راه اندازی دبیرخانه ملی زنجیره ارزش زیست فناوری دریایی و شیلات ایران در پارک علم و فناوری خلیج‌فارس بوشهر

​​​​​​​گروه دانش دریا-  امید اسماعیلی - زیست فناوری دریایی به کشف و استفاده از فرآورده‌ها و فرآیند‌های برگرفته از موجودات دریایی می‌پردازد. در واقع با استفاده از موجودات آبزی به افزایش غذای تولیدشده برای انسان، تولید مواد یا دارو‌های بهبودبخش سلامت انسان و ردیابی آلودگی‌ها در طبیعت کمک شایانی می‌شود. دریا بستر بسیار مناسبی جهت تحقیق و توسعه است، اما تاکنون تمام پتانسیل آن شناخته نشده است و بخش اعظمی از موجودات دریایی به‌خصوص میکروارگانیسم‌های اولیه هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند که به‌تدریج در حال شناسایی هستند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، این موجودات دریایی منبع ترکیبات منحصربه‌فردی محسوب می‌شوند که دارای پتانسیل‌های صنعتی در زمینه‌هایی همچون تولید مواد دارویی، آرایشی، افزودنی‌های غذایی، آنزیم‌ها و مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی هستند. با در نظر گرفتن رشد تصاعدی جمعیت جهان و نقش محصولات شیلاتی در تغذیه بشر، استفاده از زیست فناوری‌هایی که منجر به تولید بیشتر در واحد سطح یا حجم پرورش شوند، بسیار ضروری و غیرقابل اجتناب است.
پنجشنبه هفته گذشته نشست تخصصی زیست فناوری دریایی و شیلات در محل پارک علم و فناوری خلیج‌فارس استان بوشهر با حضور مسئولان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پارک علم و فناوری و همچنین کارشناسان و چهره‌های علمی حوزه زیست ‌فناوری دریایی برگزار شد. در این نشست تخصصی تاکید شد که دریا و اقتصاد دریامحور، یکی از پیشران‌های حیاتی کشور هستند و حوزه زیست ‌فناوری دریایی، با توجه به پیوند نزدیک آن با امنیت غذایی و سلامت جامعه، جایگاه برجسته‌ای در اسناد راهبردی کشور دارد.
این نشست درحالی برگزار شد که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، توسعه اقتصاد دریامحور را به‌عنوان بخش مهمی از برنامه تحولی خود در نظر گرفته است. با تمرکز بر فناوری‌های زیستی و نوآوری و اجرایی‌شدن برنامه‌های همکاری در 7 استان ساحلی، چشم‌انداز رشد اقتصادی و افزایش سهم اقتصاد دریا از تولید ناخالص داخلی، نزدیک‌تر از همیشه است.

اقتصاد دریامحور پیشران توسعه دانش‌بنیان
محمدنبی شهیکی، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در نشست تخصصی توسعه زیست فناوری دریایی و شیلات با اشاره به ظرفیت‌ها و مزیت‌های کم‌نظیر ایران در حوزه اقتصاد دریایی اظهار کرد: با وجود دارا بودن بیش از پنج‌هزار کیلومتر مرز آبی، تاکنون از ظرفیت‌های دریایی کشور به‌صورت کامل بهره‌برداری نشده است. همچنین سهم اقتصاد دریا در تولید ناخالص ملی تنها ۲درصد است، این در حالی است که براساس مطالعات و برآوردهای صورت‌گرفته، این سهم می‌تواند تا ۲۰درصد افزایش پیدا کند.
این مقام مسئول در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همچنین افزود: براساس مطالعات جهانی درخصوص ارزش‌افزوده اقتصاد دریا، حدود ۲۶درصد از آن به گردشگری دریایی، ۲۱درصد به نفت و گاز فراساحلی، ۱۶درصد به لجستیک، 8درصد به انرژی فراساحلی و ۲۹درصد نیز به زیست‌ فناوری، معادن و کشاورزی دریایی اختصاص دارد.
