گروه حمل‌ونقل- امید اسماعیلی- همزمان با سفر دوروزه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان به جمهوری اسلامی پاکستان و در پایان نشست مشترک میان مقامات عالی‌رتبه دوکشور، 12سند همکاری در حوزه‌های مختلف مانند گردشگری، کشاورزی، قضایی و حقوقی، صنعت، علم و فناوری، میراث‌فرهنگی، همکاری‌های اقتصادی و تجاری و حمل‌ونقل و ترانزیت به امضا رسید. آنطور که پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی خبر داده است، در این مراسم فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران، سند همکاری حمل‌ونقل و ترانزیت را با همتای پاکستانی خود امضا کرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، اسناد همکاری امضاشده در جریان سفر رسمی رئیس‌جمهور کشورمان به پاکستان، چارچوبی برای تسهیل تبادل دانش، توسعه ظرفیت‌های تجاری، تقویت تعاملات مردمی و هم‌افزایی منطقه‌ای میان دوکشور است. برخی کارشناسان معتقدند که باوجود ظرفیت‌های جغرافیایی و ترانزیتی ایران، این کشور می‌تواند به عنوان شریکی پایدار و راهبردی برای پاکستان در مسیر اتصال به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی ایفای نقش کند.
در حقیقت مسیرهای حمل‌ونقل زمینی ایران از امن‌ترین، ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین راه‌های منطقه است که می‌تواند نقش مهمی در رشد اقتصادی دوکشور ایفا کند. با چنین نگاهی است که برخی رسانه‌ها و کارشناسان از امضای سندهای همکاری جدید در حوزه حمل‌ونقل ترانزیت به عنوان فصل جدید همکاری‌ها یاد می‌کنند.
نکته قابل‌توجه در این توافق‌نامه، همزمانی آن با طرح بزرگ کمربند و جاده چین است. چین از طریق بندر گوادر در پاکستان در حال توسعه یک مسیر حمل‌ونقل بزرگ به ‌سوی آسیای‌میانه و خاورمیانه است. ایران با بهره‌گیری از دروازه‌های مرزی مشترک با پاکستان، می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در این پروژه تبدیل شود. مسعود پزشکیان نیز در جریان سخنرانی خود در اسلام‌آباد اشاره کرده بود که از طریق پاکستان می‌توان به پروژه راه ابریشم جدید که میان چین و پاکستان در حال اجراست، متصل شد و مسیر پیوندی از ایران به اروپا را نیز توسعه داد.

ایجاد دروازه مشترک و چالش‌های پیش‌رو
به گفته کارشناسان، اگر ایران بتواند با استفاده از دروازه‌های مشترک و مسیرهای هوشمند گمرکی، زیرساخت‌های لجستیکی و استانداردهای گمرکی خود را با کشورهای منطقه هم‌راستا کند، می‌تواند از فرصت استراتژیک همجواری با پاکستان، افغانستان، آسیای‌میانه و حتی چین بهره‌برداری کند. با وجود مزایای قابل‌توجه این دروازه مشترک، اجرای موفق آن نیازمند چند پیش‌شرط مهم است. از جمله پیش‌شرط‌های مهم در این حوزه می‌توان به توسعه زیرساخت‌های گمرکی و حمل‌ونقل جاده‌ای در استان سیستان و بلوچستان اشاره کرد که سال‌هاست با کمبود بودجه و امکانات مواجه است.
هم‌راستایی استانداردها، مقررات و فرایندهای گمرکی دوکشور باید از طریق کمیته‌های فنی مشترک پیگیری شود. از طرف دیگر، تخصیص منابع ارزی و اعتباری برای نوسازی تجهیزات و تسهیل تجارت مرزی، به‌ویژه برای بخش خصوصی ایرانی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. در چنین شرایطی برای توسعه همکاری‌ها نیاز است تا رفع مشکلات بانکی و تسویه ارزی که یکی از موانع اساسی در تجارت ایران و پاکستان محسوب می‌شود، با جدیت در دستور کار قرار گیرد.
امضای این موافقت‌نامه را می‌توان به ‌عنوان یک دستاورد مهم در دیپلماسی اقتصادی دولت قلمداد کرد؛ گامی که نه‌تنها می‌تواند به تسهیل تجارت دوجانبه بین ایران و پاکستان منجر شود، بلکه زمینه‌ساز نقش‌آفرینی جدی‌تر ایران در پروژه‌های منطقه‌ای مانند کریدور چین-پاکستان و ترانزیت اوراسیا خواهد شد. تداوم اجرای این پروژه، نیازمند نظارت مستمر، حمایت از بخش خصوصی و اجرای دقیق و گام‌به‌گام تعهدات دوطرف است.
