گروه اقتصاد-فاطمه عباسی راد- هدف، يك هدف عالي است. مبارزه با فقر و بهبود عدالت اجتماعي با چيزي به نام «سهام عدالت». نامي زيبا براي هدفي زيبا؛ اما واقعا سهام عدالت بر اساس عدالت توزيع شد؟ 
اطلاعات در باره سهام عدالت به نظر مي‌رسد بسيار اندك است. اكثر مردم پر شده‌اند از سوال در باره اين سهام و به معني واقعي كلمه نمي‌دانند تكليف شان در اين باره چيست. 
بررسي چند نكته مي‌تواند ابهامات سهام عدالت را تا حدي روشن كند. سهامي كه مانند كلاف سر درگم، معلوم نيست چگونه توزيع شد و به چه كساني واگذار شد و با چه حق سهمي با چه سودي در چه زماني معنا پيدا مي‌كند و صاحب سهام را تا چه حد به عدالت اجتماعي نزديك كرده است؟

توزيع سهام عدالت
از ابتداي شروع، در هر كوي و برزني، بنر و چادر بود و بازار ثبت نام سهام عدالت داغ بود. حتا در لابي وزارت‌خانه‌ها ميز يا اتاقي به ثبت نام سهام عدالت اختصاص يافت. نگارنده خود از كساني بود كه همان ابتدا مراجعه كرد؛ اما پاسخ شنيد كه در آينده مراجعه كنيد!
من نفهميدم كه آيا سهام عدالت به كاركنان دولت تعلق مي‌گيرد يا نه. اگر تعلق نمي‌گيرد چرا در وزارت‌خانه ها بساط ثبت نام پهن بود و اگر تعلق مي‌گيرد كه نياز به بساط نبود زيرا اسم و رسم همه كاركنان دولت مشخص بود. 
ما كه به بازي‌هاي احمدي‌نژادي عادت كرده بوديم، راه خود را كج كرديم و رفتيم؛ اما بعد از پايان ثبت نام، گفته شد كه چرا ثبت نام نكرده‌ايد! و سپس وعده كردند كه در آينده نزديك، مجدد ثبت نام جاماندگان آغاز خواهد شد. حدود 10 سال از اين خبر مي‌گذرد و اين خبر جز براي سايت‌هاي زرد كه تيترهاي «آغاز ثبت نام جاماندگان سهام عدالت» مردم را گول ماليدند و بازديد خود را افزايش دادند، براي كسي نان و آب نشد. 

جاماندگان سهام عدالت
بعد از اين كه معلوم نشد كه چه كساني واجد شرايط بودند و چه كساني سهام دريافت كردند، اين روزها شاهد تكرار خبر ثبت نام مجدد جاماندگان هستيم. بعد از كلي پرس و  جو متوجه شديم كه منظور از جاماندگان يك عده محدود تحت پوشش بهزيستي و جمعي از ايثارگران هستند. اين همه سر و صدا و تبليغ و امروز و فردا براي حداكثر 3.5 ميليون نفر! و نامعلوم است كه باقي چند نفر هستند؟ چند نفر سهام عدالت گرفته‌اند و چند نفر واقعي باقي مانده‌اند؟ چه سوالات عجيبي! كمتر كسي پاسخ اين سوالات را دارد. 

سهامي‌ها جه كساني هستند؟
به غير از گروه اخير كه قرار است ثبت نام شوند و تعداد آن‌ها حداكثر 3.5 ميليون نفر است، كسي به روشني نمي‌داند كه باقي كساني كه سهام گرفته‌اند چند نفر و چه كساني هستند؟ مشاهده عيني و آن چه در زبان‌ها مي‌چرخد حكايت مي‌كند از عده‌اي واقعا نيازمند كه موفق به دريافت سهام شده‌اند و عده‌اي كه واقعا نيازمند نبوده‌اند. مثلا جمعي از كارمندان سهام گرفته‌اند و جمعي نه. اينجا كمي معناي توزيع عادلانه زير سوال مي‌رود؛ زيرا كارمند با كارمند فرقي نمي‌كند؛ پس چطور ممكن است يك كارمند سهام عدالت بگيرد و ديگري نه؟

آيا من جامانده‌ام؟
اين يك سوال معمول و مرسوم اين روزهاست. مردم سوال دارند و مي‌پرسند آيا من هم جزو جاماندگان هستم؟ اين‌ها در مورد اينكه سهام عدالت نگرفته‌اند دچار ترديد هستند و همواره با مقايسه خود با برخي سهام‌داران مي‌گويند: چرا فلاني سهام گرفته است و من نه؟ مگر چه فرقي بين من و او هست؟ او همكار من است و ما هر دو تقريبا يك درآمد داريم. 
اين تعجب و اين سوال، همان است كه بي‌پاسخ مانده‌است و معلوم نيست چرا دولت به طور دقيق شفاف‌سازي نمي‌كند؟!

