گروه ترانزیت دریا - وحیده اسماعیلی  - درحالی که حمل و نقل زمینی در گمرک آستارا و عبور کامیون های حمل کالاها از پل مرزی با تعلل و انتظار طولانی مدت همراه  است، فعالان حوزه دریای خزر بخش عمده ای از صادرات محصولات کشاورزی را عهده دارند . نزدیکی گیلان با کشورهای حاشیه دریای خزر و اوراسیا بسترهای مناسبی برای صادرات انواع محصولات غیر نفتی از طریق مرزهای مختلف این استان فراهم کرده است.
سرمایه گذاران بخش خصوصی در بندر انزلی و بندر آستارا، امکانات حمل و نقل و زیرساختهای دریایی مناسبی را برای تسریع در رونق اقتصادی و توسعه صادرات محصولات کشاورزی برای فعالان این بخش فراهم کرده اند.
 رشد صادرات در این حوزه به دلیل نبود بازاریابی و ضعف در زیرساخت های کانتینری و یخچال دار در کشتی های باری افزایش نداشته است.
در این گزارش، در گفت و گو با دو تن از فعالان حوزه حمل ونقل دریایی در بندر انزلی و آستارا از آن ها در خصوص صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای حاشیه دریای خزر و مشکلات و موانع پیش روی رشد صادرات این محصولات پرسیدیم. این فعالان در صحبت های خود به ضعف زیرساخت در کشتی های باری و نبود بازاریابی در بازارهای هدف اشاره داشتند.

تجار از فرصت های اقتصادی و نمایشگاهی بازارهای هدف بهره نمی برند
«آرش فهمیده» مدیرعامل شرکت حمل و نقل دریایی پارس عبور با اشاره به عدم رشد صادرات محصولات کشاورزی از طریق حمل و نقل دریایی به مرور بیان کرد: رشد صادرات در این حوزه به دلیل نبود بازاریابی و ضعف در زیرساختهای کانتینری و یخچال دار در کشتی های باری  افزایش نداشته است.
وی با تاکید به اینکه برای رونق حمل ونقل دریایی محصولات کشاورزی صادراتی نیازمند کانتینرهای یخچالی هستیم اظهار کرد: برای حفظ کیفیت میوه ها و صیفی جات ایرانی در ارسال به کشورهای حاشیه دریای خزر نیازمند کانتینرهای یخچال دار مناسب برای حفظ کیفیت محصولات هستیم.
فهمیده افزود: با بیان اینکه ۲۰ درصد صادرات، محصولات جالیزی است این تولیدات را عمدتا از استان اردبیل و بخشی نیز مرکبات استان مازندران بوده است.
نماینده اتحادیه مالکان کشتی در دریای خزر با بیان اینکه پایانه های مرزی استان فاقد سردخانه و قرنطینه است تاکید کرد: چون زیرساخت ها در این بخش فراهم نیست، صادرکنندگان استانهای دیگر تجربه خوبی در صادرات از مرزهای گیلان ندارند چون عمده محصولات آنها به دلیل فراهم نبودن کانتینرهای یخچالی تا رسیدن به مقصد کیفیت خود را از دست می‌دهد.
این فعال تجارت دریایی به نبود بازاریابی در کشورهای هدف صادراتی اشاره و اضافه کرد: در این بخش تجار ما موفق عمل نکردند و نتوانستند در نمایشگاهای اقتصادی شرکت کنند ولیکن یکی از دلایل عدم رشد صادرات محصولات کشاورزی، عدم استفاده تجار از فرصت های اقتصادی و نمایشگاهی بازارهای هدف است. همچنین با توجه به کاهش ارزش پول روسیه، یک مقدار روند صادرات به این کشور نیز کند شده که نیاز به زمان برای رونق دوباره دارد.
 فهمیده در ادامه این بحث اضافه کرد: عدم رقابت پذیری با رقبا، عدم مشارکت در نمایشگاههای بازارهای هدف و ناموفق بودن در معرفی محصولات در کنار بسته بندی نامناسب باعث شده نتوانیم آنگونه که باید در بازاریابی و برند سازی محصولات موفق باشیم. این درحالیست که یکسری از محصولات صادراتی جای خود را در بازارها یافته اند اما در برند سازی و بسته بندی موفق نبوده اند.
طوفانی بودن دریا در اغلب مواقع موجب می‌شود محصولات کشاورزی با تاخیر به مقصد برسند و حمل و نقل جاده ای در صادرات این محصولات توانسته موفق ترعمل کند.