شهیکی با تاکید بر اینکه دانش‌بنیان‌ها در حال حاضر سهم ناچیزی از اقتصاد دریا دارند، گفت: حوزه‌هایی مانند گردشگری دریایی، بیوتکنولوژی، پرورش آبزیان، انرژی‌های فراساحلی و معادن دریایی، ظرفیت بسیار بالایی برای توسعه فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان دارند، اما تاکنون آنطور که باید در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری فناورانه صورت نگرفته است.
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه 7استان ساحلی حدود ۳۰درصد از مرز دریایی کشور را در اختیار دارند، افزود: تمرکز بر ایجاد زنجیره ارزش در این استان‌ها با محوریت زیست ‌فناوری و فناوری‌های دریامحور می‌تواند به ایجاد خوشه‌های دانش‌بنیان منطقه‌ای منجر شود.
وی با اشاره به طرح ملی «دریچه اقتصاد زیستی دریا» گفت: این طرح با تمرکز بر توسعه فناوری‌های حوزه زیست ‌فناوری دریا و زنجیره ارزش آن طراحی شده و از طریق شبکه‌سازی بین شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان در 7استان، به‌دنبال شکل‌دهی یک زیست‌بوم منسجم در حوزه اقتصاد زیستی دریاست.
شهیکی با بیان اینکه راهبری این طرح برعهده پارک علم و فناوری خلیج‌فارس است، تصریح کرد: در این مسیر، پارک‌ها نقش تسهیل‌گر در توسعه بازار، توانمندسازی و حتی صادرات فناوری خواهند داشت و برگزاری نشست‌ها مختلف، گام مهمی در مسیر هم‌افزایی و تقویت پیوند میان بازیگران زیست‌بوم نوآوری دریایی است.
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یادآور شد: باید با نگاه یکپارچه و پرهیز از پراکندگی فعالیت‌ها، زمینه‌ای فراهم کنیم که ظرفیت‌ها و منابع مناطق ساحلی کشور به‌صورت مؤثر در مسیر توسعه اقتصادی کشور و افزایش سهم اقتصاد دریا از GDP ملی به کار گرفته شود. در این مسیر پارک‌های علم و فناوری می‌توانند به‌عنوان حلقه پیشران توسعه زنجیره ارزش اقتصاد دریایی کشور ایفای نقش کنند.
شهیکی با تاکید بر اهمیت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دریامحور در کشور، افزود:  این نشست، بخشی از برنامه‌ای بزرگ‌تر با عنوان «دریچه اقتصاد زیستی دریا» است که با محوریت پارک علم و فناوری خلیج‌فارس، در حال برگزاری در 7استان ساحلی کشور است و پس از بوشهر، استان‌های دیگر از جمله خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، گیلان، مازندران و گلستان نیز میزبان این نشست خواهند بود. معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: توسعه اقتصاد دریامحور یکی از محورهای اصلی برنامه تحولی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و در این مسیر، پارک‌های علم و فناوری در استان‌های ساحلی کشور باید به‌عنوان حلقه پیشران توسعه زنجیره ارزش اقتصاد دریایی کشور عمل کنند.
توسعه زیست‌ فناوری دریایی
 برای رونق اقتصاد دریا
رحمان دشتی، رئیس پارک علم و فناوری خلیج‌فارس استان بوشهر نیز در این نشست گفت: توسعه زیست‌ فناوری دریایی و شیلات به‌عنوان یکی از محورهای اساسی اقتصاد دریامحور می‌تواند نقشی راهبردی در امنیت غذایی، اشتغالزایی، حفاظت محیط‌زیست و تولید ثروت ایفا کند. همچنین دریا و اقتصاد دریامحور، یکی از پیشران‌های حیاتی کشور است و حوزه زیست ‌فناوری دریایی، با توجه به پیوند نزدیک آن با امنیت غذایی و سلامت جامعه، جایگاه برجسته‌ای در اسناد راهبردی کشور دارد.
