گروه اقتصاد بین‌الملل- اکیان اسماعیلی - به باور ناظران، تلاش ترکیه برای تقویت خانه دریایی‌اش صرفا با هدف گسترش نفوذ این کشور در حوزه‌های جغرافیایی دریایی نیست، بلکه این بازیگر تلاش دارد تا ضمن برعهده گرفتن مدیریت کریدور‌ها و کانال‌های آبی، از منابع غنی در زیر دریا‌ها نیز بهره‌مند شده و برای خود فرصت‌سازی کند؛ این گزاره‌ای است که بستر را برای تنش میان جناح‌های مختلف هموار کرده است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، «در سال‌های اخیر، ترکیه به‌طور قابل‌توجهی جاه‌طلبی‌های دریایی‌اش را در دریای مدیترانه تقویت کرده و هدف این بازیگر اعمال نفوذ و حفاظت از منافع خود در منطقه است. اخیراً، رزمایش ماوی وطن ۲۰۲۵، یک عملیات دریایی در مقیاس بزرگ که بین ۷ تا ۱۶ژانویه در دریای سیاه، دریای اژه و دریای مدیترانه برگزار شد، آرزو‌های استراتژیک دریایی آنکارا را به نمایش گذاشت». این عبارات بخشی از یادداشت منتشرشده در The Cradle است.

پشت پرده مانور دریایی ترکیه
آنطور که «اقتصادنیوز» در مطلبی منتشر کرده؛ اهمیت استراتژیک تأمین امنیت منابع انرژی و مسیر‌های تجاری، ترکیه را به رقابت مستقیم با بازیگران منطقه سوق داده و نیروی دریایی این بازیگر را به‌عنوان ابزار کلیدی مانور‌های ژئوپلیتیکی برجسته کرده است. در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه مه ۲۰۲۳، کشتی آندولو تی‌سی‌جی که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه آن را اولین کشتی «سو.‌سی.‌‌ای.وی» جهان نامید و نه‌تنها در بنادر ترکیه پهلو انداخت، بلکه به نماد اردوغان و کمپین انتخاباتی حزب عدالت و توسعه تبدیل شد.
کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزب اصلی مخالف که در آن زمان رقیب اردوغان بود، تکیه حزب حاکم بر کشتی «آندولو تی سی جی» را برای مبارزات انتخاباتی به چالش کشید و گفت: محتوای مناظرات سیاسی ما هرچه که باشد، ارتش باید از آن دور بماند. با این حال، فراتر از نماد سیاسی آن، راه‌اندازی «آندولو تی سی جی» نشان‌دهنده دگرگونی گسترده‌تری بود؛ ترکیه به‌عنوان یک قدرت دریایی جدی در حال ظهور بود.
به گفته اردوغان، نرخ بومی‌سازی این کشتی ۷۰درصد بوده است. این گزاره با یک فرآیند وسیع‌تر مطابقت دارد؛ نیروی دریایی ترکیه در حال حاضر ۳۱کشتی جنگی در دست ساخت دارد، از جمله یک ناو هواپیمابر بومی، ناوشکن‌های موشک هدایت‌شونده، ناوچه‌های چندمنظوره و زیردریایی‌های تهاجمی.
گسترش ظرفیت‌های دریایی این کشور نقطه کانونی برای ترکیه بوده که منعکس‌کننده آرزو‌های این کشور برای خودمختاری استراتژیک و تسلط منطقه‌ای است. «آندولو تی سی جی» به‌عنوان یک کشتی تهاجمی چندمنظوره آبی خاکی در فهرست نیروی دریایی قرار گرفته است. طراحی آن بر اساس کشتی تهاجمی دوزیست خوان کارلوس اسپانیایی است که مشخصات مشابه در طول، ارتفاع، عرض و سرعت دارد.
نقش «آندولو تی سی جی» که در ابتدا برای هواپیمای اف-۳۵ ساخت آمریکا برنامه‌ریزی شده بود، با اخراج ترکیه از برنامه اف-۳۵ ایالات متحده به واسطه خرید سامانه‌های دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسی در سال ۲۰۱۹ تغییر کرد. در عوض، این کشتی اکنون برای ناوگانی بهینه‌سازی‌ شده که با هواپیما‌های جنگی بدون سرنشین با قابلیت‌های رو به رشد جنگ پهپادی ترکیه هماهنگ است. ذکر این نکته لازم است که طول عرشه «آندولو تی جی سی» برای برخاستن جت‌های F-16 و F-117 در فهرست نیرو‌های مسلح ترکیه محدود است. رویترز گزارش داد که «آندولو تی جی سی» پس از این بحران در حال برنامه‌ریزی مجدد برای سیستم‌های هواپیمای بدون سرنشین است. هدف چنین برنامه‌ای رسیدن به سرعت برخاستن پهپاد در فاصله ۱۰۰ تا ۱۵۰متری است.

