نقشه راه افزایش سرمایه‌گذاری در مدیریت ایستگاه های ریلی  چیست؟
گروه حمل‌ونقل -نورالله بیرانوند- مدتی است موضوع واگذاری مدیریت ایستگاه‌های راه‌آهن به‌عنوان یکی از برنامه‌های پیش‌رو در راه‌آهن جمهوری اسلامی موردتوجه است. بسیاری از کارشناسان معتقدند، واگذاری مدیریت ایستگاه‌ها به بخش خصوصی در عمل می‌تواند زمینه‌ساز افزایش رقابت‌پذیری کریدورهای ریلی ایران باشد. حضور و مشارکت‌دادن بخش خصوصی از جمله برنامه‌هایی است که در صورت اجرای صحیح می‌تواند موجب کاهش هزینه‌ها شده و از طرف دیگر، با رقابت‌پذیری بستری مناسب برای افزایش بهره‌وری ایجاد کند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، دکتر نورالله بیرانوند، معاون تامین سرمایه و اقتصاد حمل‌ونقل راه آهن جمهوری اسلامی ایران در نوشتاری به این روزنامه به بررسی موضوع افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری کریدورهای ریلی ایران از طریق مشارکت بخش خصوصی در مدیریت ایستگاه‌ها پرداخته است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:

مقدمه:
در سال‌های اخیر، توسعه حمل‌ونقل ریلی به‌ویژه در کشورهایی که به‌دنبال رشد اقتصادی پایدار هستند، به یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها تبدیل شده است. یکی از چالش‌های اصلی در این راستا، بهبود مدیریت و بهره‌وری ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های بندری است. ایستگاه‌ها و پایانه‌های بندری به‌عنوان کانون‌های حیاتی در شبکه حمل‌ونقل، نقشی اساسی در جابه‌جایی کالاها و مسافران ایفا می‌کنند.
این ایستگاه‌ها، با توجه به پیچیدگی‌های متعدد و نیاز به بهره‌وری بیشتر، به‌ویژه در ایران که در حال مواجهه با چالش‌های اقتصادی و نیاز به توسعه زیرساخت‌هاست، باید تحت مدیریتی نوین قرار گیرند که کارایی آن‌ها را بهبود بخشد. در این زمینه، مدل‌های مشارکت خصوصی-دولتی به‌عنوان یک راهکار مؤثر شناخته می‌شوند که می‌توانند موجب ارتقای عملکرد و بهره‌وری این بخش‌ها شوند.
مشارکت بخش خصوصی در مدیریت ایستگاه‌ها نه‌تنها منجر به بهبود کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌ها می‌شود، بلکه فرصتی را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی فراهم می‌آورد که می‌تواند توسعه شبکه ریلی ایران را تسریع کند. این مقاله به بررسی این مدل‌ها و تحلیل ابعاد مختلف آن‌ها پرداخته و تأثیر آن‌ها بر رقابت‌پذیری کریدورهای ریلی ایران در برابر کریدورهای رقیب و همچنین بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی کشور می‌پردازد. با واگذاری مدیریت ایستگاه‌ها به اپراتورهای بخش خصوصی، سیستم حمل‌ونقل ریلی ایران قادر خواهد بود به‌طور مؤثری رقابت‌پذیری خود را افزایش داده و جایگاه خود را در بازار حمل‌ونقل بین‌المللی تقویت کند.

1- مدل‌های مختلف اپراتوری ایستگاه‌ها:
مدل‌های مختلف مشارکت برای اداره ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های بندری می‌تواند براساس تقسیم مسئولیت‌ها بین بخش دولتی و بخش خصوصی شکل بگیرد. در این میان، سه مدل اصلی وجود دارد که معمولاً در بسیاری از کشورهای جهان به‌کار گرفته می‌شود:
•مدل دولتی-یکپارچه: دولت مسئول تأمین و نگهداری زیرساخت‌ها و نظارت بر عملیات است.
•مدل خصوصی-رقابتی: بخش خصوصی مسئولیت توسعه و مدیریت عملیات روزانه ایستگاه‌ها را برعهده دارد، در حالی‌که دولت نظارت و تنظیم قوانین را انجام می‌دهد.
•مدل شراکتی: ترکیبی از دولت و بخش خصوصی است که در آن دولت زیرساخت‌های اصلی را تأمین کرده و بخش خصوصی عملیات روزانه و خدمات جانبی را مدیریت می‌کند.

