نقشه راه توسعه ترانزیتی ایران، آذربایجان و روسیه ترسیم شد
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- «همکاری سه‌جانبه ایران، آذربایجان و روسیه در حوزه حمل‌ونقل، ترانزیت و انرژی می‌تواند زمینه‌ساز تقویت زیرساخت‌های منطقه‌ای و تحقق همگرایی اقتصادی در مسیر کریدور بین‌المللی شمال–جنوب باشد». این بخشی از صحبت‌های روز گذشته‌(دوشنبه 21تیرماه) فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی و رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان در نشست سه‌جانبه ایران، آذربایجان و روسیه در شهر باکو است. نشست سه‌جانبه آذربایجان به میزبانی شاهین مصطفی‌اف، معاون نخست‌وزیر آذربایجان و با حضور الکسی اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه و فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی ایران در حالی برگزار می‌شود که محور اصلی این مذاکرات، حمل‌ونقل، لجستیک، انرژی و گمرک است، اما براساس گزارش خبرگزاری‌ها تمرکز ویژه بر تکمیل کریدور شمال-جنوب قرار دارد.
به گزارش اقتصاد سرآمد، کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی در اوراسیاست که با طول تقریبی ۷۲۰۰کیلومتر، مسیرهای دریایی، ریلی و جاده‌ای را برای انتقال کالا بین هند، ایران، آذربایجان، روسیه و اروپا ترکیب می‌کند. این کریدور که از سال ۲۰۰۰میلادی مطرح شده، هدفش کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالا از حدود ۴۵روز‌(از طریق کانال سوئز) به 20-15روز است. در سال‌های اخیر، با توجه به تنش‌های ژئوپلیتیکی مانند جنگ اوکراین و تحریم‌های غربی، تمرکز بر تکمیل بخش‌های ریلی این کریدور افزایش یافته است. مذاکرات اخیر بین ایران و آذربایجان، با مشارکت روسیه، نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیری در این زمینه است که می‌تواند ایران را به عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا تقویت کند.
مذاکرات جاری بین ایران و آذربایجان، با حمایت روسیه، نقطه‌عطفی در تکمیل کریدور شمال-جنوب است که می‌تواند ایران را به مرکز ترانزیت اوراسیا تبدیل کند. این پروژه نه‌تنها اتصال ریلی کشورها را تسهیل می‌کند، بلکه به عنوان ابزاری برای تقویت اقتصاد و امنیت منطقه‌ای عمل خواهد کرد. با توجه به روند فعلی، انتظار می‌رود تا پایان‌۲۰۲۵ شاهد عملیاتی‌شدن بخش‌های کلیدی باشیم که این امر تأثیرات بلندمدتی بر تجارت جهانی و از طرف دیگر، تقویت روابط ایران با روسیه و آذربایجان در برابر تحریم‌های غربی خواهد داشت. این کریدور بخشی از ابتکار «کمربند و جاده» چین است و می‌تواند توازن قدرت در اوراسیا را به نفع بلوک شرقی تغییر دهد. همچنین با دور زدن مسیرهای تحت کنترل غرب، استقلال اقتصادی کشورها را افزایش می‌دهد.

موضع ایران در نشست سه‌جانبه باکو
فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی و رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و آذربایجان در نشست سه‌جانبه باکو اظهار کرد: اطمینان دارم نتایج مثبت این نشست می‌تواند به‌مثابه یک نقشه راه، به توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی و تقویت اتصالات حمل‌ونقلی و انرژی سه‌کشور منجر شود. وی در ادامه با اشاره به اهمیت کریدور شمال–جنوب به عنوان یکی از مهم‌ترین چارچوب‌های همکاری سه‌کشور، گفت: توسعه زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری این کریدور باید همواره در دستور کار مشترک قرار داشته باشد. وزیر راه و شهرسازی در بخش دیگری از سخنان خود به ضرورت تضمین بار در کریدور شمال–جنوب اشاره کرد و افزود: براساس هدف‌گذاری انجام‌شده میان سه‌کشور در بیانیه نخستین نشست سه‌جانبه باکو، لازم است برای تحقق هدف ترانزیت ۱۵میلیون تن کالا تا سال‌۲۰۳۰، زمینه افزایش تردد ناوگان حمل‌ونقل به‌ویژه در بخش جاده‌ای فراهم شود.
«صادق» با تاکید بر ضرورت تضمین پایداری انتقال بار میان سه‌کشور و کاهش حداکثری موانع تردد، پیشنهاد کرد ظرف سه‌ماه آینده، برنامه اقدام برای رسیدن به هدف ۱۵میلیون تن ترانزیت توسط سه‌کشور تهیه شود و سند آن نشست آتی سران سه‌کشور به امضا برسد. وزیر راه و شهرسازی در ادامه به پروژه‌های توسعه زیرساختی کریدور شمال–جنوب اشاره کرد و گفت: در حوزه ریلی، پروژه خط‌آهن رشت–آستارا به طول ۱۶۰کیلومتر با همکاری دولت فدراسیون روسیه در حال اجراست. تاکنون ۸۰کیلومتر از اراضی مورد نیاز این پروژه تملک و تسطیح شده و بقیه مسیر نیز تا پایان سال‌جاری تکمیل و به پیمانکار روس برای عملیات اجرایی واگذار خواهد شد. رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان همچنین درباره پایانه ریلی آستارا گفت: براساس توافق با طرف آذربایجانی، مقرر شده اقدامات لازم برای تکمیل و بهره‌برداری کامل از این پروژه تا پایان سال‌۲۰۲۵ انجام شود.