دکترین دریایی استراتژیک آنکارا
ظرفیت نیروی دریایی ترکیه به «آندولو تی جی سی» محدود نمی‌شود. ترکیه همزمان در حال ساخت چندین کشتی جنگی پیشرفته است. کوروت‌های کلاس ADA، چهار کشتی اول تولیدشده تحت پروژه کشتی ملی(MILGEM)  در حال حاضر به کار گرفته شده‌اند. از پنجمین کشتی به بعد، ساخت ناو‌های کلاس ISTIF آغاز شده است که در حال حاضر هفت فروند آن در دست ساخت است. علاوه بر این، ترکیه در حال ساخت شناور‌های گشت دریایی کلاس HISAR، زیردریایی‌های تهاجمی کلاس Reis و نوع جدیدی از کشتی‌های جست‌وجوی مین است. ترکیه همچنین در حال توسعه یک ناو هواپیمابر کاملاً بومی تحت پروژه MUGEM و پیشبرد کار روی ناوشکن دفاع هوایی TF-2000 است. زرادخانه رو به رشد پهپاد‌های زیر آب، سلطه دریایی ترکیه را تقویت می‌کند، اما تقویت نیروی دریایی ترکیه فقط به منظور توسعه ناوگان این کشور نیست. این دکترین مبتنی بر دکترین وطن آبی (ماوی وطن) است که به دنبال گسترش کنترل دریایی ترکیه بر مناطق وسیعی از مدیترانه شرقی، دریای اژه و دریای سیاه
 است.اگرچه اردوغان و حزب عدالت و توسعه از این تحولات برای مصارف سیاسی داخلی استفاده می‌کنند، اما برخی منتقدان به‌درستی خاطرنشان می‌کنند که ساخت یک نیروی دریایی قوی، فرآیند طولانی‌مدت است و بخش قابل‌توجهی از این پروژه‌ها به پیش از حزب عدالت و توسعه بازمی‌گردد.
خانه آبی و پیامد‌های آن
فضای دریایی یک عنصر کلیدی در دکترین ژئوپلیتیک معاصر ترکیه است. تا همین اواخر، نقطه اصلی تنش در حوزه دریایی میان ترکیه با یونان و قبرس محدود بود. توسعه ظرفیت فنی برای حفاری نفت و گاز در دریا، کشف و بهره‌برداری از میدان پرینوس در دریای اژه و روند تدوین پیش‌نویس کنوانسیون حقوق دریا توسط سازمان ملل در دهه ۱۹۷۰ شروع به تغییر کرد.
افسران ارشد نیروی دریایی ترکیه در سال ۲۰۰۶ اصطلاح «وطن آبی» را برای نشان دادن نیاز ترکیه به دفاع از منطقه وسیع اقتصادی انحصاری (EEZ)پذیرفتند و از آن استفاده کردند. در دهه ۲۰۱۰، این دکترین فراتر از دریای اژه و قبرس تا دریای سیاه و مدیترانه‌شرقی گسترش یافت. از آن زمان، اردوغان به یکی از نمایندگان برجسته «میهن آبی» تبدیل شده و این مفهوم پایه و اساس سیاست منطقه‌ای «فعال» ترکیه در نظر گرفته می‌شود. اگرچه این دکترین به منابع انرژی جدید در دریای سیاه و مدیترانه‌شرقی نیز مرتبط است، اما می‌توان آن را به‌عنوان یک مفهوم ژئوپلیتیکی گسترده در نظر گرفت که در نهایت آرزوی کنترل مسیر‌های ترانزیتی دریای شرقی به اروپا را در خود نهفته دارد.

مانور ژئوپلیتیک ترکیه در مدیترانه
دریای مدیترانه از بسیاری جهات میدان مانور ژئوپلیتیکی با اهمیت است. روزانه ۷هزار کشتی تجاری بخش قابل‌توجهی از لجستیک اروپا از طریق حمل‌ونقل در این دریا را تأمین می‌کنند. این مسیر ترانزیت نفت و گاز خاورمیانه را به دریای سرخ، مدیترانه، دریای اژه، دریای سیاه، اروپا و اقیانوس اطلس منتقل می‌نماید. حمل‌ونقل دوطرفه هیدروکربن از طریق این مسیر برای ترکیه و سایرین مهم است؛ بنابراین می‌توان آن را جغرافیای حیاتی تجارت خارجی قلمداد کرد.
در این میان دریاسالار بازنشسته آلتین سوین که به ‌اتهام تلاش برای کودتا در جریان محاکمه‌های ارژنیکون دستگیر شد، به The Cradle گفت که این منطقه نه‌تنها به‌خاطر منابع انرژی بالقوه‌اش، بلکه برای اطمینان از انتقال منابع انرژی مناطق همسایه به بازار‌ها نیز مهم است. به ادعای او، این جغرافیا محل تلاقی مسیر‌های دریایی مهم مانند کانال سوئز، تنگه ترکیه و مسیر‌های مدیترانه مسیر‌های مهم تجاری است. مدیترانه همیشه مرکز ژئواستراتژیک (هارتلند) جهان در دریا بوده است. امروزه این مرکز به مدیترانه‌شرقی منتقل شده است.

