به گزارش اقتصاد سرآمد، محمدجواد مهتابی، کارشناس دریایی و دکترای زبان انگلیسی درنوشتاری به بررسی نقش زبان تخصصی دریایی در ایمنی ناوبری و کاهش سوانح در حمل‌ونقل دریایی جهان پرداخته است. نگارنده در این مطلب با نگاهی به کاربرد زبان تخصصی در اسناد، عملیات بندری و زنجیره حمل‌ونقل دریایی، دیجیتالی‌سازی، اتوماسیون و زبان مشترک در عصر فناوری را به‌عنوان نیازهای آینده این حوزه مطرح کرده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
اهمیت زبان تخصصی دریایی تنها به حوزه ایمنی و ناوبری محدود نمی‌شود، بلکه در تمامی ابعاد عملیاتی و مدیریتی کشتیرانی از تنظیم اسناد فنی و تجاری تا تعامل با سامانه‌های دیجیتال بندری، نقش‌آفرینی می‌کند. با رشد فناوری‌های نوین، پیچیده‌ترشدن ساختارهای حمل‌ونقل دریایی و ورود سیستم‌های هوشمند، تسلط بر این زبان به یک مهارت کلیدی برای دریانوردان، مدیران و نهادهای بندری بدل شده است. در چنین بستری، زبان تخصصی دریایی نه‌تنها ابزار ارتباط، بلکه بستری برای یکپارچگی دانش، تسهیل تصمیم‌گیری و افزایش بهره‌وری در زنجیره حمل‌ونقل محسوب می‌شود؛ بستری که بدون آن تحقق استانداردهای جهانی، کارایی عملیات و پایداری ایمنی در صنعت دریانوردی امکان‌پذیر نخواهد بود.

نقش زبان تخصصی دریایی در ایمنی ناوبری و کاهش سوانح
زبان تخصصی دریایی به‌عنوان بنیان ارتباطات عملیاتی در ناوبری، نقشی کلیدی در جلوگیری از بروز سوانح و ارتقای سطح ایمنی کشتی‌ها ایفا می‌کند. در محیطی که پیچیدگی عملیات، تنوع ملیت خدمه و فشارهای زمانی بسیار بالاست، کوچک‌ترین ابهام در دریافت یا انتقال یک پیام می‌تواند به خطای انسانی و در نهایت به حادثه‌ای جدی منجر شود. از این‌رو، تدوین و به‌کارگیری واژگان و عبارات استاندارد به‌ویژه مجموعه SMCP به‌عنوان یک زبان مشترک جهانی ضروری است. این عبارات با هدف حذف تفسیرهای شخصی، ساده‌سازی پیام‌ها و ایجاد درک مشترک در شرایط عادی، اضطراری و بحران طراحی شده‌اند. فرمان‌هایی مانند ‌ Hard to starboard‌و ‌Stop engine‌، یا پیام‌های هشدار مانند ‌Mayday‌ و ‌Pan-Pan  از جمله نمونه‌هایی هستند که در صورت استفاده صحیح، زمان واکنش را به طور چشمگیری کاهش داده و احتمال بروز برخورد، به‌گل‌نشستگی یا خطاهای عملیاتی را محدود می‌کنند. علاوه بر این، ارتباطات رادیویی استانداردشده در چارچوب«سامانه جهانی امنیّت و اضطرار دریایی» (Global Maritime Distress and Safety System) GMDSS ، با تعیین ساختار پیام، نوبت‌گیری در مکالمات و شیوه اعلان موقعیت، نقش مهمی در مدیریت موقعیت‌های بحرانی دارد و از ایجاد هرگونه سوءبرداشت در انتقال اطلاعات حیاتی جلوگیری می‌کند.
