جهان برای تأمین بیش از 80 درصد تقاضای انرژی به سوخت‌های فسیلی وابسته است؛ کاهش این وابستگی مستلزم سرمایه‌گذاری‌های جدید و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته است.آینده چگونه است؟ این پرسش همگانی و نقل مجالس حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای است و ارتباطی به شغل و یا حرفه خاصی نداشته و عارضه‌های وارده به‌تمامی کشورها موجب شده تا از منظر کمی و کیفی خود بدان پرداخته و اظهارنظر کنند. اما نقش هر یک از عامل‌های اثرگذار در روند شکل‌گیری زندگی فردی و اجتماعی آحاد انسانی موجب گشته که این سهم به صور مختلف مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد. از آنجایی که نفت به‌عنوان مهم‌ترین عامل تولید انرژی در زندگی فردی و اجتماعی همه انسان‌ها نقش گذار و یا نقش‌پذیر است باید گفت که روندهای نوظهور و چشم‌انداز در حال تغییر بازارهای انرژی به‌ویژه برای کشورهای دارای منابع نفتی و یا بهتر بگوییم اقتصادهای پایه نفتی بسیار متفاوت و حتی ناموزون است. هجوم یکسره و بدون وقفه ویروس کرونا موجب شد تا در مراحل مختلف، کشورها با اقتصادی جدید و یا نوظهور روبرو شوند. چراکه امروزه تعداد محدودی از دولت‌ها و شرکت‌ها در سطوح مختلف از عملکرد خود در محیط متلاطم و آشفته کسب‌وکار کنونی راضی هستند. در دهه‌های گذشته برنامه‌ریزی سنتی که بیشتر بر پایه پیش‌بینی‌های قطعی استوار بود تا حدود زیادی موجب کسب موفقیت برای سازمان‌ها می‌شد، اما هم‌اکنون این روش کارایی خود را ازدست‌داده است. پیش‌بینی‌های قطعی شاید در افق زمانی کوتاه‌مدت و معینی درست باشند، ولی در میان‌مدت و بلندمدت و با ظهور رویدادهای پیش‌بینی‌نشده و غافل‌گیر کننده همانند هجوم ویروس کرونا، تغییرات پی‌درپی در سیاست‌های کلان ملی، منطقه‌ای و نیز بین‌المللی و از همه مهم‌تر ناتوانی مدیران و سیاست‌گذاران را برای درک تغییرات نوظهور، آشکار می‌سازد. این ناتوانی موجب از کار افتادن و غیرقابل استفاده شدن استراتژی‌های تدوین‌شده براساس پیش‌بینی‌های قطعی می‌شود. در شرایط فعلی و موقعیت‌های کنونی کم نیستند برنامه‌ریزی‌هایی که بدون توجه به تغییرات عمیق آینده طراحی می‌شوند و درنتیجه اهداف در نظر گرفته‌شده در برنامه را محقق نمی‌سازند. در یک مطالعه میدانی ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز، آینده را حاصل اندر کنش‌های چهار مؤلفه سازنده آینده می‌دانند. این مولفه‌ها عبارت‌اند از روندها، رویدادها، تصاویر و اقدامات.روند و رویداد بر دو ویژگی آینده متمرکز هستند. چراکه روند اشاره به پیوستگی تاریخی و زمانی دارد و رویداد بر گسستگی تاریخی تأکید می‌ورزد. روندها تغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان هستند و از گذشته آغازشده و تا آینده ادامه می‌یابند. اما رویدادها برخلاف روندها حاصل یک اتفاق یا حادثه هستند که به‌شدت بر روندها و به‌طورکلی بر آینده تأثیر می‌گذارند. تصاویر حاصل برداشت یا درخواست افراد و گروه‌های گوناگون در مورد آینده است و درنهایت اقداماتی که براساس تصاویر بازیگران مختلف از آینده شکل می‌گیرد.