2-مزایا و چالش‌های مشارکت بخش خصوصی:
مزایا:
*بهره‌وری بالا و کاهش هزینه‌ها: بخش خصوصی با تمرکز بر بهینه‌سازی فرایندها و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش دهد.
*نوآوری و فناوری‌های پیشرفته: بخش خصوصی می‌تواند با استفاده از فناوری‌های نوین به بهبود خدمات و ارتقای کیفیت عملیات کمک کند.
*مدیریت کارآمد منابع: بخش خصوصی می‌تواند منابع مالی و انسانی را به‌طور مؤثرتری مدیریت کند و ایستگاه‌ها را با انعطاف‌پذیری بیشتری به نیازهای بازار پاسخ دهد.

افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در بخش ریلی از طریق مشارکت خصوصی:
واگذاری مدیریت ایستگاه‌ها به بخش خصوصی نه‌تنها می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، بلکه موجب افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در این بخش می‌شود. مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های ریلی به معنای کاهش ریسک‌ها و تضمین بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذاران است. بخش خصوصی با استفاده از سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی می‌تواند منابع مالی لازم برای توسعه زیرساخت‌های ریلی را تأمین کند. این امر نه‌تنها موجب افزایش توسعه شبکه ریلی کشور می‌شود، بلکه باعث رشد پایدار صنعت حمل‌ونقل ریلی خواهد شد. همچنین با توجه به رقابت‌های جهانی و نیاز به بهبود زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری به مشارکت در پروژه‌های ریلی خواهند داشت.

افزایش رقابت‌پذیری کریدورهای ریلی ایران:
یکی از اهداف اصلی واگذاری مدیریت ایستگاه‌ها به بخش خصوصی، افزایش رقابت‌پذیری کریدورهای ریلی ایران است. با افزایش رقابت میان اپراتورها، کیفیت خدمات بهبود یافته و زمان حمل‌ونقل کاهش می‌یابد. همچنین کاهش هزینه‌ها موجب می‌شود که کریدورهای ریلی ایران نسبت به رقبای بین‌المللی از نظر اقتصادی جذاب‌تر شوند.

مزایای رقابتی:
-کاهش زمان حمل‌ونقل
-کاهش هزینه‌ها
-افزایش قابلیت اعتماد و رضایت مشتری

چالش‌ها:
* مسائل هماهنگی و نظارت: مشکلات مربوط به هماهنگی میان بخش‌های دولتی و خصوصی و نیاز به نظارت دقیق و شفاف برای تضمین کیفیت خدمات.
* ریسک‌های مالی: سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در زیرساخت‌ها نیازمند حمایت مالی از طرف دولت است.

3- راهکارهایی برای موفقیت مدل مشارکت:
برای دستیابی به موفقیت در مدل مشارکت خصوصی-دولتی، باید به چندین نکته کلیدی توجه شود که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود:
*قراردادهای شفاف و انعطاف‌پذیر: تنظیم قراردادهایی که مسئولیت‌ها و حقوق هر دوطرف را به‌طور دقیق مشخص کند و امکان انعطاف در صورت تغییر شرایط اقتصادی یا بازار را فراهم آورد.
*نظارت دقیق و ارزیابی مستمر: استفاده از شاخص‌های عملکرد کلیدی برای ارزیابی عملکرد بخش خصوصی و تضمین رعایت استانداردها.
*حمایت از بخش خصوصی در مواجهه با ریسک‌های مالی: دولت باید با ایجاد مکانیسم‌هایی مانند ضمانت‌های مالی یا تسهیلات بانکی از بخش خصوصی حمایت کند.

نتیجه‌گیری:
مشارکت بخش خصوصی در مدیریت ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های بندری نه‌تنها به بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه رقابت‌پذیری کریدورهای ریلی ایران در سطح بین‌المللی باشد. واگذاری اپراتوری ایستگاه‌ها به بخش خصوصی، به‌ویژه در شرایطی که راه‌آهن ایران ملزم به راه‌اندازی قطار کامل طبق برنامه هفتم توسعه است، می‌تواند موجب موفقیت این طرح ملی و بهبود هماهنگی بین بخش‌های مختلف حمل‌ونقل ریلی شود.
منابع:
* بخشنامه‌ها و قوانین حمل‌ونقل ریلی و بندری ایران.
* مطالعات موردی کشورهای پیشرفته در زمینه مشارکت خصوصی-دولتی 
* مقالات و تحقیقات منتشرشده در حوزه حمل‌ونقل ریلی و لجستیک بین‌المللی.
*گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی مانند اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن و بانک جهانی.