در ادامه، کاربرد دقیق و سیستماتیک زبان تخصصی دریایی نه‌تنها در پل فرماندهی، بلکه در تعامل با برج‌های کنترل ترافیک دریایی (VTS)، تیم‌های یدک‌کشی، راهنمایان بندر و ایستگاه‌های ساحلی نیز اهمیت پیدا می‌کند. هنگامی که کشتی در محیط‌های پرترافیک یا در وضعیت دید محدود حرکت می‌کند، هماهنگی سریع و بدون خطای پیام‌ها به‌ویژه در نقطه‌های بحرانی مانند تغییر مسیر، عبور از کانال‌های باریک یا اجرای مانورهای اضطراری، نقشی تعیین‌کننده در جلوگیری از سوانح دارد. مطالعات متعدد نشان داده‌ است که بخش قابل‌توجهی از حوادث دریایی مستقیماً به ضعف در ارتباطات صوتی یا برداشت نادرست از پیام‌های عملیاتی مرتبط بوده و تسلط ناکافی پرسنل به زبان تخصصی در بسیاری از این موارد عامل مشترک بوده است. بنابراین، سرمایه‌گذاری در آموزش مستمر، تمرین عملی ارتباطات استاندارد و پایبندی سختگیرانه به چارچوب‌های زبانی تدوین‌شده نه‌تنها یک الزام مقرراتی، بلکه شرط اصلی تضمین ایمنی، مدیریت مؤثر ناوبری و کاهش پایدار سوانح در صنعت جهانی کشتیرانی است.

استانداردهای بین‌المللی ارتباطات دریایی و جایگاه آن در مقررات  IMO
استانداردهای بین‌المللی ارتباطات دریایی بخش جدایی‌ناپذیر از چارچوب‌های مقرراتی IMO هستند و به‌صورت مستقیم در کنوانسیون‌های بنیادین از جمله SOLAS، STCW ‌و MARPOL انعکاس یافته‌اند. در کنوانسیون‌ SOLAS، بخش‌های مرتبط با ایمنی ناوبری و ارتباطات رادیویی به‌طور مشخص بر ضرورت استفاده از زبان مشترک و عبارات استاندارد در مکالمات دریایی تأکید می‌کند تا کشتی‌ها و ایستگاه‌های ساحلی بتوانند در شرایط اضطراری، هشداردهی، تبادل اطلاعات ترافیکی و هماهنگی عملیات نجات را با کم‌ترین احتمال خطا انجام دهند. کنوانسیون STCW نیز با تعیین الزامات آموزش و گواهینامه‌های دریانوردی، تسلط پرسنل به زبان تخصصی دریایی و توانایی استفاده صحیح از SMCP ‌را یکی از معیارهای کلیدی صلاحیت حرفه‌ای معرفی کرده است. از سوی دیگر، مقررات MARPOL که بر پیشگیری از آلودگی‌های دریایی تمرکز دارد، در گزارش‌دهی حوادث، بازرسی‌ها و تبادل مستندات فنی نیازمند یک زبان مشترک دقیق است تا عملیات ارزیابی و واکنش بدون ابهام انجام گیرد. این هماهنگی بین‌المللی تضمین می‌کند که تمامی کشتی‌ها، بدون توجه به پرچم، ملیت خدمه یا مسیر دریانوردی، از یک استاندارد واحد در ارتباطات استفاده کنند و قابلیت همکاری آن‌ها در سطح جهانی حفظ شود.
در سطح عملیاتی نیز نقش زبان تخصصی دریایی در تعامل با VTS ، PSC ‌و مراکز ترافیک دریایی اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. برج‌های کنترل ترافیک دریایی برای مدیریت تردد شناورها در آبراه‌های پرترافیک، نیازمند دریافت و ارسال پیام‌هایی دقیق، بدون ابهام و هم‌معنا با استانداردهای IMO هستند؛ پیام‌هایی که هرگونه انحراف زبانی در آن‌ها می‌تواند جریان ترافیک را مختل کرده یا خطر برخورد را افزایش دهد. بازرسان Port State Control (PSC Officers) ‌نیز در فرایند بررسی تطابق کشتی‌ها با الزامات ایمنی، فنی و محیط‌زیستی، از اسناد و گزارش‌هایی استفاده می‌کنند که کاملاً مبتنی بر واژگان و ساختارهای استاندارد شده‌اند. در این میان، زبان تخصصی دریایی همچون بستری مشترک عمل می‌کند که آموزش‌های رسمی، گواهینامه‌های شایستگی، دستورالعمل‌های فنی و مکاتبات بندری را در یک چارچوب واحد قرار می‌دهد و امکان ارتباط مؤثر، مستند و قابل‌پیگیری را میان کشتی‌ها و نهادهای نظارتی فراهم می‌سازد. بدین ترتیب، ارتباطات دریایی نه‌تنها یک مهارت فردی، بلکه یک الزام مقرراتی و پیش‌نیاز حکمرانی کارآمد ایمنی و محیط‌زیست دریایی در سطح جهانی محسوب می‌شود.

