش از یک‌میلیون نفر نخل نابود شود؛ روند کاهنده‌ای که همچنان ادامه دارد. نتیجه این رخداد انسانی، شکل‌گیری کانون‌های ریزگرد بود که به سمت ایران منتقل شدند و سال به سال نیز به حجم آن‌ها افزوده شد. اکنون نیز جنوب غرب آسیا و به ویژه غرب ایران در شرایطی است که با احداث و نهایی شدن سد ایلیسو بر روی رود دجله، باید در آینده نزدیک بر اثر حوادثی نظیر شیوع ریزگرد‌ها شاهد افزایش هرچه بیشتر ناآرامی‌های زیست‌محیطی باشد.نگران کننده‌تر آن که با ممانعت دولت ترکیه از ورود آب فرات به عراق و در نهایت تالاب هورالعظیم، یک فاجعه جدی محیط زیستی در جنوب غرب ایران شکل گرفته است و تالابی که روزگاری نشانه حیات و زندگی یک منطقه جغرافیایی بود رفته رفته کارکرد‌های انسانی خود را از دست داد. حالا و  با آب گیری سد «ایلیسو» بر روی رود دجله، به نظر می‌رسد دیگر منبع آبی تالاب هورالعظیم، نیز دیگر از کار خواهد افاد و شاید با این روند مرگ تمام و کامل هورالعظیم زنگ خطر یکی از بزرگ‌ترین فجایع زیست محیطی را به صدا در خواهد آورد.