مریم فروتن- بنادر لنگه و کنگ، از بنادر تاریخی و با هویت کناره های سواحل خلیج فارس بوده و بافت و سیمای شاخص این بنادر لزوم توجه به علل و شرایط شکلگیری و تغییراتشان را در طول تاریخ ایجاب کرده است. به جز تغییراتی که در خیابان کشی ها و بدنه خیابان‌های اصلی به خصوص بعد از طرح جامع ۵۴۳۱ (به عنوان اولین طرح جامع در ایران) و طرح‌های توسعه بعدی در حوزه بلافصل خیابان ها ایجاد شده، تغییرات محسوسی در محله های قدیمی بندر لنگه پدید نیامده و این محلات الگوهای بومی و هویتی خویش را حفظ کردهاند. به طور کلی می‌توان بافت شهری فعلی بندر لنگه بندر کنگ را «خیابان‌هایی نو در بافت تاریخی» نامید. در پس از این خیابان ها که مانند خیابانهای سایر شهرهای کشور است، بافتی بسیار شاخص با هویت بر جای مانده که لزوم توجه به الگوی هایش را مورد توجه قرار می دهد. هدف از این مقاله کوششی برای تبیین و شناسایی بافت شهری، محلات عرفی، معماری بومی، المان ها و جزئیات شاخص در بنادر کنگ و لنگه است. از آنجا که عوامل فرهنگی و اجتماعی از عوامل فیزیکی و کالبدی شهر جدا نبوده و تاثیری مستقیم بر بافت و سیمای شهر دارد، در این مقاله با استفاده از روش مروری بر تغییرات و تحولات تاریخی و عوامل اجتماعی و فرهنگی در منابع کتابخانه‌ها به تحلیل و بررسی چهره امروزین بندر لنگه و بندر کنگ پرداخته شده است. یکی از یافته های مهم مقاله این است که این بنادر دارای هویت ویژهای هستند که از رهگذر بررسی تاریخی می توان به آن دست یافت. روش دیگر بازدیدهای میدانی است و بر اساس آن، این یافته حاصل شد که بسیاری از ویژگی های بومی این بنادر درگذر تاریخ حفظ شده است و لزوم توجه بیشتر در حفاظت و ارتقا آنها وجود دارد. در انتها نیز بر این مبنا، تعدادی از راهکارهای کاربردی طراحی شهری در زمینه حفاظت از هویت بومی و تاریخی آنها پیشنهاد می گردد.
بقایای تاریخی به جای مانده از این بنادر تاریخی، بندر لنگه بندر کنگ در کناره خلیج فارس نشان دهنده رونق شهرنشینی و تجاری این بنادر در دوران‌های گذشته است. در این پژوهش هدف، شناسایی هویت ویژه این بنادر از طریق بررسی تاریخی نشان است. در بررسی تاریخی پژوهش توجه اصلی به بندرلنگه معطوف است ولی با توجه به اینکه این دو بندر در ارتباط فرهنگی و بازرگانی بسیار تنگاتنگ هستند و علاوه بر آن که از لحاظ جغرافیایی در فاصله بسیار کم قرار گرفتند، منشا شکل گیری، افول و صعود یکدیگر بودند- در سابقه تاریخیشان نیز ذکر شده که افول یکی باعث صعود یکی بوده است و بالعکس. بنابراین هویت ویژه آنها به صورت مشترک و از خلال حوادث و تغییرات تاریخی بررسی می‌شود و در این راستا ابتدا به طور اجمالی از تاریخ شهر بندرکنگ شروع و سپس به طور مفصل تر به بندرلنگه می پردازیم.
