رسول انصاری منش 
چند روز پیش، تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که ابراز حمایت از مبادلات تجاری با ایران یا به اصلاح اینستکس حذف شده است. در بیانیه تروئیکای اروپایی که توسط سایت دولت انگلیس منتشر شده آمده است: سهام‌داران اینتکس – بلژیک، دانمارک، فنلاند، فرانسه، آلمان، هلند، نروژ، اسپانیا،‌ سوئد و انگلیس – تصمیم به منحل کردن اینستکس گرفته‌اند.سه کشور اروپایی در این بیانیه نوشته اند: اینستکس در سال ۲۰۱۹ توسط فرانسه، آلمان و انگلیس راه‌اندازی شد تا تجارت قانونی میام ایران و اروژل به‌ویژه در زمینه بشردوستانه را تسهیل کند. در طی چهار سال اخیر، اینستکس به طور مداوم تلاش کرده تا تبادلات تجاری میان ایران و اروپا را تسهیل کند. تقاضای قوی از صوی صادرکنندگان اروپایی – عمدتا در بخش بشردوستانه – برای استفاده از سازوکار اینستکس وجود داشت.انگلیس، فرانسه و آلمان در ادامه ادعا کردند: ایران به طور سیستماتیک و به دلایل سیاسی از انجام وظایف توسط اینستکس جلوگیری کرده است.ایران تنها در اوایل در ۲۰۲۰ به یک تبادل مالی برای واردات کالاهای پزشکی از اروپا به ایران راضی شد. ایران پس از اون به طور پیوسته و عامدانه جلوی پیشنهادات برای تبادل میان انگلیس، نروژ، اتحادیه اروپا و ایران را گرفته است. این مسئله ناشی از عزم سیاسی برای ممانعت از استفاده از اینستکس تحت هیچ شرایطی بوده است. به همین خاطر، دولت ایران تصمیم گرفته تا با عدم همکاری برای صادرات دارو و دیگر کالاهای نجات‌دهنده علیه منافع مردم خود عمل کند.در انتهای این بیانیه آمده است: سهامداران اینستکس به دلیل ممانعت مستمر ایران از تبادل با شرکت به این نتیجه رسیدند که دیگر دلیلی برای حفظ فعالیت اینستکس وجود ندارد. سهامداران اینستکس در مجمع عمومی نهم مارس ۲۰۲۳ به نفع انحلال اینستکس رای دادند. این تصمیم تماما به دلایل تجاری اتخاد شده است.این ادعا توسط کشورهای اروپایی درحالی مطرح می‌شوند که ناصر کنعانی،‌ سخنگوی وزارت خارجه کشورمان درباره تعطیلی اینستکس گفته بود: این مساله بخشی از عدم التزام دولت های اروپایی به تعهدشان در مسیر جبران خروج غیرقانونی و یک جانبه آمریکا از برجام بود و روشن شد که عملا اقدام لازم را انجام ندادند.
اینستکس و تأثیر آن بر اقتصاد ایران
«اینستکس»، مکانیزم اتحادیه اروپا که برای تسهیل تجارت با ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا طراحی شده است، از زمان تأسیس آن در سال ۲۰۱۹ موضوع مورد بحث بوده است.
در واقع این مکانیسم با چالش‌های متعددی روبرو بوده و تا حد زیادی در مأموریت خود ناکارآمد بوده است. حذف اخیر اینستکس پیامدهای مهمی برای اقتصاد ایران دارد که به شدت تحت تاثیر تحریم های آمریکا قرار گرفته است.
هدف اولیه اینستکس ایجاد کانالی برای شرکت های اروپایی برای ادامه تجارت با ایران بدون نقض تحریم های آمریکا بود.
با این وجود اینستکس با با ایراداتی از جمله الزامات نظارتی پیچیده، عدم تمایل شرکت‌های اروپایی به خطر نقض تحریم‌های ایالات متحده و دشواری در تسهیل تجارت کالاهای بشردوستانه مانند غذا و دارو مواجه شده است.
اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. اینستکس در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است.
غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند اما دیگر کشورهای اروپایی و کشورهای جهان از جمله چین و روسیه نیز می‌توانند وارد آن شوند. سرمایه اولیه این شرکت ۳ هزار یورو بود که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین گردید.