کاربرد زبان تخصصی در اسناد، عملیات بندری و زنجیره حمل‌ونقل دریایی
زبان تخصصی دریایی در اسناد و فرایندهای رسمی صنعت کشتیرانی نقشی محوری دارد و به‌عنوان ستون ارتباطات حرفه‌ای میان کشتی، بندر، شرکت‌های کشتیرانی و نهادهای نظارتی عمل می‌کند. در تنظیم اسنادی چون بارنامه‌ها، گواهی‌های حمل، گزارش‌های بازرسی، اعلان ورود و خروج کشتی و مدارک مربوط به وضعیت محموله، استفاده از واژگان استاندارد و ساختارهای دقیق زبان دریایی ضروری است؛ زیرا کوچک‌ترین ابهام در یک اصطلاح فنی می‌تواند پیامدهای حقوقی، مالی یا عملیاتی جدی به‌همراه داشته باشد. مکاتبات بندری نیز نیازمند یک زبان تخصصی روشن و هم‌معنا هستند تا هماهنگی بین اپراتورها، راهنمایان بندر، یدک‌کش‌ها، بخش باربری و تیم‌های عملیات با بیشترین دقت و کم‌ترین احتمال سوءتفاهم صورت گیرد. گزارش‌های فنی مرتبط با تجهیزات، وضعیت کشتی، تعمیرات اضطراری یا تغییرات در شرایط بار نیز تنها زمانی قابل‌اتکا و قابل‌ارزیابی‌اند که با ادبیات مشترک دریایی تنظیم شوند، در غیر این صورت امکان برداشت‌های متفاوت و عدم‌فهم یکسان در زنجیره تصمیم‌گیری بسیار بالا خواهد رفت.
در سطح عملیاتی گسترده‌تر، زبان تخصصی دریایی در کل زنجیره حمل‌ونقل از مبدأ تا مقصد، نقش تعیین‌کننده‌ای در سرعت، شفافیت و کارآمدی فرایندها دارد. دستورالعمل‌های ایمنی در بنادر، رویه‌های بارگیری و تخلیه، هماهنگی با مراکز کنترل ترافیک، تبادل اطلاعات با شرکت‌های لجستیکی و گزارش‌دهی به سیستم‌های دیجیتال بندری، همگی وابسته به ادبیات دقیق و استاندارد هستند. با گسترش دیجیتالی‌سازی و استفاده از سامانه‌هایی چون Port Community System یا سیستم‌های هوشمند مدیریت بار، سازگاری زبانی بین داده‌های ورودی و خروجی اهمیت بیشتری می‌یابد و هرگونه ناهماهنگی اصطلاحی می‌تواند موجب تأخیر، خطا در اسناد یا اختلال در جریان اطلاعات شود. زبان تخصصی دریایی در این بستر به‌عنوان یک ابزار کاهش ریسک عمل کرده و تضمین می‌کند که اطلاعات مهم از وضعیت بارهای خطرناک تا اعلام آسیب محموله و هماهنگی با مقامات بندری، به‌درستی منتقل و ثبت شود. در نهایت، این زبان نه‌تنها یک ابزار ارتباطی، بلکه زیرساختی برای مدیریت شفاف، یکپارچه و ایمن زنجیره حمل‌ونقل دریایی است.