شناسایی تاریخی بندرکنگ 
تاریخ دقیق بنای شهر کنگ مانند اغلب شهرهای ایران مشخص نیست، اما منابع تاریخی نشان می‌دهند که پیش از آنکه نامی از بندرلنگه در میان باشد، برند کنگ ساخته شده است. گفته می شود این بندر در طول عمر خود چهار بار تخریب و از نو ساخته شده و بنای فعلی آن چهارمین شهری است که بر روی خرابه های شهر قبلی احداث شده است. روایتی نیز در دست است که نشان می‌دهد سالها پیش بندرکنگ ناحیه های آباد و پر رونق بوده است. این شهر دوره ها در تصرف پرتغالی ها و هلندی ها بوده است. «قصبه قدیم این ناحیه بندرکنگ است که اکنون قریه کوچکی به جای آن باقی است. این بندر اکنون جزء شهر بندرلنگه و در حد فاصل شرقی این بندر واقع شده است.» (اقتداری، ۱۳۷۵: ۴۷۷) «واژه کنگ در گویش محلی به معنی میوه درخت خرما، در مرحله ای که نسبتاً شیرین و قابل خوردن است، می باشد. احتمال دارد این نام به دلیل محصول خرمای فراوان این شهر در گذشته، بر آن نهاده شده باشد.» (افشار، ۱۳۷۶: ۴۳۳) 
محمد ابراهیم نادری کازرونی حقایق نگار درباره محمد شاه قاجار، در گزارشی با عنوان «تاریخ بنادر» در خصوص بندر کنگ می نویسد: «از بندر کنگ تا بندر لنگه که حال نسبت به ایام قدیمش خراب و ویران است، یک فرسخ راه مسافت است. بندر کنگ بندری بوده آباد و در آن عمارات عالیه بوده و اکنون از آثار عمارات قدیم، با کمال استحکام برقرار است. کاروانسراهای دوطبقه و قلعه در کنار دریا برپا بوده و اکنون ستون ها و طبقات عمارات آن قرار است و منشا تعجب ناظرین می گردد. در این ایام دو محله از بندر مذکور آباد است، یک محله شیعه اثناعشری و یک محله شافعی مذهب و هر محله به قدر سیصد خانوار ساکن و گاو و گوسفند وافر دارند.» (اقتداری، ۱۳۷۵). بندر کنگ سابقا در تصرف پرتغالی ها و هلندی ها بوده و اکنون عمارات مخروبه از آن دوران بر جای مانده است. در طول یک قرن تسلط پرتغالیان بر خلیج فارس، این بندر دارای حیثیت بازرگانی بوده است و در سواحل آن ابنیه، تجارتخانه و لنگرگاه ها ساخته اند. پس از شکست پرتغالیان در زمان شاه عباس صفوی، نظر به سیاست صفویه در خلیج فارس و برای جلوگیری از بازرگانان آنها، اجازه داده شد پرتغالیان و هلندیان در بندر کنگ تجارتخانه بسازند. این بندر به تدریج در دوره زندیه و قاجاریه و رونق بندرلنگه اهمیت پیشین خود را از دست داد ولی در دوره پهلوی با افول بندرلنگه دوباره رونق گرفت و محل رفت و آمدهای بازرگانان و حمل و نقل کالا شد. (اقتداری، ۱۳۷۵: ۴۸۱) مردم شهر کنگ اغلب دریانورد و ماهیگیر هستند از مشاغل عمده آنها توربافی و لنج سازی است که از مهمترین صنایع مردم به این مناطق می باشد. در سالیان گذشته اکثر لنج‌های خلیج فارس به وسیله لنج سازان کنگی ساخته می شد ولی بعدها به علت مشکلاتی که در تهیه چوب مخصوص لنج سازی که مستقیما از سواحل آفریقا وارد می‌شد به وجود آمد، صنعت لنج سازی در کنگ رونق و شکوه گذشته خود را از دست داد.
آثار تاریخی به جامانده از شهر تاریخی بندر کنگ 
آثار دو ستون در ساحل دریا، در غرب بندر کنگ باقی مانده است. ارتفاع یکی از ستون‌ها حدود ۸ متر و دیگری حدود 2متر از سنگ تراشیده، گچ و مالط ساروج بازمانده است و فاصله آنها تا دریا حدود ۴۰ متر است. مشخص شده است که این دو ستون، باقیمانده آثار قلعه مستحکم قدیمی است که در سفرنامه ها و کتب از آن یاد شده و محل گمرک، بارانداز و تجارتخانه پرتغالیان بوده اند. هم اکنون شن و ماسه های ساحلی سطح قلعه و بدنه آن را پوشانده است. به مسافت حدود ۳۰۰ متری از قلعه، رو به شمال شرقی بندرکنگ آثار ویرانه‌های کاروانسراهای های سه اشکوب های برجای مانده که آثار حیات وسیع، آب انبارها و اصطبل در آن دیده می‌شود و ممکن است محل آمد و شد افرادی به قلعه پرتغالی ها و کاروان های بازرگانی بوده باشد. در درست رو به روی ستون های باقی مانده از قلعه، در درون دریا به فاصله ۶۰ متر آثار برج مدوری با حفره‌های دید‌بانی وجود دارد که گرداگرد آن را آب فرا گرفته است گمان بر این است که برج دیده بانی و محافظت از دریا و بندر بوده است. (اقتداری، ۱۳۷۵: ۵۰۹)
 شناسایی محلات بندر کنگ 
شهر بندرکنگ از چندین محله عرفی قدیمی تشکیل شده است که شامل: محله سید محمد عالم، محله پایین، محله سید نابینا، محله سلطان العلما، محله بلوکی، این محلات دارای چندین خانه تاریخی، مثل خانه معلمی است.