به گزارش اقتصاد سرآمد، دکتر نورالله بیرانوند، معاون تامین سرمایه و اقتصاد حمل‌ونقل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در مطلبی اختصاصی برای این روزنامه به بررسی جایگاه و اهمیت و مزیت‌های راهبردی احداث راه‌آهن چابهار-زاهدان برای ایجاد توسعه پایدار و همچنین پوست‌اندازی ترانزیت با نقش‌آفرینی کریدور شمال-جنوب پرداخته است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:

مقدمه 
تصمیم‌گیری درخصوص ساخت راه‌آهن چابهار-زاهدان یکی از نمونه‌های برجسته تصمیم‌گیری راهبردی موفق در جمهوری اسلامی ایران است. این پروژه نه‌تنها به‌دلیل مزایای راهبردی بسیاری که برای کشور به همراه خواهد داشت، بلکه به‌دلیل توجه به توان داخلی و استفاده از ظرفیت‌های ملی، ارزشمند و قابل‌تحسین است.
از یک سو، این پروژه به‌عنوان پیوندی استراتژیک برای اتصال بازارهای در حال رشد کشورهای همسایه، به‌ویژه هند و افغانستان، به راه‌های تجاری جهانی در روسیه و شمال اروپا شناخته می‌شود و از سوی دیگر، پس از دودهه مذاکره و انتظار برای مشارکت هند در تأمین مالی این پروژه، تصمیم هوشمندانه و سریع ایران در تأمین منابع مالی از صندوق توسعه ملی و واگذاری پروژه به قرارگاه خاتم‌الانبیا، چالش‌های پیش‌رو را با سرعت و کارایی بهتر برطرف ساخته و امکان تسریع در اجرای این پروژه را فراهم خواهد آورد. اکنون با نزدیک‌شدن به مراحل پایانی پروژه و بهره‌برداری قریب‌الوقوع از این طرح بزرگ، کشور در آستانه یک موفقیت تاریخی است که نه‌تنها به توسعه منطقه‌ای، بلکه به تقویت موقعیت استراتژیک ایران در کریدورهای تجاری جهانی خواهد انجامید.
علاوه بر این، مطابق با بند‌۱۰ از سیاست‌های کلی برنامه هفتم، جمهوری اسلامی ایران به‌دنبال فعال‌سازی مزیت‌های جغرافیایی-سیاسی خود و تبدیل‌شدن به مرکز مبادلات و خدمات تجاری، انرژی، ارتباطات و حمل‌ونقل است. این اهداف از طریق روان‌سازی مقررات و ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم به اجرا خواهد رسید. به‌ویژه در ماده‌۵۶ قانون برنامه هفتم، یکی از اهداف مهم و کلیدی بخش حمل‌ونقل و لجستیک، افزایش ترانزیت سالانه از طریق کریدورهای عبوری ایران به ۴۰میلیون تن تعیین شده است. پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان، به‌عنوان یکی از پروژه‌های کلیدی برای تحقق این هدف، به‌طور مستقیم در راستای تقویت و توسعه ترانزیت و حمل‌ونقل ریلی کشور قرار دارد و در نهایت ایران را به نقطه مرکزی تجارت منطقه‌ای و جهانی تبدیل خواهد کرد.

مزایای راهبردی پروژه:
۱. آبادانی و توسعه پایدار جنوب‌شرق کشور: 
این پروژه به‌عنوان عاملی کلیدی در توسعه استان سیستان و بلوچستان و بهبود زیرساخت‌های این منطقه شناخته می‌شود. احداث راه‌آهن چابهار-زاهدان، نه‌تنها بستری برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در استان ایجاد می‌کند، بلکه موجب ارتقای شرایط زیستی و اشتغالزایی در منطقه خواهد شد. در منطقه‌ای که با چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مواجه است، این پروژه می‌تواند تأثیرات چشمگیری در بهبود کیفیت زندگی و فرصت‌های شغلی ایجاد کند.

