گروه انرژی - بازوی پژوهشی مجلس هشدار می‌دهد در افق ۱۴۲۰، سرانه منابع آب تجدیدپذیر کشور به کمتر از هزار مترمکعب به ازای هر نفر در سال برسد؛ به عبارت دیگر فقر آبی در کمین ایران است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد دو عامل یا علت اصلی تعیین‌کننده وضعیت حاکم بر کشور در آینده است؛ عامل طبیعی و عامل انسانی. آیا برای عبور از این شرایط راهکاری هست؟. چالش اصلی پیش‌روی مدیریت بخش آب اما نه افزایش دما و کاهش بارندگی، بلکه خالی شدن منابع آب تجدیدناپذیر کشور است که طی قرن‌‌‌ها ضربه‌‌‌گیر اضافه مصرف کشور بوده و طی سالیان اخیر به واسطه برداشت‌‌‌های بی‌‌‌رویه به تاراج رفته است.
به گزارش اقتصادسرآمد؛ کشور در مسیر ورود به بحران آبی است. وقوع همزمان دو پدیده افزایش دما و کاهش بارندگی، عامل طبیعی تغییر فاز کشور از تنش آبی به بحران آبی است. بر اساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس، عامل دیگری نیز در وقوع این شرایط نقش دارد و آن عامل انسانی است که به عدم‌مدیریت منابع آبی برمی‌گردد. مجموع دو عامل طبیعی و انسانی به بحران آبی کشور در افق 1420 منجر خواهد شد. طبق تعریف شاخص جهانی فالکن مارک، بحران آبی به وضعیتی گفته می‌شود که سرانه مصرف آب در یک کشور به کمتر از هزار مترمکعب کاهش یابد که در این صورت کشور دچار فقر آبی می‌شود. برآورد مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس این است که سرانه مصرف آب در کشور طی دو دهه پیش‌رو، به واسطه شدت گرفتن تغییرات اقلیم بیش از هر زمان دیگری کاهش می‌‌‌یابد و با 300مترمکعب افت نسبت به سرانه امروز، تا 976مترمکعب سقوط می‌‌‌‌کند.
با اینکه میانگین جهانی برداشت از سفره‌‌‌های زیرزمینی حدود 40درصد است، اما در ایران این عدد در برخی مناطق یا سال‌ها تا ورای 100درصد رفته است که موجب شده کشور برای مقابله با بحران‌های آبی آینده، بی‌‌‌دفاع شود. از آنجا که در سال‌های اخیر، کشور شاهد افزایش 1/ 1درجه‌‌‌ای میانگین دمای هوا بوده و افت 9درصدی میانگین سالانه بارش‌‌‌ها را نیز تجربه می‌کند، وقوع سناریوی پیش‌بینی‌شده از سوی مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس در افق 1420 دور از انتظار نیست.
آینده مبهم آب درایران در دو دهه آینده
امیر تامینی کارشناس محیط‌زیست و انرژی آب در اینباره به روزنامه اقتصادسرآمد، گفت: با روند مصرفی که در آن قرار گرفته‌ایم، تا افق ۱۴۲۰ برای تامین این میزان آب برای مصارف شرب كه باید دارای كیفیت مطلوب نیز باشد، نیازمند ایجاد زیرساخت‌های متعدد و نیز بهبود كیفیت آب موجود خواهیم بود.
آب برای مردم در آینده به چالشی بزرگ تبدیل خواهد شد
به اعتقاد وی، به نظر می‌رسد با ادامه روند کنونی در برداشت آب و بروز خشكسالی، تامین این میزان آب برای آحاد مردم در آینده به چالشی بزرگ تبدیل خواهد شد. براساس برآوردهای وزارت نیرو در مطالعات بهنگام‌ سازی طرح جامع آب، برای افق ۱۴۲۰ به تامین ۱۰ میلیارد مترمكعب آب برای مصارف شرب و بهداشت نیاز است.
به ۱۰ میلیارد مترمكعب آب برای مصارف شرب و بهداشت نیاز است
او می‌افزاید: طبق برآوردهای انجام‌شده در مطالعات بهنگام‌ سازی طرح جامع آب، برای افق ۱۴۲۰ با جمعیت معادل ۱۰۳ میلیون نفر ۷۸ میلیون جمعیت شهری، ۲۲ میلیون روستایی و ۳ میلیون نفر جمعیت شهرهای جدید، به تامین ۱۰ میلیارد مترمكعب آب برای مصارف شرب و بهداشت نیاز است كه نسبت به شرایط فعلی حدود چهار میلیارد مترمكعب دیگر اضافه خواهد شد.
منابعی برای پوشش اضافه مصرف کنونی باقی نمانده
تامینی معتقد است: افزایش همزمان مصرف تا پیش از این با برداشت از آب‌‌‌های زیرزمینی حمایت می‌‌‌شد؛ اما کاهش بارش و افزایش تبخیر موجب شده است تا روان‌آب‌‌‌های بسیار کمی وارد سفره‌‌‌های زیرزمینی شوند و منابعی برای پوشش اضافه مصرف کنونی باقی نماند؛ موضوعی که ضرورت بازبینی مدیریت آب را از هر زمانی جدی‌‌‌تر ساخته است.
وی یادآور شد: شرایط مدیریتی نامناسب در حوضه‌‌‌های آبریز مختلف است که جلوه اصلی آن در توزیع نامناسب مصارف بروز کرده است.
منابع آب زیرزمینی در صورت حفاظت از آنها، به‌عنوان منابعی حیاتی که در مواقع اضطراری می‌‌‌توانند آثار خشکسالی یا کم‌‌‌آبی را تقلیل دهند، از اهمیت بسزایی در پایداری جوامع برخوردارند. منابع آب زیرزمینی در حال حاضر نقش مهمی در تامین آب کشور برعهده دارند، به نحوی که ۵7درصد آب شرب شهری، 8۳درصد آب شرب روستایی، 6۳درصد آب صنعت و خدمات و ۵۲درصد آب کشاورزی از این منابع تامین می‌شود. سهولت برداشت از این منابع و ارزان بودن استفاده از آن سبب مصرف بی‌‌‌رویه از منابع آب زیرزمینی شده، به طوری‌‌‌ که بسیاری از دشت‌‌‌های کشور با روند کاهش حجم آبخوان و افت تراز مواجه‌‌ هستند.
در طول 30سال گذشته کسری مخزن آب کشور چهاربرابر شده است؛ موضوعی که بر کیفیت آب مصرفی شهروندان کشور اثر سوء می‌‌‌گذارد. گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس تغییرات کسری مخزن تجمعی آب در کشور را طی دوره‌‌‌های مختلف نشان می‌دهد. بحران آبی به صورت طبیعی از کمبود منابع آب برای مصارف معمول و موجود وابسته به همان منابع ناشی می‌شود. اما عامل دیگر به وجود آورنده بحران آبی، نوع دخالت انسان در قالب مدیریت منابع آب بوده که به دلیل قوانین یا ساختارهای ناهمخوان با شرایط طبیعی و با ایجاد مصارف بیش از ظرفیت منابع آب، ایجاد می‌شود.