ایران و پاکستان با بیش از 900کیلومتر مرز مشترک، در طول سال‌های اخیر تلاش‌های متعددی برای گسترش همکاری‌های مرزی داشته‌اند. از جمله این اقدامات، گسترش بازارچه‌های مرزی، انعقاد تفاهم‌نامه‌های تجارت ترجیحی و تلاش برای ایجاد مسیرهای جدید حمل‌ونقل بین‌المللی مانند کریدور گوادر-چابهار بوده است. بااین‌حال، نبود یک ساختار منسجم برای هماهنگی گمرکی همواره از موانع اصلی در مسیر این همکاری‌ها محسوب می‌شده است.
در سال2023، حجم مبادلات رسمی میان دوکشور حدود 2.3میلیارد دلار برآورد شده که بخش قابل‌توجهی از آن شامل صادرات مصالح ساختمانی، موادغذایی، سوخت و کالاهای مصرفی ایرانی به پاکستان بوده است. ایران همچنین واردکننده میوه، برنج، پوشاک و دارو از پاکستان است. حالا نیز قرار است گمرکات ایران و پاکستان دروازه مشترک مرزی ایجاد ‌کنند. 

فرصتی کم‌نظیر برای توسعه ترانزیت
خشایار نادی، کارشناس مسائل منطقه‌ای در گفت‌وگو با «برنا»، در مورد سفر رئیس‌جمهور به پاکستان گفت: سطح روابط اقتصادی و تجاری ایران و پاکستان متأسفانه به اندازه سطح روابط سیاسی دوکشور نیست. وی افزود: با سفر رئیس‌جمهور محترم کشورمان به اسلام‌آباد، انتظار می‌رود تفاهم‌نامه‌هایی در راستای افزایش سطح مبادلات تجاری و اقتصادی میان طرفین در دستور کار قرار گیرد. این کارشناس سیاسی بیان کرد: رشد و شکوفایی اقتصادی در همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در منطقه بلوچستان، می‌تواند منجربه توسعه و آبادانی، کاهش فقر و بهبود شاخص‌های امنیت اجتماعی شود.
«نادی» تصریح کرد: گسترش همکاری‌های اقتصادی میان ایران و پاکستان، بیش از هر عامل دیگری، وابسته به ارتباط زمینی پایدار، روان، ایمن و مستمر میان این دوکشور همسایه است. دبیرکل حزب «نگاه نو» گفت: جمهوری اسلامی ایران به واسطه موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود، دارای مسیر طلایی ترانزیتی برای اتصال شرق به غرب و جنوب به شمال بوده و از امن‌ترین، ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین مسیرهای شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای در منطقه برخوردار است. وی ادامه داد: ایران می‌تواند نقش ستون‌فقرات ترانزیتی منطقه را ایفا کند و با بهره‌گیری از مزیت‌های بی‌بدیل خود در حوزه‌های ترابری، لجستیک، انرژی و نیروی انسانی، شریک راهبردی، پایدار و قابل‌اتکایی برای پاکستان باشد تا این کشور از طریق ایران، به بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای متصل شود.
«نادی» تأکید کرد: تجار و سرمایه‌گذاران ایرانی و پاکستانی، با استفاده از ظرفیت‌های مکمل دوکشور در حوزه‌های صادرات کالا، خدمات فنی و مهندسی، انرژی و حمل‌ونقل می‌توانند نقشه راهی جامع برای همکاری اقتصادی ترسیم کنند. وی با اشاره به ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایران گفت: جمهوری اسلامی ایران دارای موقعیت جغرافیایی استثنایی، ظرفیت‌های عظیم انرژی، شبکه حمل‌ونقل گسترده، ترانزیت کوتاه و مقرون‌به‌صرفه، نیروی انسانی متخصص، آموزش‌دیده و دستاوردهای علمی چشمگیر است و این مجموعه عوامل، ایران را به کشوری تبدیل کرده است که می‌تواند حلقه اتصال پاکستان به اقتصادهای بزرگ و بازارهای مهم منطقه‌ای و جهانی باشد.
این کارشناس مساِئل منطقه‌ای در پایان خاطرنشان کرد: ایران و پاکستان دارای منافع مشترک اقتصادی متعددی هستند و با در نظر گرفتن عواملی نظیر جمعیت قابل‌توجه، بازارهای داخلی غنی و توان تولیدی مکمل، بسترهای لازم برای گسترش تجارت دوجانبه و منطقه‌ای میان دوکشور فراهم است. این دو همسایه، با اتخاذ نگاهی راهبردی، تصمیمات هوشمندانه و استفاده از فرصت‌های موجود، می‌توانند در سطح منطقه و حتی جهان، نقش فزاینده‌ای ایفا کنند.