۲. فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب و ارتقای موقعیت ژئوپلیتیک ایران:
راه‌آهن چابهار-زاهدان به‌عنوان حلقه مفقوده کریدور ریلی شمال-جنوب، به‌طور مستقیم در ارتباط با کشورهای ایران، روسیه، هند و کشورهای آسیای‌میانه قرار دارد. این پروژه می‌تواند ایران را به‌عنوان نقطه استراتژیک ترانزیتی در این کریدور جهانی معرفی کند. کشورهای روسیه، افغانستان و هند، به‌عنوان حلقه‌های اصلی این کریدور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و با تکمیل این پروژه، موقعیت کشور ایران به‌عنوان یکی از مراکز کلیدی تجارت بین شمال-جنوب ارتقا پیدا خواهد کرد.

۳. مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی حمل‌ونقل ریلی:
کاهش مصرف سوخت و آلایندگی: حمل‌ونقل ریلی به‌ویژه در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای، از نظر مصرف سوخت بسیار کارآمدتر است. مصرف سوخت ریلی به‌طور متوسط ۲۰درصد کمتر از جاده‌ای است و به ازای هر یک‌میلیون تن کالای عبوری از کشور، تقریباً یک‌میلیون بشکه نفت صرفه‌جویی خواهد شد. علاوه بر این، میزان آلایندگی ناشی از حمل‌ونقل ریلی به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از جاده‌ای است.
کاهش تلفات جاده‌ای: با انتقال حجم بالای بار از جاده به ریل، ترافیک جاده‌ای کاهش می‌یابد و در نتیجه، خطرات و تلفات جاده‌ای که یکی از مشکلات اصلی کشور است، به میزان زیادی کاهش می‌یابد.
کاهش هزینه‌های زیرساختی: هزینه‌های ساخت و نگهداری زیرساخت‌های ریلی نسبت به جاده‌ها بسیار کمتر است. همچنین توسعه ظرفیت‌های ریلی از هزینه‌های بالای نگهداری و توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای جلوگیری می‌کند.

چالش‌های پروژه:
۱. تکمیل زیرساخت‌های ریلی بندر چابهار:
برای بهره‌برداری کامل از پروژه، اتصال خطوط ریلی به بندر شهیدبهشتی و تکمیل خطوط ریلی داخلی این بندر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این بندر باید به ‌صورت ریل‌پایه تکمیل شود تا ظرفیت تخلیه و بارگیری کشتی‌های بزرگ به‌طور مؤثر و بدون تحمیل هزینه‌های اضافی تأمین شود. تکمیل این زیرساخت‌ها به‌عنوان یک عامل رقابتی، از اهمیت بالایی برخوردار است. البته مطابق با ماده‌۵۶ قانون برنامه هفتم، سهم ریلی بنادر کشور باید به ۲۵درصد افزایش یابد. به همین منظور، توسعه زیرساخت‌های ریلی بنادر با رویکرد ریل‌پایه‌شدن بنادر ازجمله بندر شهیدبهشتی چابهار باید در اولویت قرار گیرد.

۲.تکمیل ساختمان‌های ایستگاهی و عملیاتی و سیستم‌های علائم و ارتباطات:
تکمیل ساختمان‌های ایستگاهی و سیستم‌های علائم و ارتباطات ضروری است تا بهره‌برداری به‌طور کامل انجام شود. ایمنی و کارایی شبکه ریلی، تنها با فراهم‌شدن این زیرساخت‌ها قابل‌تضمین خواهد بود.

۳. تامین ناوگان لکوموتیو:
یکی از چالش‌های اصلی، تأمین لکوموتیو‌های مورد نیاز برای راه‌آهن زاهدان-چابهار است. برای این منظور، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، به‌ویژه از سوی بخش خصوصی، باید مورد توجه قرار گیرد. ایجاد مشوق‌های سرمایه‌گذاری برای تأمین ناوگان و سایر تجهیزات مورد نیاز برای پروژه، از جمله اولویت‌های فوری است.