وی افزود: بر اساس تصمیم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، خانه زنجیره ارزش فناوری زیست ‌فناوری دریایی و شیلات در سطح پارک‌های علم و فناوری کشور به پارک علم و فناوری خلیج‌فارس بوشهر واگذار و این پارک مأموریت ملی در این حوزه را عهده‌دار شده است.
دشتی با اشاره به نقش هفت استان ساحلی کشور در این زنجیره، ادامه داد: استان‌های بوشهر، خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، گلستان، مازندران و گیلان مجموعاً بیش از ۸۵۰۰کیلومتر نوار ساحلی دارند و هرکدام در این فرآیند توسعه، مسئولیت مهمی برعهده دارند.
وی به اسناد بالادستی همچون سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، سند ملی زیست‌ فناوری، قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، سند علم و فناوری استان بوشهر و سایر اسناد اشاره کرد و گفت: این مستندات همگی پشتوانه‌ای برای اقدام ملی و همگرایانه در راستای تحقق اهداف این حوزه هستند.رئیس پارک علم و فناوری خلیج‌فارس تصریح کرد: در این راستا، دبیرخانه زیست ‌فناوری دریایی و شیلات برنامه‌هایی در محورهای شبکه‌سازی ملی و بین‌المللی، برگزاری رویدادهای تخصصی، ایجاد پایگاه‌های‌داده، توانمندسازی نیروی انسانی و تدوین گزارش‌های فصلی را پیگیری خواهد کرد.
دشتی با بیان اینکه سهم ایران در آبزی‌پروری جهانی تنها ۰.۶درصد و رتبه کشور در این حوزه ۱۷ است، گفت: با وجود تولید سالانه ۵۳۰هزار تن، هنوز سهم ما در مقایسه با ظرفیت‌های دریایی کشور اندک است و نیاز به نگاهی نو و تحولی ویژه وجود دارد.
وی یادآور شد: کشورهایی مانند چین و اندونزی در حوزه آبزی‌پروری با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، رشد قابل‌توجهی داشته‌اند و ما نیز نیازمند هم‌افزایی جدی میان دولت، بخش خصوصی و جامعه علمی برای رسیدن به جایگاهی شایسته هستیم.دشتی همچنین با اشاره به ظرفیت‌های زیست‌ فناوری دریایی در تولید دارو، مواد غذایی، انرژی‌های نو و محصولات پایدار، تأکید کرد: زیست‌ فناوری می‌تواند محور توسعه استان‌های ساحلی و عامل جهش اقتصادی کشور باشد.رئیس پارک علم و فناوری خلیج‌فارس افزود: امروز پارک‌های علم و فناوری ساحلی آماده حرکت جمعی برای تحقق اهداف «دریاخانه» هستند و این همایش سرآغازی برای همگرایی و برنامه‌ریزی راهبردی در این حوزه خواهد بود

نگاهی به کارکردهای زیست ‌فناوری دریایی
زیست فناوری (بیوتکنولوژی) از آغاز زندگی روی زمین با حیات درهم ‌آمیخته شده است، اما در پایان قرن نوزدهم بود که به‌عنوان یک شاخه از علم معرفی شد. بیوتکنولوژی دریایی که به آن زیست فناوری آبی نیز اطلاق می‌شود، به تولید فرآیندها و محصولات جدید از موجودات دریایی گفته شده که در این راه از علومی مانند زیست فناوری، زیست‌شناسی سلولی و مولکولی، ژنتیک، مهندسی شیمی و بیوانفورماتیک بهره گرفته می‌شود.
