مهدی پناهی
هدایت کاربران به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی با فیلتر کردن نمونه‌های خارجی نه خوشحالی دارد و نه نشانه پیروزی است. اصولاً هدف مسئولان امنیتی در فیلترینگ، قطع زنجیره هماهنگی عوامل ضدامنیتی بوده است.تجربه‌های قبلی هم ثابت کرده معمولاً در زمان بحران و فیلترینگ اصلاً به فکر خدمات جایگزین نبوده‌اند و همه مباحث پسینی است! در این میان اما برخی هم فیلترینگ را بهانه کرده و منکر هرگونه فرصت، ظرفیت و توان داخلی می‌شوند. هم موافقان و هم مخالفان پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی بدون توجه به ابعاد فنی و تعاریف مختلف از آن مثل میزان نصب، کاربر فعال، میزان محتوای تولیدشده و ... حکم صادر می‌کنند. مسئولی اعلام می‌کند فلان نرم‌افزار داخلی ۲۰ میلیون نصب داشته؛ موافقان تیتر می‌زنند ۲۰ میلیون کاربر ایرانی از پیام‌رسان داخلی استفاده می‌کنند، مخالفان هم حمله می‌کنند که امکان ندارد ۲۰ میلیون نفر استفاده کنند. هر دو گروه هنوز فرق کاربر ثبت‌نامی و فعال روزانه و ماهانه را نمی‌دانند یا اینکه یکی سهل‌گیرانه و برای موفق نشان دادن به تعداد نصب‌ها استناد می‌کند و دیگری سختگیرانه به تعداد کاربر روزانه! بنابراین هیچ آماری هم به درد این گروه‌ها نخواهد خورد و بحث از دریچه آمار نتیجه‌ای جز اتلاف وقت ندارد؛ اما باید به برخی نکات توجه بیشتری کرد. عمده کاربران ایرانی چندین سال است از نرم‌افزارهای خارجی استفاده می‌کنند و در نقطه زمانی فعلی خدماتی متنوع، با سرعت و پاسخگوی نیازهایش دریافت کرده‌اند و همین توقع را از نمونه‌های داخلی دارند، اما فضای مجازی یک امر صرفاً فناورانه نیست که بگوییم دفعتاً و ناگهانی می‌توان با کسب دانش آن را ایجاد کرد. یک پیام‌رسان با افزایش تعداد کاربران رشد می‌کند، یعنی هرچه کاربر با یک‌روند پیوسته به آن اضافه شود و از آن استفاده کند، کیفیت آن هم افزایش پیدا می‌کند. آیا نرم‌افزارهایی مثل تلگرام، واتساپ، اینستاگرام از همان ابتدا خدمات گسترده‌ فعلی را ارائه می‌کردند؟ اگر ابتدای شروع کارشان را با اکنون مقایسه کنیم، از ابتدایی بودن برخی نرم‌افزارها خنده‌مان می‌گیرد. بسیاری تصور می‌کنند رشد نرم‌افزارهای غیرایرانی کاملاً رقابتی و آزاد بوده است، درحالی‌که به‌طور نمونه تلگرام با فیلترینگ وایبر و کوچ کاربران ایرانی رشد کرد. یادمان باشد این وزیر جوان دولت یازدهم بود که،‌ سال ۹۴ با پاول دورف مذاکره کرد و پای این نرم‌افزار ناشناخته به ایران باز شد. یا پس از فیلترشدن تلگرام چگونه همه کاربران به سمت واتساپ سوق داده شدند و به‌محض اینکه نرم‌افزار سیگنال می‌خواست کاربران را به خود جذب و رقیب واتساپ شود، توسط دولت وقت فیلتر شد. با این سابقه نرم‌افزارهای خارجی چگونه ما از نرم‌افزارهای داخلی توقع رقابت با نمونه‌های خارجی را داریم؟ بسیاری از نرم‌افزارهای فعلی در حوزه پیام‌رسان و شبکه اجتماعی پیش از ورود تلگرام و واتساپ در ایران حاضر و فعال بودند، اما هیچ‌گاه فرصت‌هایی که به خارجی‌ها داده شد به ایرانی‌ها داده نشد. این نکات هیچ‌کدام به معنای دفاع یا رد فیلترینگ یا بی‌برنامه بودن تصمیم گیران و مافیای رسانه نیست، بلکه توجه به برخی واقعیت‌هاست. مثلاً مقایسه عملکرد پیام‌رسان‌های داخلی در سال‌های مختلف، نشانه امیدوارکننده‌ای از پیشرفت را می‌دهد. در فیلترینگ‌های قبلی شاهد بودیم بسیاری از نرم‌افزارها از پذیرش کاربران جدید ناتوان بودند، ولی در برهه فعلی حداقل در حوزه پیام‌رسانی (تماس تصویری و متنی و صوتی) خدمات قابل قبولی ارائه می‌کنند و قرار است با به‌روزرسانی‌های جدید کیفیت خدماتشان افزایش هم پیدا کند. نکته دیگر اینکه اشکالات در خدمات پیام‌رسان‌ها گاهاً ارتباطی به نرم‌افزارهای ایرانی ندارد، بلکه به‌سرعت اینترنت یا سایر مسائل زیرساختی ربط دارد. حتی اینکه از چه نوع گوشی هوشمندی استفاده می‌کنید در میزان رضایت شما از خدمات اثر دارد؛ بنابراین برای قضاوت بایستی همه این‌ها را در نظر گرفت. نمونه‌های ایرانی در ابتدای راه خود هستند و باید فرصت بیشتری داد وهمزمان شبهات احتمالی آینده را نیز مورد توجه قرارداد. به‌طور نمونه باید درباره حفظ حریم خصوصی، انحصار و رقابت بیشتر بحث و گفت‌وگو کرد که در یادداشت‌های آینده بیشتر به آن خواهم پرداخت.
*کارشناس علوم ارتباطات اجتماعی