رویای دریایی اردوغان
علاوه‌بر این، گروهی بر این باورند که حضور نیروی دریایی ترکیه در لیبی، سومالی و شاخ‌آفریقا و همچنین در لبنان در کنار نیروی یونیفل سازمان ملل متحد و در قطر با سایر عناصر نیرو‌های مسلح ترکیه، هرکدام دلایل خاص خود را دارند. او می‌گوید: «معقول‌تر است که همه آن‌ها را مرتبط با گسترش حوزه‌های منافع و نفوذ ترکیه بدانیم». علاوه‌بر منابع هیدروکربنی، از جمله هیدرات گاز، برای تولید انرژی از دریا‌ها از طریق باد، جریان جزرومد با گذاشتن صفحات خورشیدی نیز گزینه‌های قابل‌تاملی برای تحقق اهداف بلندپروازانه ترکیه است. علاوه‌بر این، جزیره قبرس، که امنیت سواحل جنوبی ترکیه را تامین می‌کند، امنیت خود را نیز از طریق جمهوری ترکیه خودخوانده قبرس‌شمالی محقق می‌سازد.
گسترش نیروی دریایی تهاجمی ترکیه به تنش‌های فزاینده میان این بازیگر با یونان، مصر و اسرائیل منجر شده است که همگی ادعا‌های همپوشانی در مدیترانه‌شرقی دارند. یونان، به‌ویژه به‌شدت به دکترین «میهن آبی» واکنش نشان داده است، زیرا از تجاوز به آب‌های سرزمینی خود هراس دارد. بنابراین، توسعه نیروی دریایی ترکیه نه‌تنها به‌خاطر دفاع، بلکه در قاب رقابت قدرت منطقه‌ای قابل تبیین است. استقرار قاطعانه نیرو‌های دریایی ترکیه در آب‌های مورد مناقشه تنش‌های دیپلماتیک را افزایش داده و نگرانی‌ها را در مورد رویارویی‌های نظامی احتمالی افزایش داده است.
با وجود تنش با متحدان غربی بر سر مسائلی مانند سیستم موشکی اس-۴۰۰ روسیه و اختلافات انرژی، ترکیه همچنان یکی از اعضای مهم ناتو است. مانور‌های دریایی اخیر با ایالات متحده، مانند رزمایش مشترک اوت ۲۰۲۴ در شرق مدیترانه، نشان می‌دهد که آنکارا به حفظ روابط نظامی قوی با واشنگتن ادامه می‌دهد.

هزینه‌های مانور منطقه‌ای آنکارا
در حالی که ترکیه هنوز با قدرت‌های دریایی جهانی مانند ایالات متحده یا چین رقیب نیست، اما اکنون دارای قدرتمندترین نیروی دریایی در غرب آسیاست و در بین ۱۰نیروی دریایی برتر در سراسر جهان قرار دارد. دریاسالار بازنشسته «سویم» خاطرنشان می‌کند که در حالی که قدرت دریایی ترکیه به‌طور قابل‌توجهی گسترش یافته است، این کشور در مرحله انتقالی باقی مانده و به عنوان یک «نیروی متوسط» در سطح جهانی و یک «نیروی در مقیاس بزرگ» در سطح منطقه قلمداد می‌شود. او پیشنهاد می‌کند که نقش ترکیه به این بستگی دارد که چگونه پیشرفت‌های دریایی را در یک استراتژی ژئوپلیتیکی گسترده‌تر ادغام کند. در این میان صلح و ثبات در شرق مدیترانه باید در اولویت باقی بماند؛ چراکه رقابت دریایی کنترل‌نشده می‌تواند منجربه درگیری‌های ناخواسته شود.
از منظری دیگر، نیروی دریایی ترکیه را نمی‌توان یک نیروی دریایی (دریای آزاد) با «بعد جهانی» در نظر گرفت، بلکه می‌توان آن‌ها را ابزار مبارزه قدرت منطقه‌ای دانست. در حالی که قدرت دریایی گزینه‌های استراتژیک آنکارا را تقویت می‌کند، خطراتی را نیز به همراه دارد؛ به‌ویژه در محیطی که تنش‌ها با یونان، اسرائیل و شرکای ناتو حل‌نشده باقی مانده است.
این افزایش قدرت فقط مربوط به پرستیژ آنکارا نیست. این گزاره مواردی، چون تامین منابع انرژی، کنترل مسیر‌های تجاری حیاتی و تاکید بر نفوذ استراتژیک ترکیه از دریای مدیترانه تا آفریقا را در بر دارد. سال‌های آینده نشان خواهد داد که آیا جاه‌طلبی‌های دریایی ترکیه به نفوذ پایدار یا ایجاد بی‌ثباتی بیشتر منجر می‌شود یا نه. در حال حاضر، ناوگان رو به رشد و دکترین دریایی قاطعانه این کشور را تضمین می‌کند تا به‌عنوان بازیگر اصلی در توازن قدرت در حال تحول غرب آسیا باقی بماند.