برنامه‌ای برای افزایش همکاری‌های گمرکی
وزیر راه و شهرسازی همچنین همکاری‌های گمرکی را از عوامل مهم توسعه ترانزیت دانست و افزود: پیشنهاد می‌کنم یادداشت تفاهم همکاری‌های گمرکی میان ایران، آذربایجان، روسیه و هند که پیش‌تر تهیه و ارسال شده است، هرچه سریع‌تر نهایی و به امضا برسد. همچنین تبادل الکترونیکی اطلاعات کالا و وسایل نقلیه بین گمرکات سه‌کشور در چارچوب کریدور شمال–جنوب از موضوعات مهمی است که باید برای آن تدابیر لازم اتخاذ شود. در همین راستا پیشنهاد می‌کنم کارگروه فنی مشترکی برای تدوین سازوکار تبادل داده‌ها میان سه‌کشور ظرف ماه آینده تشکیل شود.
«صادق» به موضوع انرژی اشاره کرد و گفت: حوزه انرژی یکی از زمینه‌های راهبردی همکاری سه‌کشور است. باید کریدور شمال–جنوب را به محور انرژی نیز بسط دهیم و یک «کریدور انرژی» تعریف کنیم. وی افزود: همان‌گونه که آقای مصطفی‌یف در نشست اخیر تهران بر آمادگی جمهوری آذربایجان برای برگزاری نشست سه‌جانبه برق تأکید کردند، پیشنهاد می‌کنم سه‌کشور با برگزاری نشست‌های فنی مستمر، سنکرون‌سازی شبکه برق خود را هرچه سریع‌تر عملیاتی کنند. 
رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان در جمع‌بندی سخنانش گفت: کریدور ترانزیتی شمال–جنوب چارچوبی منحصربه‌فرد برای توسعه مناسبات اقتصادی، حمل‌ونقلی و انرژی سه‌کشور است. باید با تدوین سازوکارهای مناسب برای مدیریت این کریدور، از این فرصت مهم اقتصادی به نحو مؤثری بهره ببریم و با اتخاذ رویکردهای منعطف، چالش‌های موجود را به حداقل برسانیم.

تلاش برای راه‌اندازی سریع‌تر کریدور
برخی کارشناسان بر این باورند که از دست رفتن مسیرهای ترانزیتی روسیه از جمله کریدور شمال–جنوب و شاخه شمالی پروژه کمربند و جاده، آن هم زمانی که کشورهای‌CIS در حال بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت ژئوپلیتیک خود برای پرکردن جای خالی این کشور در ترانزیت شرق–غرب هستند، می‌تواند مشوق بزرگی برای تکمیل هرچه سریع‌تر کریدور شمال–جنوب از سوی روسیه محسوب شود که نهایتا راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران نیز از این موهبت بهره‌مند خواهد شد.
نکته مهم اینکه مشکل اصلی به‌وجود آمده درخصوص مسیر کریدور شمال–جنوب، به ادامه مسیر این کریدور از آذربایجان به روسیه و انتقال نهایی بار به بندر سن‌پترزبورگ به عنوان آخرین بخش از این کریدور در منطقه اوراسیا مربوط می‌شود. در پی وضع تحریم‌های غرب علیه روسیه در پی جنگ اوکراین، عملا هیچ‌گونه بار ترانزیتی یا صادراتی از روسیه به اروپا جابه‌جا نشده است، اما رفع تحریم‌های مربوط به این جنگ می‌تواند مسیر کریدور شمال–جنوب را بار دیگر احیا کرده و ارتباط میان بندر سن‌پترزبورگ و هلسینکی فنلاند را دوباره برقرار سازد. این تحول به معنای رونق گرفتن مسیر ترانزیت ریلی عبوری از ایران در جهت کریدور شمال–جنوب شده که در این صورت، گشایشی بزرگ در مسیر این کریدور حاصل خواهد شد.
مدتی قبل و در حاشیه چهل‌وسومین نشست شورای بین‌دولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا در قرقیزستان، نخست‌وزیر روسیه، میخائیل میشوستین در دیداری با محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور ایران به تشریح ابعاد کریدور شمال-جنوب و تأثیر آن بر تجارت بین‌المللی پرداخت. میشوستین با تأکید بر اهمیت این کریدور به عنوان یک بزرگراه استراتژیک، گفت: این پروژه می‌تواند کل منطقه اوراسیا را به بازارهای جهانی متصل کند و بدین ترتیب، زمان و هزینه‌های حمل‌ونقل را به شکل قابل‌توجهی کاهش دهد. میشوستین همچنین به اجرایی‌شدن توافق‌نامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا اشاره کرد و گفت: این توافق به رشد مبادلات تجاری و ارتقای پروژه‌های اقتصادی مشترک در حوزه‌های مختلف کمک خواهد کرد.