دولت باید در خرید کشتی های جدید، به کشتی های کانتینردار توجه کند
وی با بیان اینکه دولت باید در خرید کشتی های جدید، به کشتی های کانتینردار توجه کند تا امکان ارسال محصولات صادراتی بیشتر برای کشورهای دریا خزر فراهم شود گفت: کشتی های فعال در دریای خزر بیشتر چند منظوره هستند.
فهمیده، کمبود سردخانه و نبود پایانه خاص محصولات کشاورزی را از بزرگترین مشکلات تجار برای صادرات محصولات کشاورزی عنوان کرد.

۱۰ درصد کالاهای صادراتی کشتیهای خزر صیفی جات هستند
«علی روشنی» یک فعال دیگر تجارت دریای خزر نیز، زیرساختهای صادرات محصولات کشاورزی از طریق حمل و نقل دریایی را ضعیف اعلام کرد و گفت: طوفانی بودن دریا در اغلب مواقع موجب می‌شود محصولات کشاورزی با تاخیر به مقصد برسند و در این میان حمل ونقل جاده ای توانسته در صادرات این محصولات موفق ترعمل کند.

این کارشناس حوزه دریایی، صف های طولانی و محدودیت های گمرکی در مرزهای گیلان را در بروز صدمه به کیفیت محصولات کشاورزی صادراتی برای روسیه تاثیرگذار دانست و تصریح کرد: وجود برخی قوانین از جمله جلوگیری از فعالیت برخی کارت های بازرگانی موجب توقف یا کاهش صادرات می‌شود. این محدودیت ها، زمان ارسال محصولات را افزایش داده و عملا موجب کاهش کیفیت و استاندارد کالاها می‌شود.
عدم بسته بندی شکیل محصولات و نبود سردخانه مطابق با استانداردهای جهانی و کمبود کانتینرهای یخچالی از دیگر مواردی است که این فعال حوزه دریای خزر به آن اشاره کرده و افزود: در ناوگان کشتیرانی دریای خزر به  تعداد محدودی کانتیتر یخچالی داریم و حتی برخی از کشتی های بزرگ فعلی فقط تا ۱۲ کانتینر ظرفیت حمل دارند.

