در دل خلیج فارس، جلبک‌هایی زندگی می‌کنند که سال‌هاست در برابر شرایط سخت زیستی مقاومت کرده‌اند. حالا پژوهشی تازه، پرده از ظرفیت‌های درمانی این گیاهان دریایی برای حفظ سلامتی انسان برداشته است.
به گزارش اقتصادسرآمد، اکسیژن برای ادامه حیات ضروری است؛ اما این عنصر حیاتی، چهره‌ای دوگانه دارد. از یک‌سو سوخت اصلی سلول‌ها برای تولید انرژی است، و از سوی دیگر، محصولات جانبی آن مانند رادیکال‌های آزاد، می‌توانند به سلول‌ها آسیب بزنند. رادیکال‌های آزاد، مولکول‌های ناپایداری هستند که در اثر فعالیت‌های طبیعی بدن یا عواملی مانند آلودگی هوا، دود سیگار و برخی داروها تولید می‌شوند. اگر این مولکول‌ها کنترل نشوند، ممکن است باعث بروز بیماری‌های مزمن مثل سرطان، بیماری‌های قلبی و اختلالات عصبی شوند. بدن انسان برای مقابله با اثرات مخرب این مولکول‌ها از آنتی‌اکسیدان‌ها استفاده می‌کند؛ ترکیباتی که یا درون بدن تولید می‌شوند یا از طریق مواد غذایی و داروها وارد بدن می‌گردند.
با افزایش نگرانی‌ها درباره اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد و شیوع روزافزون بیماری‌هایی مانند سرطان، دانشمندان به دنبال منابع طبیعی تازه برای یافتن ترکیبات محافظتی هستند. منابع دریایی، به‌ویژه جلبک‌ها، به دلیل شرایط خاص زیستی‌شان و توانایی تولید ترکیبات زیست‌فعال، توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. جلبک‌ها نه‌تنها برای تغذیه و تولید مواد صنعتی اهمیت دارند، بلکه از دیرباز در طب سنتی کشورهای مختلف نیز به عنوان دارو استفاده می‌شده‌اند. زیست در شرایط پرتنش دریایی باعث شده تا این موجودات دریایی برای بقا، ترکیباتی بسازند که از آن‌ها در برابر عوامل آسیب‌رسان محیطی محافظت می‌کند. این ترکیبات، اغلب خواص ضدسرطانی، ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی دارند.
مریم نکوئی از گروه بیوشیمی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر به همراه پنج تن از پژوهشگران این دانشگاه، پژوهشی را درباره ویژگی‌های مفید برخی از گونه‌های جلبک خلیج فارس انجام داده‌اند. در این تحقیق، که به اثرات بالقوه آنتی‌اکسیدانی و ضدتوموری این جلبک‌ها پرداخته، تلاش شده است تا مشخص شود کدام‌گونه‌ها پتانسیل درمانی بیشتری دارند.
پژوهشگران برای انجام این مطالعه، مجموعه‌ای از تحقیقات علمی منتشرشده تا سال ۲۰۲۴ را مرور کرده‌اند. آن‌ها مقالات موجود در پایگاه‌های معتبری مانند PubMed و Scopus را بررسی کرده‌اند و با تحلیل دقیق اطلاعات موجود، گونه‌های مختلف جلبک، نوع ترکیبات استخراج‌شده از آن‌ها، روش‌های آزمایش و میزان اثرگذاری این ترکیبات را بررسی کرده‌اند. در این مرور علمی، تمرکز اصلی بر بررسی نقش ترکیبات موجود در جلبک‌ها برای خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد و مهار سلول‌های سرطانی بوده است.
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند که در میان جلبک‌های مورد مطالعه، جلبک‌های قهوه‌ای بیشترین سهم را در تحقیقات داشته‌اند و برخی از گونه‌های آن‌ها دارای قوی‌ترین فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی بوده‌اند. همچنین مشخص شد که عصاره‌های استخراج شده با استفاده از حلال‌های آلی مانند متانول و اتانول، تأثیر بیشتری در مهار رشد سلول‌های توموری نسبت به حلال‌های آبی داشته‌اند.
پژوهشگران همچنین دریافتند که ترکیبات استخراج‌شده از برخی گونه‌های جلبک خلیج فارس نه‌تنها از نظر خواص آنتی‌اکسیدانی برجسته‌اند، بلکه توانایی بالایی در مقابله با رشد سلول‌های سرطانی دارند. گونه‌هایی مانند سارگاسوم و پادینا آسترالیس، عملکرد ویژه‌ای در این زمینه نشان دادند. این یافته‌ها امیدهای تازه‌ای برای استفاده از منابع طبیعی دریایی در توسعه داروهای ضدسرطان ایجاد کرده‌اند.
بر پایه این تحقیق، جلبک‌های خلیج فارس به دلیل سازگاری بالا با محیط‌های متغیر، دارای ترکیبات زیست‌فعالی هستند که می‌توانند در آینده به عنوان مواد اولیه داروهای ضدسرطان یا مکمل‌های غذایی محافظت‌کننده از سلول‌ها مورد استفاده قرار گیرند. البته پژوهشگران تأکید دارند که برای شناخت دقیق‌تر ماهیت این ترکیبات، تفکیک و بررسی اجزای مختلف عصاره‌های جلبک و نیز انجام آزمایش‌های بیشتر بر روی بدن انسان ضروری است.
این پژوهش همچنین نشان می‌دهد که انتخاب نوع حلال برای استخراج مواد مؤثره، نقش مهمی در کارآمدی ترکیبات دارد. نتایج مختلف به‌دست‌آمده در بررسی‌ها، به دلیل تنوع گونه‌ها، شرایط زیستی، و ابزارهای آزمایشگاهی متفاوت بوده‌اند. با این حال، الگوهایی مشخص از اثربخشی جلبک‌های قهوه‌ای به‌خصوص در خلیج فارس به دست آمده که می‌تواند مسیر تازه‌ای در تولید داروهای طبیعی باز کند.