موضوع تمدید قرارداد ۲۰ ساله ایران و روسیه این روزها هم‌زمان با اعلام خبر سفر سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری به روسیه داغ شده است. بعضی از مزیت آن می‌گویند و برخی دیگر با توجه به سوابق تاریخی دو کشور از معایب آن سخن می‌رانند، اما آنچه مبرهن است که ایران و روسیه با توجه به ذخایر عظیم هیدروکربوری ظرفیت بالایی برای همکاری در بخش‌های مختلف انرژی دارند. مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی هم‌زمان با جدی‌تر شدن سفر رئیس‌جمهوری به روسیه ابعاد همکاری دو کشور در بخش‌های مختلف انرژی را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می‌آید.به گزارش اقتصاد سرآمد، با توجه به نقش و جایگاه کشور روسیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عرضه‌کنندگان نفت و گاز جهان، توسعه و تقویت همکاری‌های مشترک در حوزه انرژی بین ایران و روسیه، ضرورتی جدی است. انرژی به‌عنوان یک ابزار سیاسی می‌تواند سبب توسعه اقتصادی و ارتقای منافع ملی شود، به‌طوری که از رهگذر دیپلماسی انرژی فعال و بین‌المللی، می‌توان به دستاوردهای ارزنده و قابل‌توجهی در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی نائل آمده و موفقیت‌های قابل‌توجهی نیز به‌دست آورد.در سال ۲۰۰۱ قرارداد همکاری میان دو کشور ایران و روسیه در مسکو امضا شد و تاکنون در چند نوبت تمدید شده است. توافق مذکور به‌دلیل کلی بودن، همچنین توسعه‌نیافتگی مناسب روابط میان دو کشور در دیگر حوزه‌ها، نتوانست کارایی لازم را داشته باشد. با توجه به گذشت زمان و تغییر دولت‌ها، همچنین افزایش سطح روابط دو کشور، لازم است متن و شرایط این توافق‌نامه نیز تغییر کند، به همین منظور دو کشور عزم و اهتمام جدی برای امضای مجدد این قرارداد همکاری با شرایط جدید دارند.هرچند تقویت مناسبات راهبردی با چین نیز در دستور کار است، اما تقویت مناسبات بلندمدت با روسیه نیز می‌تواند برای ایران دارای مزیت‌های بالایی باشد. با توجه به اینکه در سال ۲۰۲۴ بیشتر اقتصاد جهان در منطقه شرق آسیا متمرکز خواهد شد، تقویت مناسبات با این دسته از کشورها برای منافع ملی کشورمان بسیار مفید خواهد بود. تقویت مناسبات با روسیه نیز می‌تواند همسو با آن ارزیابی شود، البته توسعه و تقویت مناسبات راهبردی با روسیه منوط به تقویت مناسبات در دیگر حوزه‌ها از جمله حوزه‌های اقتصادی، علمی و انرژی است.تقویت و توسعه مناسبات و همکاری‌های دوجانبه با روسیه ظرفیت قابل‌توجهی را برای کشور برای تأمین منافع ملی و همچنین کاستن از شدت تحریم‌ها و کارزار فشار حداکثری آمریکا فراهم می‌کند. ایران به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیک و مقابله با یک‌جانبه‌گرایی ایالات متحده همواره در هندسه سیاست خارجی روسیه جایگاه ویژه‌ای دارد، به‌طوری ‌که این موضوع، زمینه دیالوگ راهبردی میان دو کشور را فراهم آورده است. در سال‌های اخیر، بروز تحولات در محیط بین‌الملل مانند بحران سوریه، اوکراین و تحریم ایران و روسیه، سطح همکاری‌های دو کشور را از دیالوگ راهبردی به مشارکت راهبردی ارتقا داده و سیاست‌گذاران در عرصه‌های کلان را ملزم به ترسیم نقشه راه به‌صورت جدی و عینی‌تر کرده است. نکته حائز اهمیت در سال‌های اخیر، در روابط کلان میان ایران و روسیه، موضوع توازن نداشتن همکاری در عرصه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی است.از منظر کارگزاران و کارشناسان، همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های سیاسی، امنیتی و نظامی در سطحی رضایت‌بخش قرار دارد، در حالی ‌که در حوزه همکاری‌های اقتصادی که به‌نوعی پشتوانه تعاملات سیاسی است، چندان مؤثر و رضایت‌بخش نبوده است. این موضوع نشان می‌دهد در عصر درهم‌تنیدگی اقتصادی و سیاسی، ملاحظات را نمی‌توان از یکدیگر تفکیک کرد.اقتصاد روسیه نه صنعت‌محور، بلکه انرژی‌محور است، به‌طوری که کشورهای واردکننده انرژی از این کشور در فهرست بزرگ‌ترین شرکای تجاری روسیه (ترکیه و اروپا) قرار دارند، از این رو چنین الگویی از اقتصاد، امکان تجارت گسترده با ایران را فراهم نمی‌سازد. اقتصاد ایران نیز به‌دلیل پیچیدگی‌های ساختاری مانع از ورود بخش خصوصی به‌صورت جدی می‌شود و اقدام‌های دولت‌ها نیز محدود به بیانیه و تعیین سطح همکاری‌های آتی به‌صورت دستورعمل است که این موضوع، توجه به ایجاد زیرساخت‌ها و سایر تشکیلات لازم در مسیر افزایش و اعتلای سطح تجارت را سلب می‌کند.به‌طور کلی باید گفت که مراودات اقتصادی گسترده می‌تواند سیاست‌های کلان ایران و روسیه در سطح منطقه و بین‌المللی را تضمین کند. به نظر می‌رسد سیاست نگاه به شرق به ویژه پس از بحران کریمه توانسته است جایگاه کشورهای شرق را در هندسه اقتصاد مسکو بهبود بخشد که این موضوع درباره هند براساس افزایش سطح تجارت تا سه برابر تا سال ۲۰۳۰ انجام شده است، از این رو جمهوری اسلامی ایران با هدفمندی و اراده‌ای بالا باید درصدد باشد جایگاه خود را به شیوه‌های مختلف در این مناسبات بهبود بخشد.مسکو به‌طور دائم قصد خود را برای توسعه همکاری‌های اقتصادی با تهران با وجود تحریم‌های واشنگتن اعلام کرده است. با این حال، در واقعیت گردش تجارت دوجانبه در سطح متوسط باقی مانده است. سهم ایران در تجارت خارجی روسیه در سال ۲۰۱۸ تنها ۲ درصد بوده و این موضوع سبب شده است که ایران در فهرست شرکای تجاری خارجی روسیه در رتبه ۵۰ قرار گیرد. این در حالی است که ایران در سال ۲۰۱۷، چهل‌وهشتمین شریک تجاری روسیه بوده است.با وجود افزایش همکاری‌های ایران و روسیه در اکثر زمینه‌ها بعد از دوره فروپاشی شوروی، الگوی روابط این دو کشور در زمینه تأمین انرژی جهانی متأثر از وضعیت طبیعی و راهبردی در قالب رقابت توصیف می‌شود. با وجود سیاست اوراسیاگرایی و حفظ استیلای سنتی روسیه در مناطق و مطرح بودن ایران به‌عنوان رقیب برای این کشور، امکان همکاری میان روسیه و ایران در حوزه‌های مختلف از جمله همکاری در رابطه با مسیرهای انتقال انرژی وجود دارد. سیاست روسیه برای دستیابی به بازارهای بیشتر در آسیا از قبیل هند و پاکستان و بهره‌وری از نزدیکی و مجاورت ایران با این کشورها، امکان این همکاری را میسر می‌سازد. شانا