آنچه نگارنده را در بررسی چالش‌های آینده در حوزه انرژی معطوف داشت باید گفت که نخستین گام از مطالعات آینده‌پژوهی در حوزه انرژی است که شناسایی روندهای نوظهور در بازار انرژی خواهد بود. اما درعین‌حال یکی از الزامات اساسی در تدوین برنامه‌ریزی‌های کلان و بلندمدت در این حوزه به شمار می‌رود. تنوع روندها عبارت‌اند از:۱-روندهای نوظهور در بازار انرژی جهان با تغییرات اساسی در بازارها حتی قبل از بروز بحران مالی و بین‌المللی و عملکرد اقتصادی جهان ناشی از کرونا که در حال وقوع است. البته ناگفته نماند که رشد تقاضای انرژی در دهه باعث بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت‌های بازار شد، به‌طوری‌که هرگونه وقفه در عرضه انرژی به دلیل تغییرات آب و هوایی و یا تحولات ژئوپلیتیکی، افزایش شدید قیمت نفت و گاز را به دنبال داشت. محدودیت‌های زیرساختی و فنی، افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیکی و سرمایه‌گذاری، نوسان قیمت‌ها و هزینه‌ها و توجه به مقررات زیست‌محیطی برای استفاده از سوخت‌های فسیلی نیز بر پیچیدگی تصویر آینده جهان افزوده است به‌طوری‌که ظهور بازیگران جهانی جدیدی که در بخش انرژی و شرایط ژئوپلیتیکی تأثیرگذار هستند، به‌منزله تهدید جدیدی برای بازیگران فعلی بازار جهانی انرژی ازجمله آمریکا به لحاظ کاهش قدرت تأثیرگذاری و ایفای نقش در شکل‌دهی سیستم آتی بین‌المللی انرژی آن‌ها بشمار می‌رود.از طرفی در دهه‌های آتی جمعیت جهان از ۷ میلیارد نفر به ۹ میلیارد نفر افزایش خواهد یافت. با افزایش جمعیت، رشد اقتصادی و سطح استاندارد زندگی در مناطق پرجمعیت افزایش خواهد یافت و درنتیجه جامعه برای تداوم و حفظ این میزان رشد اقتصادی به منابع غذا، آب، زمین و مواد اولیه به‌ویژه انرژی بیشتری نیاز خواهد داشت. مبارزه برای تأمین نیازها منجر به شکل‌گیری روندها و محرک‌های جدیدی می‌شود و درمجموع آینده انرژی جهان را شکل خواهد داد. درنتیجه حتی قبل از افزایش و نوسانات کاهشی کرونایی اخیر، قیمت نفت نیز در جهان در مسیر ناپایداری انرژی قرارگرفته بود. بنابراین زمان آن رسیده تا سیستم جدیدی طراحی شود و استراتژی‌های نوین به نحوی تدوین گردند تا به‌طور هم‌زمان شرایط اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاست‌های خارجی و از همه مهم‌تر چالش‌های امنیتی مرتبط با تولید، حمل‌ونقل و مصرف انرژی در آن‌ها در نظر گرفته شود.چشم‌انداز در حال تغییر آینده انرژی برای اقتصادهای پایه نفتی دارای پنج روند و محرک تغییر الگوهای تقاضا، تغییر گزینه‌های تأمین و عرضه منابع، نوسانات قیمت و تأخیر در سرمایه‌گذاری، بازیگران نوظهور، صف‌آرایی‌های جدید و قوانین نوین و تغییرات آب و هوایی است. تغییر الگوی تقاضا طبق بیشتر پیش‌بینی‌ها، رشد تقاضای انرژی در ۲۵ سال آینده حدوداً" بین ۴۰ تا ۶۰ درصد برآورد شده است.۲-اما در حال حاضر تنها میزان انرژی موردنیاز جهان مطرح نیست، بلکه ترکیب کشورهای اصلی متقاضی و تغییر الگوهای تقاضا نیز بسیار حائز اهمیت است. در این ارتباط بد نیست یادآوری نمایم که در دهه‌های گذشته کشورهای OECD و یا کشورهای توسعه‌یافته سهم عمده‌ای از افزایش تقاضای انرژی را به خود اختصاص داده بودند، اما طی سال‌های اخیر و با ظهور قدرت‌های اقتصادی نوظهور در جهان و نیز رشد اقتصادی نسبتاً" بالای کشورهای درحال‌توسعه، بخش اصلی افزایش در تقاضای انرژی به این کشورها اختصاص‌یافته است، به‌طوری‌که بیش از ۷۵ درصد رشد تقاضای جدید انرژی بر اساس انتخاب این کشورها شکل خواهد گرفت و نوع نیاز آتی این کشورها به حامل‌های انرژی موجب تغییر سهم هر یک از منابع انرژی در سبد مصرفی انرژی جهان خواهد شد. این تغییرات ضمن آن‌که موجب تغییر الگوهای تقاضای انرژی می‌شود، باعث ایجاد پیوندهای ژئوپلیتیکی جدید بر پایه الگوهای مصرف فعلی و نیز افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و تأثیرات آب و هوایی ناشی از آن
 خواهد شد.
ادامه در صفحه 2