ضرورت احراز جایگاه شایسته ایران در دریاهای منطقه و جهان
​​​​​​​گروه دانش دریا – امید اسماعیلی - مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ضرورت توجه به سیاست های کلی توسعه دریامحور را بهانه ای برای برگزاری نشست  تبیین ماهیت و الزامات اقتصاد دریامحور در ایران قرار داده است و در آن به ضرورت های توجه به پهنه‌های آبی کشور ایران اسلامی پرداخته است.
بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در این نشست با اشاره به ضرورت توجه به سیاست های کلی توسعه دریامحور، اظهار کرد: استفاده پایدار از ظرفیت های پهنه های آبی می تواند موجب افزایش تولید، اشتغال و توسعه اقتصادی کشور شود.
وی اظهار کرد: فعالیت‌های اقتصادی در پهنه‌های آبی و با استفاده پایدار از ظرفیت‌های حاصل از آن، می‌تواند موجب افزایش تولید، ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت معیشت شود و فرایند توسعه کشورها را تسهیل کند. 
وی با بیان اینکه بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نیز در مسیر توسعه خود از ظرفیت‌های پهنه‌های آبی نظیر دریانوردی و صنایع دریایی در مواردی چون تأمین امنیت غذایی یا امنیت انرژی بهره‌برداری کرده‌اند، افزود: حدود ۴۰ درصد مرزهای جمهوری اسلامی ایران در مجاورت آب‌ها قرار دارد. هفت استان ساحلی در شمال و جنوب کشور، همسایه منابع آبی هستند که ۲۵ درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهند. 
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس هم‌جواری مرزهای کشور با دریا و رودخانه را ظرفیت جغرافیایی سیاسی دانست و بیان کرد: سیاستگذاری و برنامه ریزی در راستای پیشرفت مناطق هم‌جوار با دریا اهمیت زیادی برای کشور ما دارد. 
وی توضیح داد: سیاستگذاری منطقه‌ای با پر کردن شکاف توسعه‌ای میان مناطق مختلف در پهنه جغرافیایی یک کشور، علاوه‌بر حصول اطمینان از توزیع متوازن جمعیت و درآمد در سراسر کشور و پایداری در استفاده از منابع، می‌تواند مزایای دیگری چون افزایش رقابت‌پذیری و نیز شناسایی موتورهای جدید رشد برای کشور داشته‌باشد.

ضرورت احراز جایگاه شایسته جمهوری اسلامی ایران در دریاهای منطقه و جهان
نگاهداری با تأکید بر اینکه به‌دلیل جهانی شدن زنجیره‌های ارزش، سیاست‌گذاری حوزه دریایی باید با توجه به فضای بین الملل باشد، افزود: جمهوری اسلامی ایران با دسترسی به موقعیت جغرافیایی سیاسی ممتاز، منابع انرژی غنی، توانایی برای نقش‌آفرینی در کریدورهای بین‌المللی در مناطق مرکزی و جنوب غربی آسیا و دسترسی به آب‌های آزاد، ظرفیت دستیابی‌به توسعه اقتصادی دریامحور را دارد. 
وی با اشاره به ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور از سوی رهبر انقلاب در آبان ۱۴۰۲، گفت: ابلاغ این سیاست‌ها با هدف حضور مؤثر ایران در ساحل، فرا ساحل، دریا و اقیانوس و بهره گیری از آن به‌عنوان یک پیشیران و محور توسعه بوده تا بتواند در دریاهای منطقه و جهان جایگاه شایسته‌ای را احراز کند. 
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه‌داد: باتوجه به اینکه در مقدمه سیاست‌های کلی توسعه دریامحور بر نقش‌آفرینی قوای سه‌گانه در تهیه برنامه جامع تحقق آن تأکید شده و بر اساس بند چهارم این سیاست‌ها، باید این برنامه جامع تا یک سال پس از ابلاغ سیاست‌ها تهیه شود، ضروری است الزامات برنامه‌ریزی برای دست‌یابی به توسعه اقتصادی دریامحور شناسایی شود. 