۴. بازسازی راه‌آهن زاهدان-کرمان:
بخش‌هایی از راه‌آهن زاهدان-کرمان، به‌ویژه در نواحی با شرایط جغرافیایی خاص، نیازمند بازسازی و بهبود هستند. بلاک‌های ماسه‌گیر در این مسیر نیاز به بازسازی و ارتقا دارند تا ایمنی و عملکرد مطلوب شبکه را تضمین کنند.

۵. رفع گلوگاه‌های ظرفیتی در شبکه ریلی:
گلوگاه‌های ظرفیتی در برخی بخش‌های شبکه ریلی کشور، از جمله در مسیر بافق تا شمال شرق و شمال غرب، نیازمند توجه فوری هستند. پروژه‌هایی مانند احداث خط دوم راه‌آهن بافق-سرخس و راه‌آهن رشت-آستارا باید با اولویت اجرا شوند تا بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های پروژه زاهدان-چابهار امکان‌پذیر شود.

۶. احداث راه‌آهن زاهدان-بیرجند-یونسی:
احداث این خط ریلی می‌تواند ظرفیت جدیدی را برای کریدور شمال-جنوب ایجاد کند و اتصال ریلی ایران به افغانستان را از یک نقطه مرزی دیگر فراهم آورد. این پروژه همچنین می‌تواند به توسعه روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه و افزایش ترانزیت منطقه‌ای کمک کند.

۷. تکمیل پروژه‌های مکمل در کشورهای مسیر کریدور شمال-جنوب:
یکی دیگر از چالش‌ها، تکمیل پروژه‌های مکمل در کشورهای مسیر کریدور شمال-جنوب است. برای بهره‌برداری مؤثر از این کریدور، کشورهای روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان باید زیرساخت‌های ریلی خود را به‌روز کرده و تکمیل کنند تا یکپارچگی کریدور حفظ شود.

گام‌های کلیدی برای تحقق بهره‌برداری کامل و موفقیت پروژه:
۱. تسریع در تکمیل زیرساخت‌های بندرچابهار:
لازم است که تمرکز ویژه‌ای بر تکمیل زیرساخت‌های بندر شهیدبهشتی و خطوط ریلی داخلی آن داشته باشیم. استفاده از فناوری‌های پیشرفته و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند این پروژه را به سرعت تکمیل کند.

۲. توجه به تأمین ناوگان و بهبود مدیریت شبکه ریلی:
تأمین ناوگان لکوموتیو و بهبود مدیریت شبکه ریلی باید از اولویت‌های اصلی باشد. ایجاد مشوق‌های سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی جهت تأمین لکوموتیو و سرمایه‌گذاری در بازسازی خطوط بحرانی ضروری است.

۳. اولویت‌بندی پروژه‌های مکمل:
احداث خط دوم راه‌آهن بافق-سرخس
احداث راه‌آهن رشت-آستارا
احداث راه‌آهن زاهدان-بیرجند-یونسی
این پروژه‌ها باید از طریق فاینانس خارجی یا مشارکت عمومی-خصوصی اجرایی شوند.

۴. فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی با کشورهای ذی‌نفع:
تقویت ارتباطات دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای مسیر کریدور شمال-جنوب، از جمله روسیه و هند، برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های ترانزیتی جدید و همچنین جذب سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مکمل، ضروری است.

۵. سازماندهی فنی و تجاری برای فعال‌سازی کریدور:
تشکیل دفاتر نمایندگی ریلی در کشورهای روسیه و هند و مشارکت با فورواردرهای بزرگ بین‌المللی می‌تواند به فعال‌سازی کریدور کمک کرده و خدمات فورواردری را در این مسیر تسهیل کند.

نتیجه‌گیری:
راه‌آهن زاهدان-چابهار یک پروژه حیاتی برای توسعه منطقه و ارتقای جایگاه استراتژیک ایران در کریدورهای ترانزیتی جهانی است. با وجود چالش‌های متعدد پیش‌رو، این پروژه می‌تواند به‌عنوان یکی از شاهکارهای زیربنایی کشور، به تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی ایران کمک کند. لذا، توجه دقیق به فرایندهای تکمیلی و رفع موانع موجود، می‌تواند زمینه‌ساز موفقیت کامل این پروژه در آینده باشد.