چالش‌ها و نیازهای آینده: دیجیتالی‌سازی، اتوماسیون و زبان مشترک در عصر فناوری
تحولات فناوری در صنعت دریانوردی، از جمله ظهور بنادر هوشمند، ناوبری خودران، هوش مصنوعی و سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته، چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی را برای زبان تخصصی دریایی ایجاد کرده‌اند. با دیجیتالی‌سازی گسترده اسناد، مکاتبات و فرایندهای عملیاتی، دیگر صرفاً تسلط بر واژگان استاندارد کافی نیست و نیاز به فهم دقیق پیام‌ها در قالب سیستم‌های الکترونیکی و نرم‌افزارهای مدیریت ناوبری و بار نیز احساس می‌شود. به ‌عنوان مثال، در بنادر هوشمند، تمامی اطلاعات مربوط به زمان‌بندی کشتی‌ها، بارگیری و تخلیه، موقعیت محموله‌ها و وضعیت تجهیزات از طریق سامانه‌های دیجیتال منتقل می‌شود و هماهنگی با این سیستم‌ها مستلزم دانشی فراتر از زبان شفاهی سنتی است. علاوه بر این، ورود ناوبری خودران و کشتی‌های نیمه‌خودکار نیازمند برقراری ارتباط مؤثر میان اپراتورهای ساحلی، نرم‌افزارهای هدایت هوشمند و خدمه کشتی است و هرگونه نقص در فهم پیام‌ها یا برداشت نادرست از دستورات دیجیتال می‌تواند پیامدهای ایمنی جدی به‌همراه داشته باشد. بنابراین، زبان تخصصی دریایی در عصر فناوری نیازمند بازتعریف و تکامل است تا همگام با ابزارهای نوین عمل کرده و تضمین‌کننده انتقال صحیح اطلاعات حیاتی باشد.
هوش مصنوعی و سیستم‌های پردازش داده‌های بزرگ نیز فرصت‌هایی بی‌سابقه برای تحلیل، پیش‌بینی و مدیریت ناوبری فراهم می‌کنند، اما این فناوری‌ها نیازمند استانداردسازی پیام‌ها و واژگان هستند تا داده‌ها قابلیت پردازش و تحلیل مؤثر داشته باشند. مهارت‌های ارتباطی ملوانان و اپراتورهای دریایی در این شرایط باید علاوه بر درک دقیق زبان استاندارد، توانایی تعامل با سیستم‌های دیجیتال، تفسیر داده‌های خودکار و پاسخ به هشدارها و پیام‌های تولیدشده توسط الگوریتم‌های هوشمند را نیز شامل شود. بدین ترتیب، صنعت دریانوردی در آستانه مرحله‌ای است که زبان تخصصی دریایی سنتی با فناوری‌های نوین ترکیب شده و به یک مهارت چندوجهی تبدیل می‌شود؛ مهارتی که نه‌تنها بر ایمنی و هماهنگی عملیاتی تأثیرگذار است، بلکه توانایی استفاده از ابزارهای هوشمند، مدیریت اطلاعات و تضمین شفافیت و کارآمدی در زنجیره حمل‌ونقل دریایی را نیز تضمین می‌کند. این واقعیت ضرورت بازنگری در آموزش‌ها، تدوین استانداردهای نوین ارتباطی و تمرین‌های عملی با سامانه‌های دیجیتال را برای حفظ سطح ایمنی و کارایی در صنعت جهانی کشتیرانی آشکار می‌سازد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
زبان تخصصی دریایی نقش بنیادی و غیرقابل‌انکار در تضمین ایمنی، هماهنگی عملیاتی و کارآمدی زنجیره حمل‌ونقل دریایی ایفا می‌کند و ستون اصلی تعامل میان خدمه، کشتی‌ها، بنادر و نهادهای نظارتی به‌شمار می‌رود. این زبان با استانداردسازی واژگان، عبارات ارتباطی SMCP و ساختار پیام‌ها، احتمال خطاهای انسانی را کاهش داده و امکان تبادل اطلاعات دقیق و شفاف در اسناد، گزارش‌ها و مکاتبات بندری را فراهم می‌سازد. با ورود فناوری‌های نوین مانند بنادر هوشمند، ناوبری خودران و سیستم‌های هوش مصنوعی، نیاز به بازتعریف مهارت‌های ارتباطی و یکپارچه‌سازی زبان تخصصی دریایی با ابزارهای دیجیتال بیش‌از‌پیش احساس می‌شود. بنابراین، سرمایه‌گذاری در آموزش مستمر، تطبیق استانداردها با فناوری‌های جدید و ارتقای مهارت‌های ارتباطی ملوانان، نه‌تنها تضمین‌کننده ایمنی و کارایی عملیاتی، بلکه پیش‌شرط پایداری و رقابت‌پذیری صنعت جهانی کشتیرانی در آینده است.