اینستکس و تأثیر آن بر اقتصاد ایران
و اما حذف اینستکس اثرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد ایران دارد. یکی از مزایای کلیدی اینستکس پتانسیل آن برای تسهیل تجارت کالاهای بشردوستانه بود. با این حال، این مکانیسم به دلیل چالش هایی که در بالا ذکر شد، نتوانسته است چنین تجارتی را به طور موثر تسهیل کند.
متأسفانه باید اذعان داشت که حذف اینستکس توانایی ایران را برای انجام تجارت با اروپا در زمینه کالاهای بشردوستانه محدودتر و تأثیر منفی تحریم های آمریکا بر اقتصاد ایران را تشدید می کند.
یکی دیگر از تاثیرات عمده حذف اینستکس بر صادرات نفت ایران نمایان خواهد شد. ایران برای کسب درآمد به شدت به صادرات نفت متکی است و تحریم های ناجوانمردانه آمریکا توانایی ایران را برای صادرات نفت به شدت محدود کرده است.

روند فروش نفت به اروپا
انتظار می رفت این طرح کانالی را برای ایران برای فروش نفت به اروپا را فراهم کند، اما این سازوکار نتوانسته به طور موثر چنین تجارتی را تسهیل کند. با این توصیف به طور حتم، حذف اینستکس توانایی ایران برای فروش نفت به اروپا را بیشتر محدود می کند که به گفته کارشناسان می تواند اثرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد این کشور داشته باشد.
حذف INSTEX همچنین پیامدهای ژئوپلیتیک گسترده تری دارد. این سازوکار راهی برای اروپا برای اثبات استقلال خود از ایالات متحده و حفظ روابط اقتصادی خود با ایران تلقی می شد.
شکست اینستکس در تسهیل تجارت، توانایی اروپا برای حفظ روابط اقتصادی با ایران را تضعیف کرده و انزوای اقتصادی ایران را بیشتر تثبیت کرده است. در نتیجه حذف اینستکس اثرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد ایران دارد.
این سازوکار به عنوان یک راه نجات بالقوه برای ایران در مواجهه با تحریم های آمریکا تلقی می شد، اما شکست آن در تسهیل تجارت موثر، توانایی ایران را برای انجام تجارت با اروپا محدودتر کرده و تأثیرات منفی تحریم های ایالات متحده را تشدید کرده است.
واقعیت اینجاست که حذف اینستکس همچنین توانایی اروپا برای حفظ روابط اقتصادی با ایران و استقلال خود از ایالات متحده را تضعیف کرده است.

موضع رسمی جمهوری اسلامی: ایران هیچ گاه دل نبسته بود
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته در خصوص تصمیم کشورهای سهامدار اینستکس برای تعطیلی این سامانه اظهار داشت: دولت های اروپایی پس از خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام، متعهد شده بودند که با اتخاذ راهکارهای ضروری، استمرار منافع اقتصادی ایران از تعهدات رفع تحریمی برجام را محقق سازند. یکی از سازوکارهایی که اروپایی‌ها خود برای انجام این تعهد مطرح کردند، تاسیس اینستکس به عنوان یک کانال مالی برای تسهیل تجارت بین ایران و اروپا بود.
وی افزود: جمهوری اسلامی ایران اگرچه هرگز به این سازوکار تکیه نکرده و دل نبسته بود، اما در کمال حسن نیت، از هیچ همکاری مقتضی برای فعالیت این کانال دریغ نکرد. اما متاسفانه دولت های اروپایی در کنار بی عملی در خصوص سایر تعهدات خود، در راه اندازی موثر ایستکس نیز ناکام بودند و اقدامات لازم و ضروری برای فعالسازی آن در قالب انجام تعهدات اروپا ذیل برجام را انجام ندادند.
کنعانی دلیل اصلی ناکامی اینستکس را نبود اراده جدی و ناتوانی دولت‌های اروپایی در ایفای تعهداتشان در مسیر جبران خروج یکجانبه آمریکا از برجام، و همراهی آنها با تحریم های غیرقانونی آمریکا دانست؛ همچنانکه این کشورها در تمام طول زمان فعالیت اینستکس هیچ منبع مالی یا خط اعتباری بلندمدت به این کانال تزریق نکردند.
سخنگوی دستگاه سیاست خارجی با تاکید مجدد بر اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچگاه به اینستکس دل نبسته بود و تجارت بین المللی خود را از سایر کانالهای مالی و بانکی بین المللی انجام داده است، عنوان کرد: مقصر جلوه دادن ایران در بیانیه تعطیلی اینستکس، تلاشی واهی برای سرپوش گذاشتن بر ناکامی مطلق اروپا در حداقل توانایی برای استقلال مالی از آمریکاست.
* دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه