گروه توسعه دریامحور- مرتضی فاخری- توسعه دریامحور به‌عنوان یک رویکرد استراتژیک برای بهره‌برداری از منابع دریایی و ارتقای اقتصاد کشورها، نیازمند زیرساخت‌های مناسب و کارآمد است. زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور نقش اساسی و حیاتی دارند و به‌عنوان یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، ارتقای کیفیت زندگی و حفظ محیط‌زیست شناخته می‌شوند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، مرتضی فاخری، دکترای مدیریت بازرگانی در نوشتاری اختصاصی برای روزنامه، به بررسی اهمیت وجود و احداث زیرساخت‌ها برای توسعه دریامحور پرداخته است. متن این نوشتار را در ادامه می‌خوانید:
توسعه دریامحور به‌ویژه در کشورهایی که دارای سواحل طولانی و منابع دریایی غنی هستند، می‌تواند منجربه ایجاد فرصت‌های تجاری و اقتصادی، افزایش اتصال بین‌المللی و تسهیل ارتباطات، بهبود بهره‌وری منابع و حمایت از پایداری محیط‌زیست شود. در این زمینه، زیرساخت‌ها به‌عنوان بستر اصلی توسعه پایدار شناخته می‌شوند. ایران با داشتن بیش از ۵۸۰۰کیلومتر مرز آبی در شمال و جنوب، ظرفیت‌های عظیمی برای توسعه این بخش دارد، اما بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها مستلزم تقویت و توسعه زیرساخت‌های مرتبط است.
در ادامه به بررسی مهم‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه دریامحور و چالش‌های پیش‌ روی آن می‌پردازیم:

زیرساخت‌های بندری و لجستیک
بنادر به‌عنوان دروازه‌های تجاری کشور، نقش حیاتی در اقتصاد دریامحور دارند. زیرساخت‌های بندری و لجستیک در توسعه دریامحور نقش اساسی و مهمی دارند، زیرا بنادر به‌عنوان دروازه‌های اصلی تجارت بین‌المللی و نقاط اتصال برای جابه‌جایی کالا و مسافران در سراسر جهان عمل می‌کنند. از طرف دیگر، این زیرساخت‌ها اساس حرکت کالاها، مواد اولیه و خدمات را از دریا به زمین و برعکس فراهم می‌کنند. توسعه درست و بهینه این زیرساخت‌ها می‌تواند به تسهیل تجارت بین‌المللی، رشد اقتصادی منطقه‌ای، افزایش ظرفیت صادرات و واردات و بهبود دسترسی به بازارهای جهانی کمک کند. این زیرساخت‌ها در کنار سیستم‌های حمل‌ونقل و خدمات پشتیبانی می‌توانند به افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و بهبود امنیت و ایمنی و در نهایت به توسعه پایدار مناطق ساحلی و اقتصادی کمک کنند.
بنادر و سیستم‌های لجستیک باید به‌طور مداوم به‌روزرسانی شوند و از تکنولوژی‌های نوین بهره‌برداری کرده تا در راستای نیازهای روزافزون تجاری و صنعتی حرکت کنند. بنادر باید دارای ترمینال‌های مدرن و تخصصی برای بارگیری و تخلیه کالاهای مختلف از جمله کانتینرها، مواد فله، محموله‌های خاص و مواد نفتی باشند. این ترمینال‌ها باید مجهز به تجهیزات پیشرفته مانند جرثقیل‌ها، نوار نقاله‌ها و دستگاه‌های بارگیری و تخلیه خودکار باشند تا فرآیندهای حمل‌ونقل، سریع‌تر و کارآمدتر انجام شود. برای پاسخ به نیازهای مختلف تجاری، بنادر باید پایانه‌های چندمنظوره داشته باشند که قابلیت پذیرش انواع کالاها را دارا باشند.
این پایانه‌ها می‌توانند برای حمل کانتینرها، محموله‌های فله‌ای، مواد شیمیایی و حتی خودروهای تجاری و مسافری مورد استفاده قرار گیرند. بنادر باید سیستم‌های مدیریت ترافیک دریایی برای نظارت بر حرکت کشتی‌ها، جلوگیری از ازدحام و هماهنگی بین کشتی‌ها و سایر واحدهای بندری را داشته باشند. این سیستم‌ها باید به‌طور مداوم وضعیت کشتی‌ها، بارها و کشنده‌ها را رصد کرده و از اختلالات جلوگیری کنند. علاوه‌بر این، توجه به پایداری محیط‌زیستی و هماهنگی‌های بین‌المللی برای ایجاد سیستم‌های بندری کارآمد و پایدار ضروری است. لجستیک و حمل‌ونقل ترکیبی نیز از جمله زیرساخت‌های ضروری است.
توسعه شبکه‌های ریلی و جاده‌ای که بنادر را به مراکز اقتصادی متصل می‌کنند، می‌تواند به بهبود عملکرد این بخش کمک کند .این اتصالات به تسهیل جابه‌جایی کالا و خدمات کمک می‌کند. زیرساخت‌های شهرهای بندری نیز نه‌تنها باید از نظر صنعت دریایی، بلکه از نظر زندگی مردم توسعه یابند تا شرایط مناسب برای ساکنان فراهم شود. بهترین مثال برای این موضوع در شهرهای بنادر جنوب کشور، تامین زیرساخت‌های آب شیرین برای مصارف شهری، صنعتی و کشاورزی در مناطق ساحلی است که جزو زیرساخت‌های ضروری بوده و در نهایت به توسعه پایدار کمک می‌کند.
در ضمن، توسعه بنادر و اسکله‌ها برای افزایش ظرفیت تخلیه و بارگیری و تسهیل تجارت دریایی ضروری است. این زیرساخت‌ها می‌توانند به افزایش تجارت غیرنفتی و گسترش فعالیت‌های بندری کمک کنند. بنادر باید مجهز به سیستم‌های مدیریت پسماند و جلوگیری از آلودگی‌های دریایی باشند. این زیرساخت‌ها برای جلوگیری از آلودگی ناشی از سوخت، مواد شیمیایی و پساب‌ها به دریا طراحی می‌شوند.

زیرساخت‌های کشتیرانی
زیرساخت‌های کشتیرانی در توسعه دریامحور نقش مهمی در تسهیل تجارت، حمل‌ونقل و اتصال مناطق مختلف به یکدیگر را دارند. این زیرساخت‌ها به‌ویژه در کشورهایی که دارای خطوط ساحلی طولانی و بنادر مهم هستند، به‌عنوان عاملی کلیدی در رشد اقتصادی، تسهیل تبادل کالا و گردشگری دریایی و توسعه پایدار سواحل شناخته می‌شوند. در این راستا، توسعه زیرساخت‌های کشتیرانی باید به‌طور یکپارچه با دیگر بخش‌های اقتصادی و زیربنایی کشور هماهنگ باشد. این زیرساخت‌ها شامل شبکه‌هایی از بنادر، اسکله‌ها، پایانه‌های باربری، تجهیزات حمل‌ونقل و سایر تأسیسات مرتبط با کشتیرانی هستند که به‌طور مستقیم بر رونق اقتصادی، پایداری محیط‌زیست و کیفیت زندگی در مناطق ساحلی تأثیر می‌گذارند.
برای تأمین نیازهای روزافزون این بخش، توسعه بنادر مدرن، بهبود ناوگان کشتیرانی، به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته و توجه به مسائل ایمنی و محیط‌زیست، ضروری است. به‌ویژه در کشورهای ساحلی، این زیرساخت‌ها می‌توانند به‌عنوان پیشران اقتصادی و عامل اصلی رشد پایدار در منطقه عمل کنند. بنادر تجاری بزرگ‌ترین و مهم‌ترین زیرساخت‌های کشتیرانی هستند. این بنادر به‌عنوان دروازه‌های واردات و صادرات کالا به‌ویژه در زمینه تجارت بین‌المللی عمل می‌کنند.
برای موفقیت در تجارت دریایی، این بنادر باید دارای تجهیزات پیشرفته برای بارگیری و تخلیه کشتی‌ها، انبارهای ذخیره‌سازی کالا و سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی کارآمد باشند. بنادر باید مجهز به تجهیزات مدرن مانند جرثقیل‌های اتوماتیک، سیستم‌های نوار نقاله و ماشین‌های حمل‌ونقل سریع باشند. این تجهیزات، سرعت عملیات بارگیری و تخلیه کشتی‌ها را افزایش می‌دهند و کارایی سیستم کشتیرانی را بهبود می‌بخشند. ایران دارای ناوگان کشتیرانی نسبتاً بزرگی است، اما برای رقابت در سطح بین‌المللی، نیاز به نوسازی و توسعه این ناوگان دارد. ساخت و تعمیر کشتی‌های اقیانوس‌پیما و استفاده از فناوری‌های نوین در این حوزه، از جمله اقدامات ضروری است. تعمیرات کشتی و توسعه زیرساخت‌های مرتبط با آن نیز از جمله نیازهای اساسی است.
ایران در این زمینه تجربیات ارزشمندی دارد، اما نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر و جذب فناوری‌های پیشرفته، احساس می‌شود. توسعه این زیرساخت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری در بنادر، ناوگان کشتی‌ها، سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی، امنیت و ایمنی دریایی و استفاده از فناوری‌های پیشرفته است. با توجه به اهمیت کشتیرانی در تحرک اقتصادی و بین‌المللی، توجه به توسعه و بهبود مستمر این زیرساخت‌ها برای آینده‌ای پایدار و مؤثر، ضروری است.

زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی
زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی در توسعه دریامحور یکی از عوامل کلیدی در بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی هستند و نقش مهمی در رشد اقتصادی، تأمین انرژی و ایجاد فرصت‌های شغلی دارند. این زیرساخت‌ها می‌توانند شامل صنایع نفت و گاز، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی (مانند انرژی بادی و امواج) و فعالیت‌های دیگر در حوزه صنایع فراساحلی باشند.
یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های انرژی دریایی، نیروگاه‌های بادی فراساحلی هستند. این نیروگاه‌ها به‌ویژه در مناطق دریایی، با بادهای قوی و پایدار نصب می‌شوند. توربین‌های بادی در این نیروگاه‌ها می‌توانند انرژی بادی را به برق تبدیل کرده و به شبکه‌های برق شهری یا صنعتی متصل شوند. نصب این نیروگاه‌ها، نیاز به دکل‌های ثابت یا شناور در دریا دارد و باید به‌طور دقیق طراحی شوند تا با شرایط دریایی سازگار باشند.
علاوه‌بر استفاده از انرژی تولیدی از امواج دریا، از جزرومد نیز می‌توان به عنوان یکی از منابع تجدیدپذیر و یکی از راه‌های مؤثر برای تأمین انرژی در مناطق ساحلی یاد کرد. این تکنولوژی‌ها به تبدیل حرکت امواج و جریان‌های جزرومد به انرژی الکتریکی، کمک می‌کنند. ساخت و نصب توربین‌های جزرومد و تجهیزات دیگر برای بهره‌برداری از این منابع، نیازمند زیرساخت‌های تخصصی در دریاست. در فناوری تبدیل انرژی حرارتی دریا نیز می‌توان با استفاده از تفاوت دما بین سطح آب گرم و اعماق سرد، به تولید انرژی الکتریکی پرداخته شود. این موضوع، نیاز به ساخت سیستم‌های ویژه برای تبادل حرارت در عمق دریا و نصب تجهیزات در دریا دارد که برای استفاده از این فناوری، ضروری است. در این راستا، به‌ویژه برای کشورهای با دسترسی به منابع انرژی دریایی مانند نفت، گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، ایجاد و توسعه زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی ضروری است.
صنایع فراساحلی مانند اکتشاف و استخراج نفت و گاز در دریا نیز نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته هستند. ایران در این حوزه با چالش‌هایی مانند بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری و کمبود نیروی متخصص مواجه است. بنابراین، زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی را می‌توان از مهم‌ترین ارکان توسعه دریامحور دانست. این زیرساخت‌ها نه‌تنها برای تأمین انرژی و منابع طبیعی ضروری هستند، بلکه به‌طور مستقیم بر رشد اقتصادی، اشتغالزایی و حفاظت از محیط‌زیست نیز تأثیرگذارند. در نتیجه، توسعه و مدیریت صحیح این زیرساخت‌ها با توجه به پایداری محیطی و اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی در استراتژی‌های توسعه پایدار کشورهای ساحلی محسوب شود.

زیرساخت‌های گردشگری دریایی
زیرساخت‌های گردشگری دریایی برای جذب گردشگران و ایجاد تجربه‌ای لذت‌بخش و ایمن در مناطق ساحلی و دریایی بسیار ضروری هستند. این زیرساخت‌ها نه‌تنها برای فراهم کردن امکانات رفاهی و تفریحی اهمیت دارند، بلکه به توسعه اقتصادی و پایداری محیط‌زیست نیز کمک می‌کنند. سواحل و جزایر ایران پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دریایی دارند. با این حال، توسعه زیرساخت‌هایی مانند هتل‌ها، اسکله‌های تفریحی و خدمات مرتبط با گردشگری دریایی ضروری است. 
توسعه و نگهداری این زیرساخت‌ها می‌تواند موجب جذب گردشگران بیشتر، افزایش اشتغال، ارتقای اقتصاد محلی و همچنین حفظ محیط‌زیست دریایی شود. با این حال، باید توجه داشت که مدیریت پایدار و سازگاری این زیرساخت‌ها با محیط‌زیست از اهمیت زیادی برخوردار است. در ضمن، برای جذب گردشگران دریایی، توسعه و به‌روزرسانی بنادر مسافری نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. این بنادر باید امکاناتی برای پذیرش کشتی‌های تفریحی و مسافری، گردشگران داخلی و خارجی و امکان انتقال آسان به سواحل و جزایر مختلف فراهم کنند.
توسعه ناوگان کشتی‌های تفریحی برای گردشگران که قادر به حمل مسافران در مسیرهای مختلف ساحلی، جزایر و مناطق زیبا و بکر دریایی باشند، یک بخش ضروری از زیرساخت‌های گردشگری دریایی است. این کشتی‌ها باید مجهز به امکانات رفاهی و ایمنی مناسب باشند. برای تجربه‌های خاص مانند غواصی، ماهیگیری یا گشت‌زنی در مناطق خاص، نیاز به قایق‌های کوچک‌تر و تجهیزات خاص، وجود دارد. این قایق‌ها باید به‌طور منظم، نظافت و بررسی ایمنی شوند.
در نتیجه، زیرساخت‌های گردشگری دریایی در توسعه دریامحور به‌عنوان عاملی کلیدی در ایجاد فرصت‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی پایدار شناخته‌شده و با فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب در زمینه‌های حمل‌ونقل دریایی، اقامت، تفریحات آبی، حفاظت از محیط‌زیست و تدوین قوانین، می‌توان تجربه‌ای جذاب و منحصربه‌فرد برای گردشگران فراهم کرده و در عین حال از منابع طبیعی و اکوسیستم‌های دریایی حفاظت کرد. برای موفقیت در این زمینه، نیاز به همکاری‌های بین‌المللی، استفاده از فناوری‌های نوین و توجه به اصول پایداری در مدیریت گردشگری دریایی است.