موضع دولت
موضع دولت در مورد سهام عدالت تقريبا شبيه موضع در بحث يارانه‌هاست. از يك سو مجبور است پيش ببرد، از يك سو براي تشخيص يارانه بگير واقعي دچار ابهام و ترديد است. شنيده شده كه هستند ميلياردهايي كه همچنان يارانه مي‌گيرند! اين نشان از ضعف پايش دولت‌هاست كه طي حدود 10 سال و بيشتر، موفق به پايش و رسيدن به دقت قابل قبول نشده‌اند. در مورد سهام عدالت هم همين طور. واقعا توزيع عادلانه سهام عدالت زير سوال است و معلوم نيست چرا كساني گرفته‌اند و كساني نگرفته‌اند. دولت به دليل ضعف منابع مالي، و ناموفق بودن در بحث بهينه‌سازي اموال دولت، قادر نيست به جمع واقعي جمعيت سهام عدالت بدهد. همچنين قادر نيست كه پايش مناسبي داشته و سره از ناسره تشخيص دهد. 

ارزش‌ سهام عدالت
از همه اين موارد كه بگذريم، بحث بر سر اصل مطلب است و آن «ارزش سهام عدالت» و «نقش اين سهام در بازار بورس» و «اثر سهام عدالت در تامين عدالت اجتماعي» است. ارزش سهام عدالت چنان نيست كه نقشي در بازار سرمايه بازي كند. به همين دليل، درآمد قابل قبولي از آن كسب نمي‌شود كه درآمد مطمئن يك نفر باشد و او را از حداقل‌ها بي‌نياز كند. بر اين اساس، واقعا ماهيت اين سهام زير سوال نيست؟ در حقيقت بايد پرسيد ارزش و اعتبار واقعي سهام عدالت چيست؟ آيا سهام عدالت به اهداف خود رسيده‌است؟ آيا در هدف فقرزدايي، نتيجه‌اي داشته است؟به نظر نمي‌رسد. بعيد است هدفي محقق شده باشد؛ البته اطلاعات نگارنده كافي نيست و سعي دارد منعكس كننده نظر عام كنوني جامعه باشد. وقتي مي‌گويم اطلاعات من كافي نيست؛ يعني اطلاعات بخش بزرگي از جامعه مانند من است. اين اطلاعات از كجا بايد بيايد؟

خريد و فروش سهام عدالت!
مدتي كه خريد و فروش سهام عدالت ممنوع بود و به درستي هم ممنوع بود تا اين سهام جاي واقعي خود را پيدا كند و سها‌مدارانش اطلاعاتي در باره بازار سرمايه به دست آورند. بعد از آزاد سازي خريد و فروش سهام عدالت، بايد پرسيد  و مكث كرد: چه كساني سهام خود را فروختند؟به نظر مي‌رسد كه تقريبا همه كساني كه مستحق واقعي بودند و جزو فقراي جامعه محسوب مي‌شدند، اقدام به فروش سهام خود كردند زيرا به همان چندرغاز اوليه نياز مبرم داشتند. سهام عدالت در ابتدا داراي ارزش چنداني نبود. الان هم كه سال‌ها از خريد وفروش آن مي‌گذرد، اعتبار ريالي چنداني ندارد و در سرنوشت مالي كسي موثر نيست. با اين حال، همان ابتدا كه ارزش سهام جاني نداشت، به وسيله بخش بزرگي از فقرا و نيازمندان فروخته شد. با اين وصف آيا مي‌توان پرسيد كه هدف سهام عدالت محقق شده يا نه؟ آن دسته از سهام‌داران كه نيازمند واقعي بودند به دليل گرفتاري‌ها، وعده دريا را به ليواني آب فروختند و اكنون بدون سهام هستند و شايد حسرتي بر حسرت آن‌ها افزوده شده باشد. عده‌اي به واسطه سهام عدالت وارد بازار سرمايه شدند و به دليل ناتواني در بازي سرمايه، به شدت شكست خوردند و پولي هم از جيب خودشان روي سهام گذاشتند و با كلي ضرر از بازار سرمايه كناره گرفتند و البته يك عده كه منتظر چنين فرصتي بودند، پيروز اين بازي شدند. بنابر اين، باز هم فقرا باختند تا جيب يك عده پرتر شود. 

سهام عدالت به كجا مي‌رود؟
چون خشت اول نهد معمار كج، قصه سهام عدالت است. قصه‌اي كه در يارانه هم تكرار شد. به همين دليل است كه آينده اين سهام هم نامعلوم است. آيا دولت كه در تلاش براي بازبيني يارانه است، وارد بازبيني سهام عدالت مي‌شود؟ ممكن است اما با روند لاك‌پشتي دولتي‌ها، بعيد مي‌دانم كه نتيجه آن به عمر ما قد بدهد.