 دسته‌بندی فعالیت‌های اقتصادی دریامحور
وی با بیان اینکه شناخت الزامات رشد اقتصادی دریامحور خود مشروط به شناخت انواع مختلف فعالیت‌های اقتصادی دریامحور است، گفت: با رجوع به متون علمی و اسناد سیاستگذاری سایر کشورها می‌توان دریافت که دامنه اقتصاد دریامحور شامل سه دسته فعالیت‌های اقتصادی «مبتنی‌بر دریا»، «مرتبط با دریا» و «در محیط مجاور با دریا» است. 
نگاهداری این دسته بندی را منطبق با نظام مسائل سیاست‌های کلی توسعه دریامحور ابلاغ شده از سوی رهبر انقلاب دانست و بیان کرد: فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر دریا شامل فعالیت‌هایی مانند «استفاده از منابع زنده دریایی» مثل صیادی و آبزی‌پروری، «استفاده از منابع معدنی و سوخت‌های فسیلی دریایی» مثل استخراج مواد معدنی دریایی همچون کبالت، نیکل، مس، پلاتین و غیره و توسعه میادین نفتی و ذخایر گاز طبیعی، «انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی» مثل استفاده از انرژی بادی در آب‌های ساحلی و ساخت‌و‌ساز فراساحلی، «حمل‌ونقل (ترابری) دریایی» مثل خدمات جامع سوخت‌رسانی به کشتی‌ها (بانک رینگ)، مدیریت کشتی و غیره، «ممانعت از تخریب محیط‌زیست دریایی» مثل لای‌روبی وغیره، «روش‌های نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب» و درنهایت «گردشگری ساحلی» می‌شود.
وی به تبیین فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا پرداخت و ادامه‌داد: این نوع فعالیت‌ها در دریا یا اراضی ساحلی انجام نمی‌شود، اما از کالا و خدمات فعالیت‌های مبتنی بر دریا، به‌عنوان ورودی استفاده می‌کند یا در تولید کالا و ارائه خدماتی نقش دارد که به‌طور مستقیم در فعالیت‌های مبتنی بر دریا استفاده می‌شود. 
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس توضیح داد: این فعالیت‌ها شامل «فرآوری غذاهای دریایی»، «زیست‌فناوری دریایی»، «صنایع ساخت، تعمیر و نگهداری انواع شناور»، «حمل‌ونقل چندوجهی یا ترکیبی»، «فناوری و تجهیزات و خدمات دیجیتال» و «خدمات تجاری» می‌شود.
وی در خصوص فعالیت‌های اقتصادی در محیط مجاور با دریا گفت: این فعالیت‌ها مبتنی بر دریا و مرتبط با دریا نیست، اما در استان‌های دارای اراضی ساحلی انجام‌می‌شود. 

الزامات ۱۲ گانه برنامه‌ریزی
 برای توسعه اقتصادی دریامحور
نگاهداری در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه در کنار شناخت الزامات برنامه ریزی برای دستیابی به توسعه اقتصادی دریامحور، سیر تحولات تاریخی آن در ایران نیز باید مطالعه شود، اظهار کرد: حکومت‌های ایرانی پس از اسلام همواره در خشکی و فلات‌ها حضور داشتند و نسبت به سلطه بر دریا بی توجه بوده‌اند، این امر را حتی در حکومت سلجوقیان که تا سه قاره قلمرو داشتند، مشاهده می‌شود. 
وی ادامه‌داد: از سوی دیگر سیاست‌های سلطه جویانه اروپایی‌ها باعث شده بود که کشورهایی مانند ایران، قوای دریایی خود را از دست بدهند و برخلاف سوابق تاریخی خود از صف قدرت‌های اقتصادی آن دوره خارج شوند. 
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس بیان کرد: تاریخ اقتصاد دریامحور در ایران را می‌توان به سه دوره اقتدار اولیه، افول و تلاش برای احیای اقتدار اولیه تقسیم کرد. نقطه عطف این تلاش نیز سیاست‌های کلی توسعه دریامحور ابلاغی مقام معظم رهبری و برنامه‌ریزی جهت دست‌یابی به اهداف این سیاست‌ها است. 