بیوتکنولوژی دریایی از طریق کشف و پیشرفت صنعت آنزیم‌ها و بیوکاتالیست‌ها نقش مهمی در کاربردهای صنعتی ایفا می‌کند. آنزیم‌های دریایی مانند پروتی‌آزها، لیپازها و آمیلازها به دلیل دارا بودن خواص منحصربه‌فردی همچون پایداری بالا و فعالیت در شرایط سخت نظیر دمای بالا یا کم، شناخته‌شده هستند که در فرآیندهای صنعتی مانند تحقیق و توسعه مواد شوینده و تولید سوخت زیستی کاربرد دارند.
بیوتکنولوژی دریایی راه‌حل‌های نوآورانه‌ای را برای پاکسازی و حفاظت محیط‌زیست ارائه می‌کند. میکروارگانیسم‌های دریایی برای پاکسازی آلودگی‌های نفتی و پالایش آلاینده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و در نتیجه اثرات زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های انسانی را کاهش می‌دهند. علاوه‌بر این، بیوتکنولوژی دریایی از طریق مطالعه و استفاده از اکوسیستم‌های کربن آبی، مانند درختان حرا و باتلاق‌های نمکی که توانایی جذب و ذخیره مقادیر قابل‌توجهی دی‌اکسیدکربن هوا را دارا هستند، به تلاش‌ها برای کاهش کربن موجود در جو کمک می‌کند.
کاربرد دیگر بیوتکنولوژی دریایی در آبزی‌پروری و تولید مواد غذایی از طریق پژوهش روی گونه‌های اصلاح‌شده ژنتیکی است. اصلاح نژاد انتخابی و مهندسی ژنتیک منجر به ایجاد گونه‌هایی از ماهی‌ها و صدف‌ها با نرخ رشد بالا، مقاوم در برابر بیماری‌ها و آفات شده است. علاوه‌بر این، ریزجلبک‌های دریایی به‌عنوان منبع پایدار اسیدهای چرب امگا۳ و سایر مواد مغذی ضروری مورد بررسی قرار می‌گیرند که باعث ارتقای امنیت غذایی می‌شود.
حوزه بیوتکنولوژی دریایی به ایجاد بیومواد و توسعه مهندسی زیستی نیز کمک شایانی می‌کند. پلاستیک‌های زیستی مشتق‌شده از باکتری‌های دریایی، مانند پلی هیدروکسی آلکانوات‌ها، جایگزین‌های زیست تخریب‌پذیری را برای پلاستیک‌های معمولی ارائه می‌دهند و نگرانی رو به رشد آلودگی پلاستیک را برطرف می‌کنند. چسب‌های زیستی الهام گرفته‌شده از پروتئین‌های چسب صدف، مثال دیگری در این باب است. این چسب‌ها اتصال قوی و بادوامی را برای مصارف پزشکی و صنعتی، حتی در شرایط مرطوب، ارائه می‌دهند.
بیوتکنولوژی دریایی همچنین پیامدهای شگرفی در صنایع آرایشی و بهداشتی دارد. ترکیبات مشتق‌شده از دریا، مانند آستاگزانتین از ریزجلبک‌ها و کلاژن از ماهی‌ها، به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد‌پیری در محصولات مراقبت از پوست استفاده می‌شوند. این مواد جایگزین‌های طبیعی و موثری برای ترکیبات مصنوعی ارائه کرده و نیاز فزاینده مصرف‌کنندگان برای محصولات زیبایی اورگانیک را برآورده می‌کنند.در کشاورزی، بیوتکنولوژی دریایی کودهای زیستی و آفت‌کش‌های زیستی را معرفی می‌کند که رشد و بازدهی محصولات را افزایش می‌دهند و در عین حال اثرات زیست‌محیطی را به حداقل می‌رسانند. به‌عنوان مثال، عصاره جلبک دریایی برای افزایش بازدهی کشت گیاهان استفاده می‌شود، همچنین آفت‌کش‌های زیستی جداسازی‌شده از میکروب‌های دریایی به مدیریت آفات و بیماری‌های کشاورزی کمک می‌کنند.