    فقط ۱۰ درصد محصولات صادراتی که از طریق ناوگان کشتیرانی به کشورهای همسایه دریای خزر حمل می‌شود، صیفی جات و خشکبار است
 مساله دیگر نرخ بالای هزینه های حمل و نقل در دریای خزر است. وقتی حمل و نقل کانتینر از امارات تا بندرعباس یک سوم نرخ کرایه حمل و نقل در خزر است و از سوی دیگر محدویت امکانات در کشتیرانی وجود دارد، تجار برای صادرات محصولات کشاورزی از طریق دریا استقبال نمی‌کنند و مرزهای زمینی را ترجیح می‌دهند. بنابراین لازم است دراین بخش بروزرسانی انجام شود.
دراین میان مباحث جدیدی که درباره پسروی آب دریا و کاهش عمق بنادر مطرح شده خود یک موضوع نگران کننده برای تجار است که رغبتی برای سرمایه گذاری بلند مدت در این بخش نداشته باشند.
کارشناس حوزه دریایی با بیان اینکه فقط ۱۰ درصد محصولات صادراتی که از طریق ناوگان کشتیرانی به کشورهای همسایه دریای خزر حمل شده، صیفی جات و خشکبار است تصریح کرد: هر چند که در صادرات غیر نفتی سهم ناوگان زمینی هم کم است و تقریبا ۸۰ درصد تریلی های کانتینر یخچالی که به روسیه می روند با رانندگان روسی، داغستانی و آذربایجانی  هستند و نقش رانندگان داخلی کمرنگ است.
وی عمده محصولات کشاورزی صادراتی گلخانه ای شامل خیار، گوجه، فلفل و بادمجان را از استان های آذربایجان، خوزستان و اصفهان عنوان کرد وگفت:  محصولات صادراتی گیلان و مازندران عمدتا مرکبات و کیوی هستند. بازار مقصد این کالاها، کشورهای روسیه، قزاقستان و آذربایجان است.
روشنی نیز موانع و مشکلات صادرکنندگان محصولات غیر نفتی در حوزه دریای خزر را مباحث مختلف در صدور کارت های بازرگانی اجاره ای، برگشت ارز صادراتی با دلار ۴۰ هزار تومانی و عدم حمایت دولت دانست و تاکید کرد: یکی از مهمترین دلایلی که تجار برای حضور و رقابت در این بازار تمایل ندارند، اختلاف قیمت دلار بازگشت ارز حاصل از صادرات با نرخ ارز نیمایی است . تاجر به ناچار باید کارتهای بازرگانی اجاره ای استفاده کند تا بتواند با اختلاف ده هزار تومانی کالای خود را بفروش برساند. در واقع حذف معافیتهای دولت و قوانین بازدارنده  موجب شده بازار کالاهای صادارتی ایرانی چندان ثبات نداشته باشند. این درحالیست که با ثبات قوانین و دستورالعمل ها، محصولات کشاورزی صادراتی کشور، جای درستی در بازارهای هدف پیدا می‌کنند.
آغاز صادرات محصولات باغی و کشاورزی از مجتمع بندری کاسپین
در همین رابطه سرپرست معاونت امور بنادر و حوزه خزر سازمان منطقه آزاد انزلی از ارسال نخستین محموله صادراتی محصولات کشاورزی با بهره گیری از کانتینرهای یخچالی از مجتمع بندری کاسپین به کشورهای اوراسیا خبر داد.
 «محمدی نژاد» با اشاره به اینکه حمل و نقل زمینی محصولات کشاورزی، باغی و مواد غذایی به دلیل معطلی کامیون ها و مشکلات در مرز با کشورهای واسطه، به طولانی شدن زمان حمل و وارد آمدن خسارات زیاد به محصولات کشاورزی صادراتی کشور وارد کرده است با راه اندازی خطوط منظم کشتیرانی بین بندر کاسپین و بندر اکتائوی قزاقستان توسط بخش خصوصی، امکان حمل کانتینرهای یخچالی توسط کشتیهای فعال در این مسیر از بندر کاسپین مهیا شده است.

برای صدور مجوزهای صادراتی محدودیت نداریم. متقاضیان درخواست کنند
در حالی که پیش تر در گزارش قبلی مرور، فعالان تجارت حوزه دریای خزر از سهم ۱۰ درصدی محصولات کشاورزی و صیفی جات در کشتی های تجاری خبر دادند. تولیدکنندگان و فعالین تجاری استان، با اشاره به صادرات ناچیز محصولات کشاورزی این محصولات را صرفا مرکبات و کیوی و گیاهان زینتی اعلام کردند؛ کلیه صیفی جات و سبزیجات از استان های مرکزی به گیلان حمل و از طریق مرزهای زمینی ودریایی به کشورهای همسایه حمل می‌شوند.
 در حالی که گیلان با تولید انواع محصولات کشاورزی به نوعی قطب تولید این محصولات در کشوراست چرا سهم ناچیزی در سبد صادراتی کشور دارد؟
 «قاسم جواد زاده» معاون بازرگانی و صنایع تبدیلی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در پاسخ به سوال مرور اظهار کرد: محدودیتی برای صادرات انواع محصولات کشاورزی بخصوص صیفی جات نداریم. متقاضیان صادرات باید از طریق سامانه گمرک درخواست مجوز کنند.
 جواد زاده با تاکید به اینکه جهاد کشاورزی بعد از احصای درخواست متقاضیان صادرات و تایید وزراتخانه، نسبت به تایید ژنتیک محصول اقدام می‌کند اظهارکرد: همه محصولات کشاورزی ما بعد از تایید وزارتخانه می‎توانند کد کوتاژ گمرکی دریافت کنند و در صورت مجاز بودن کلیه مجوزهای صادراتی برای فعالین این بخش صادر خواهد شد.
وی در پاسخ به این سوال که چرا تولیدات کشاورزی استان صادرات محور نیست افزود: افزایش تولید و تولید صادرات محور در حوزه معاونت تولیدات گیاهی است و معاونت بازرگانی صرفا تایید و مجوزهای صادراتی را برای متقاضیان صادر می‌کند.
 جواد زاده تاکید کرد: مانع کلی در صادرات محصولات کشاورزی وجود ندارد مگر اینکه این تولیدات در لیست صدور مجوزهای جهاد کشاورزی نباشند.