وی در ادامه الزامات برنامه ریزی برای دستیابی به توسعه اقتصادی دریامحور را برشمرد و گفت: اولین اقدام باید ارائه تعریف قانونی جامع و مانع از فعالیت‌های دریامحور باشد، به‌طوری که هرگونه فعالیت مرتبط مستقیم و غیرمستقیم با دریا را شامل شود. 
نگاهداری دیگر الزام در حوزه توسعه اقتصادی دریامحور را اعمال مدیریت واحد، چابک و کارآمد دانست و افزود: اهتمام به رفع تعارضات و ارتقا کیفیت قوانین، تسهیل و توسعه سرمایه‌گذاری و جذب مشارکت داخلی و خارجی و ارائه هم بست دریامحور اسناد ملی به‌منظور بارگذاری نظام‌مند فعالیت و جمعیت، نیز از جمله الزاماتی است که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. 
وی با تأکید بر تبیین دیپلماسی اقتصادی نوین دریامحور به‌عنوان یکی از ملزومات توسعه اقتصادی در دریاها، گفت: درک هویت کالبدی متمایز انواع مناطق ساحلی کشور و برنامه ریزی جداگانه برای هرکدام نیز در این حوزه اهمیت ویژه‌ای دارد. 
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح‌کرد: در این زمینه باید به‌ضرورت توجه به ظرفیت‌های هر منطقه در بارگذاری انواع فعالیت‌های اقتصادی متناسب با طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (آی. سی. زِد. اِم)، اتخاذ تصمیمات با لحاظ تمرکز جمعیت یا پراکندگی آن در استان‌های ساحلی و پرورش نیروی انسانی متخصص برای ایجاد مزیت‌های هوشمند دریامحور نیز اشاره کنم. 
وی توجه به ملاحظات فرهنگی جوامع محلی ساکن در مناطق هدف و اقناع رسانه‌ای و جلب همراهی آحاد جامعه در توسعه اقتصادی دریامحور را از دیگر الزامات برنامه ریزی در توسعه اقتصادی مبتنی بر دریا دانست. 
نگاهداری با بیان اینکه پهنه‌های آبی ظرفیت‌های گسترده‌ای دارند، گفت: می‌توان از این ظرفیت‌ها برای تشکیل و توسعه خوشه‌های صنعتی و ارتقای بنادر و بازرگانی دریایی استفاده‌کرد. بنابراین توسعه خوشه‌های صنعتی و بنادر بازرگانی عناصر کلیدی اقتصاد دریامحور است که رشد آن‌ها به‌دلیل پیوندهای پسین و پیشین گسترده و اثر انتشار بالا منجر به افزایش رشد و توسعه اقتصادی در سرتاسر سرزمین می‌شود. وی ادامه‌داد: پیشنهاد ما این است که بر اساس بند چهارم سیاست‌های کلی توسعه دریامحور «تدوین طرح جامع توسعه دریامحور» در راستای اصلاح کاستی‌های این برنامه فعلی و اجرایی کردن سیاستهای کلی مربوطه با هدف توسعه خوشه‌های صنعتی و ارتقا نسل بنادر در استان‌های ساحلی تدوین شود. 
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: همچنین شایسته است با توجه به ابعاد بین‌المللی توسعه دریامحور، با فرض تداوم تحریم‌های ظالمانه، نسبت به تعریف منافع مشترک با کشورهای ذی‌نفع در قالب دیپلماسی فعال اقدام شود.
وی خاطرنشان کرد: همچنین لازم است با توجه به محدود بودن منابع مالی در دسترس به اولویت‌بندی فعالیت‌های اقتصادی دریامحوری پرداخت که درحال‌حاضر زیرساخت‌های آن‌ها فراهم‌تر است و می‌توانند زودتر به بازدهی رسیده و خود سرمایه توسعه سایر فعالیت‌های اقتصادی دریامحور را تأمین کنند.